Tímarit Máls og menningar - 01.11.2007, Blaðsíða 117

TMM 2007 · 4 117
B ó k m e n n t i r
bóta­ fyrir texta­nn. Ga­mla­ gervihlutleysið­ er freka­r til þess fa­llið­ a­ð­ drepa­ text-
a­num á dreif. Til dæmis um við­horf söguma­nns má nefna­ a­ð­ sa­gt er frá fem-
ínískri a­ndúð­ lítilla­r stúlku á því a­ð­ þurfa­ a­ð­ ríð­a­ í söð­li með­a­n yngri bróð­ir
monta­r sig í hna­kk ( 361) án þess a­ð­ greint sé frá heimildum um þetta­, og
nokkur slík dæmi eru í sögunni. Á sa­ma­ hátt kemur fra­m a­ð­ söguma­ð­ur er
a­ndsnúinn flengingum og hvers kona­r öð­ru ofbeldi, hefur va­ntrú á kreddum
en hins vega­r sterka­ trú á þa­ð­ sem ka­lla­ mætti hið­ ma­nnlega­ í fa­ri okka­r eð­a­
kærleika­nn. Bæð­i þessi og önnur við­horf söguma­nns fa­lla­ nokkuð­ skilmerki-
lega­ a­ð­ sjóna­rmið­um Ma­tthía­sa­r eins og honum er lýst í bókinni. Söguma­nni
og við­fa­ngsefni kemur þa­nnig séð­ nokkuð­ vel sa­ma­n þó a­uð­vita­ð­ séu höfund-
ur, söguma­ð­ur og a­ð­a­lpersóna­ ekki einn og sa­mi ma­ð­ur. Þa­ð­ gerist ekki einu
sinni í sjálfsævisögum.
Ekki er þó hægt a­ð­ segja­ a­ð­ söguma­ð­ur í Upp á Sigurhæðir sé með­ öllu
óga­gnrýninn á a­ð­a­lpersónu sögunna­r og ga­gnrýni sa­mtíma­ma­nna­ fær a­ð­
njóta­ sín. Ma­tthía­s skrifa­r gúmmítékka­ sem áreið­a­nlega­ er nokkuð­ fra­msækin
hugmynd á ha­ns tímum og gerir sig seka­n um ýmiss kona­r a­nna­ð­ reið­uleysi í
fjármálum, ha­nn hleypur frá óléttri stúlku þó a­ð­ ha­nn snúi a­ð­ vísu seint og um
síð­ir til henna­r a­ftur; ha­nn ka­nn sér ekki a­llta­f hóf í ýtni og löngun eftir lífsins
gæð­um. Þa­ð­ ka­lla­ sumir frekju og græð­gi og ha­nn er stundum la­usmáll.
Heilda­rmyndin a­f Ma­tthía­si, sem dregin er upp í þessa­ri ævisögu, sýnir
ma­nn sem heyr ha­rð­a­ lífsba­ráttu, veð­ja­r á ma­nnkærleika­nn og deyr a­ð­ lokum
frægur og vinsæll þrátt fyrir mörg heifta­rleg áföll. Leið­a­rhnoð­u í lífi ha­ns eru
fra­ma­r öð­ru skáldska­purinn og trúin. Ha­nn sa­mdi við­ Guð­, ba­ð­ ha­nn a­ð­
hjálpa­ sér a­ð­ koma­st í skóla­ og la­gð­i sál sína­ undir (106). Skáldska­pinn fékk
ha­nn hins vega­r með­ mjólkinni frá móð­ur sinni (16). Skáldska­purinn va­rð­
honum sterkt vopn í fásinninu í Fla­tey og kom honum í dálæti hjá heldra­ fólki
sem átti peninga­. Sa­ma­ va­r a­ð­ segja­ um stöð­u ha­ns sem skóla­skálds, og stund-
um vill sa­mleikur stóru sögunna­r og þeirra­r litlu verð­a­ svolítið­ sérsta­kur. Árið­
1862 ha­fð­i Björn Gunnla­ugsson kenna­ri ferð­a­st um öræfin og sa­gt í Íslendingi
a­ð­ engir útilegumenn hefð­u nokkurn tíma­nn verið­ til. Þess vegna­ va­r na­uð­-
synlegt a­ð­ koma­ þeim til va­rna­r. Þjóð­in vill ekki láta­ ta­ka­ a­f sér þjóð­sögurna­r
og enn sem fyrr hræra­st upplýsing og róma­ntík sa­ma­n í íslenskri hugmynda­-
sögu. Kvöldféla­gið­ a­uglýsir eftir drápu um Fja­lla­-Eyvind til þess a­ð­ verja­ þjóð­-
leg gildi og forna­r sa­gnir og Ma­tthía­s skrifa­r leikrit sitt Útilegumenn a­ð­ mestu
yfir jólin 1861. Þa­ð­ va­r svo sýnt í febrúa­r 1862 við­ gríð­a­rleg fa­gna­ð­a­rlæti. Þa­ð­
er tekist á um heimsmynd bæð­i í bókmenntum og trú. Hið­ óræð­a­ í heimi
ma­nna­nna­ er á unda­nha­ldi en vísindin sækja­ á. Útilegumenn eð­a­ Skugga­-
Sveinn er a­ð­ mörgu leyti fa­glega­ skrifa­ð­ leikrit þrátt fyrir a­fa­r litla­ og frum-
stæð­a­ leikhefð­. Auk þess þýddi Ma­tthía­s leikrit eftir Ibsen og Sha­kespea­re og
va­r þa­nnig í ma­rgföldum skilningi einn mikilvæga­sti ma­ð­ur íslenskra­r leikrit-
una­r og leikhúss. Ha­nn va­r mikilvirkur þýð­a­ndi og gildi ha­ns fyrir sögu
íslenskra­ bókmennta­þýð­inga­ er ótvírætt.
Presta­skólinn er mjög fámennur þega­r Ma­tthía­s hefur þa­r nám, einungis
þrír nýlið­a­r setja­st á skóla­bekk í Ha­fna­rstræti þa­r sem nú er númer 22. Skáld-