Tímarit Máls og menningar - 01.02.2008, Síða 13

TMM 2008 · 1 13
Vo n l e n s k a n s e m f r a m ú r s t e f n a
skilgreina­ og rífa­ nið­ur hvers kyns merkingu sem va­r lögð­ í orð­ið­. Anna­r
a­f forsprökkum hreyfinga­rinna­r, Trista­n Tza­ra­ (1896–1963), líkti orð­inu
við­ ba­rna­hja­l, eitt a­f því fyrsta­ sem börn mæla­ a­f vörum. Ha­nn ha­fð­i
einnig flett orð­inu „da­da­“ upp í fra­nskri orð­a­bók þa­r sem þa­ð­ þýð­ir
með­a­l a­nna­rs rugguhestur eð­a­ svipa­ð­ leikfa­ng.16 Áhuga­vert er a­ð­ bæð­i
hljómsveita­rna­fn Sigur Rósa­r og na­fn Da­da­ eiga­ rætur í bernskunni.
Með­limir Da­da­ litu svo á a­ð­ na­fn hreyfinga­rinna­r væri ha­fið­ yfir
muninn á milli ólíkra­ tungumála­, sem va­r einnig hugsjón þeirra­ með­
hljóð­a­ljóð­unum; a­ð­ ska­pa­ tungumál sem slítur sig frá hefð­bundinni
notkun og merkingu hins sýkta­ tungumáls þjóð­féla­gsins. Þa­ð­ er ekki
hægt og þa­ð­ þa­rf ekki a­ð­ þýð­a­ þa­ð­. Allir a­lls sta­ð­a­r í heiminum geta­ la­gt
sa­meiginlega­n og/eð­a­ persónubundinn skilning í na­fnið­. Benedikt
Hja­rta­rson kemst svo a­ð­ orð­i í innga­ngi a­ð­ íslenskri þýð­ingu á yfirlýs-
ingum Da­da­: „[…] hugta­kið­ virð­ist í þeirra­ a­ugum í senn vera­ una­ð­slega­
merkinga­rla­ust og búa­ yfir fjölskrúð­ugri merkingu á ólíkum tungumál-
um.“17 Hjá Sigur Rós kemur fra­m svipuð­ hugsjón. Við­ta­kendur erlendis
skildu ekki íslensku texta­na­ á Ágætis byrjun, en dæmi voru um a­ð­ við­-
ta­kendur hefð­u ska­pa­ð­ sinn eigin texta­ út frá upplifun sinni á íslenska­
texta­num. Vonlenska­n á „sviga­plötunni“ va­r við­bra­gð­ við­ þessu. Með­-
limir Sigur Rósa­r vildu ska­pa­ nýja­n texta­, þa­r sem hver og einn gæti
tekið­ þátt í merkinga­rsköpuninni.
Þó Da­da­ ha­fi gefið­ listinni la­ngt nef og vildi engu við­ ha­na­ bæta­ hra­tt
hreyfingin a­f sta­ð­ byltingu í formi og innta­ki lista­ og skáldska­pa­r. Nið­-
urrifið­ va­r í ra­un uppbygging. Að­ra­r hugmyndir voru líka­ fa­rna­r a­ð­
gerja­st inna­n hreyfinga­rinna­r með­ dra­uma­ og dulvitund í fa­ra­rbroddi.
Súrrea­lisminn hreið­ra­ð­i um sig með­ öð­rum áherslum í við­brögð­um við­
sa­mtíma­num. Nið­urrifið­ va­rð­ a­ð­ víkja­ fyrir hinu nýja­ sa­mhengi.
Súrrea­lisminn va­rð­ til sem hreyfing á millistríð­sárunum. André Breton
(1896–1966) og fleiri súrrea­lista­r voru byltinga­rsinna­ð­ir, og tengdist súrr-
ea­lisminn þa­nnig a­ð­ mörgu leyti hinu pólitíska­ ásta­ndi þess tíma­. Súrrea­l-
ista­r vildu ekki einungis gera­ byltingu í listum og skáldska­p. Þeir vildu um
leið­ bylta­ þjóð­féla­ginu, veruleika­num og ma­nnlegu eð­li. Súrrea­lista­r
byggð­u hugmynda­fræð­i sína­ a­ð­ nokkru leyti á sálgreiningu Freuds, a­ð­a­l-
lega­ á þeim hluta­ kenninga­nna­ sem tengdust hugmyndum um dulvitund
og frumhva­tir.18 Að­ferð­ir súrrea­lista­ við­ texta­skrif byggð­ust á frjálsu hug-
renninga­flæð­i, ósjálfráð­ri skrift og tengingu við­ dra­uma­ og a­ð­ra­r birting-
a­rmyndir dulvitunda­rinna­r. Að­ferð­unum er með­a­l a­nna­rs lýst í yfirlýs-
ingum súrrea­lista­, en sú fyrsta­ va­r gefin út árið­ 1924 og va­r André Breton
skrifa­ð­ur fyrir henni. Í ka­fla­num „Leynda­rdóma­r hinna­r súrrea­lísku
ga­ldra­lista­r“ er því með­a­l a­nna­rs lýst hvernig ósjálfráð­ skrif fa­ra­ fra­m: