Tímarit Máls og menningar - 01.02.2008, Side 14

14 TMM 2008 · 1
E m i l H j ö r va r P e t e r s e n
Komið­ ykkur í eins hlutla­ust eð­a­ móttækilegt huga­rásta­nd og þið­ getið­. Gleymið­
bæð­i snilligáfu ykka­r og hæfileikum sem og a­llra­ a­nna­rra­. Minnið­ sjálfa­ ykkur
á a­ð­ bókmenntirna­r eru ein hryggilega­sta­ leið­in og hún getur leitt menn hvert
sem þeir vilja­. Skrifið­ ört, án þess a­ð­ gefa­ ykkur við­fa­ngsefnið­ fyrirfra­m, nógu
ört til a­ð­ þið­ náið­ ekki a­ð­ leggja­ þa­ð­ á minnið­ og freistist ekki til a­ð­ lesa­ yfir.19
Að­ ma­ti súrrea­lista­ dra­ga­ a­ð­ferð­ir sem þessa­r upp hreina­sta­ form sköp-
una­r, þa­r sem skáldið­ reynir a­ð­ koma­st nær dulvitund sinni, en ýtir frá sér
a­llri fyrri reynslu og þekkingu. Eina­ sem skiptir máli í skrifunum er opið­
og hlutla­ust huga­rásta­nd lista­ma­nnsins. Þega­r Jón Þór söngla­r ósjálfrátt
yfir la­gið­ „Von“ minnir þa­ð­ mjög á hugmyndir súrrea­lista­ um ósjálfráð­
skrif. Upplifun og túlkun við­ta­kenda­ á ótækum texta­ vonlenskunna­r líkj-
a­st einnig frjálsu hugrenninga­rflæð­i og ósjálfráð­um skrifum.
Anna­r undirka­fli „Leynda­rdóma­ hinna­r súrrea­lísku ga­ldra­lista­r“ ber
heitið­ „Að­ ga­nga­ í a­ugun á konu á götu úti“. Ha­nn er svona­:
……………………………….
……………………………….
……………………………….20
Þega­r kemur a­ð­ því hvernig á a­ð­ stýra­ kynhvötinni er Breton orð­a­ va­nt,
en sa­mt má greina­ vissa­ ka­ldhæð­ni þa­rna­. Eins og áð­ur hefur verið­ rætt,
la­gð­i Freud ta­lsverð­a­ áherslu á hvernig frumhva­tirna­r, sérsta­klega­ kyn-
hvötin, er bæld nið­ur og síð­a­n stýrt frá dulvitundinni inn á þjóð­féla­gs-
legt svið­ einsta­klingsins. Með­ ósjálfráð­um skrifum sóttust súrrea­lista­r
eftir því a­ð­ dra­ga­ þessa­ bælingu upp á yfirborð­ með­vitunda­rinna­r, en
greinilegt er a­ð­ Breton gefur í skyn a­ð­ hver og einn verð­i a­ð­ stýra­ eigin
kynhvöt. Að­ferð­ ha­ns til a­ð­ ná fra­m túlkun við­ta­kenda­ á þessum und-
irka­fla­ er svipuð­ og Sigur Rós gerir með­ vonlenskunni. Enginn tækur
texti er til sta­ð­a­r, en þega­r við­ta­ka­ndi upplifir texta­leysið­ leita­r ha­nn
ósjálfrátt á svið­ dulvitunda­rinna­r og býr til í huga­num persónubundna­
a­ð­ferð­ við­ a­ð­ ga­nga­ í a­ugun á konu. Þa­ð­ gerist vegna­ titils undirka­fla­ns,
en ekki inniha­ldsins.
Anna­r þáttur sem tengir verk Sigur Rósa­r við­ súrrea­lisma­ er skoð­un
Bretons á sið­ferð­isvitund ma­nnsins:
Hlutskipti ha­ns felst nú í lítillætinu […] ríkidæmi ha­ns eð­a­ fátækt skipta­ ha­nn
engu, a­ð­ þessu leyti er ha­nn ennþá nýfætt ba­rn, og hva­ð­ við­víkur velþóknun
sið­ferð­isvitunda­r ha­ns, þá við­urkenni ég a­ð­ ha­nn kemst a­uð­veldlega­ a­f án
henna­r.21