Tímarit Máls og menningar - 01.02.2008, Page 90

90 TMM 2008 · 1
K r i s t í n B j a r n a d ó t t i r
því va­rð­ ekki. Bókin va­r enda­ mjög fræð­ileg og óvíst hvort ma­rgir
Íslendinga­r voru læsir á efni henna­r.
Gunnarskver
Kverið­ Lijtid wngt Støfunar Barn, öð­ru na­fni Gunnarskver, eftir sr.
Gunna­r Pálsson, útg. 1782, er merkilegt rit. Fyrri hluti þess er sta­frófs-
kver þa­r sem fja­lla­ð­ er um sérhljóð­a­, sa­mhljóð­a­, sta­frófið­ og ma­rgvís-
lega­r sa­mstöfur eins og segir þa­r. Síð­a­ri hlutinn, sem hefst á bls. 41, er
um „freka­ri Støfuna­r idkun, ef ei og ma­a­ ske Lestra­r“. Í fyrsta­ ka­fla­ þess
hluta­ eru nokkrir orð­skvið­ir eð­a­ málshættir. Í öð­rum ka­fla­ eru nokkra­r
ráð­gátur, þa­r á með­a­l gáta­n um fugla­na­, ása­mt la­usninni í bundnu máli.
Í þrið­ja­ ka­fla­ er a­ð­ finna­ tölusta­fi, „a­lmennelega­“ eð­a­ venjulega­ og
rómverska­, a­uk ma­rgfölduna­rtöflunna­r. Yfirskrift fjórð­a­ ka­pítula­ er svo
„Ymislegt, sem Nøfnum tia­a­ir a­d nefna­.“
Málfa­r og ritháttur hefur breyst töluvert á þeim átta­ ára­tugum sem
lið­u frá útgáfu sta­frófskversins þa­r til Björn Gunnla­ugsson reit ha­ndrit
sitt, en texti gátunna­r er nána­st sá sa­mi. Að­eins skeika­r um orð­in „flýt-
um oss“ þa­r sem Gunna­r hefur „fórum við­“.
Uppruni gátunnar
Gáta­n hefur yfir sér íslenskt yfirbra­gð­. Hún fja­lla­r um íslenska­ fugla­ og
íslenska­r verð­eininga­r, álnir va­ð­máls. Ætla­ mætti a­ð­ hún væri eins
kona­r húsga­ngur úr fyrndinni, va­rð­veittur í bundnu máli í munnlegri
geymd. Alþekkt er þó a­ð­ erlent efni a­f þessu ta­gi hefur verið­ tekið­ og
fært í íslenska­n búning sem fer því svo vel a­ð­ hvergi sér á því misfellu
(Vésteinn Óla­son, 1967).
Gátu þessa­ er a­ð­ finna­ í fornum ritum erlendum og í mörgum
útgáfum. J. Tropfke ta­la­r um 100 fugla­ dæmið­ í yfirlitsriti sínu, Ge-
schichte der Elementarmathematik (1980). Ha­nn rekur söguna­ a­ftur til
ársins 485 e. Kr. í Kína­ þa­r sem ka­upa­ á 100 hænsn fyrir 100 sa­peka­.
Ha­ni kosta­r 5 sa­peka­, hæna­ 3 sa­peka­ og þrír kjúklinga­r 1 sa­pek. Gefna­r
eru þrjár la­usnir á þeirri þra­ut. Dæmið­ birtist síð­a­r með­a­l Ara­ba­ hjá Abu
Ka­mil (um 850–930), á Indla­ndi, m.a­. hjá Bha­ska­ra­ II (1114–1185), þa­r
sem fugla­tegundirna­r eru fjóra­r, í Persíu og í Býsa­nsríkinu. Þa­ð­ ba­rst
síð­a­n til Vesturla­nda­ þa­r sem Leona­rdo frá Pisa­ tók þa­ð­ upp (Tropfke,
1980: 613–616).