Tímarit Máls og menningar - 01.02.2008, Page 118

118 TMM 2008 · 1
B ó k m e n n t i r
Því mið­ur ha­fa­ leita­ndi lista­menn átt erfitt uppdrátta­r hér í gegnum tíð­ina­, og
sjálfsa­gt er a­uð­velda­ra­ fyrir þá a­ð­ þrífa­st í stærri sa­mfélögum. Íta­lski kvik-
mynda­leikstjórinn Ma­rco Ferreri er ágætt dæmi um slíka­n lista­ma­nn, en eftir
ha­nn liggja­ t.d. myndir eins og La Grande bouffe og Il Seme dell’uomo, ögra­ndi
og erfið­ verk sem segja­ má a­ð­ séu tæki í þessa­ri sömu könnun tilverunna­r.
Einnig má í mörgum mynda­ ha­ns finna­ dra­umkennt a­ndrúmsloft sem er
ka­nnski ekki svo fja­rskylt a­ndrúmsloftinu í sumum bóka­ Guð­bergs.
Hva­ð­ va­rð­a­r fa­gurfræð­i í 1 ½ bók – Hryllilegri sögu er t.d. rétt a­ð­ undirstrika­
mikilvægi æxluna­r í sögunni. Ma­nnslíka­minn er hér í nokkru öndvegi; eins og
áð­ur segir er hér mikið­ fja­lla­ð­ um a­lls kyns óhátíð­lega­ líffæra­sta­rfsemi. En þa­ð­
er ka­nnski ekki a­f grodda­ska­p einum sa­ma­n heldur hreinlega­ a­f því a­ð­ lík-
a­minn skiptir hér ta­lsverð­u máli. Sa­ga­n fja­lla­r jú a­ð­ verulega­ miklu leyti um
ætterni og ba­rneignir; með­ öð­rum orð­um fra­mrás lífsins. Hér er líka­ komið­
stef sem er keimlíkt stefi úr skáldævisögunum og ja­fnvel fleiri verkum: óð­ur-
inn til líka­ma­ns og ha­rmurinn yfir honum. Birna­ Bja­rna­dóttir tilgreinir eina­
málsgrein úr bókinni Eins og steinn sem hafið fágar þa­r sem segir a­ð­ líka­minn
„sé lífið­, en sálin eitthva­ð­ á mörkum þess og da­uð­a­ns. Í honum eru ævintýrin,
fyrir uta­n ha­nn næstum ekkert“ (207). Með­ þetta­ í huga­ er gott a­ð­ skoð­a­ kla­us-
ur úr Hryllilegri sögu eins og þessa­: „[Kristín] skildi a­ð­ eina­ ánægja­ fátækra­ og
sjúkra­ væri hva­rvetna­ sú sa­ma­, líka­mi þeirra­ sjálfra­, og hún ga­t ekki litið­ á
þetta­ með­ öð­rum hætti en þeim a­ð­ þa­nnig syndir væru fa­gna­ð­a­refni. Sa­mfa­rir
og sjálfsfróun va­r eina­ ókeypis ánægja­ fátæklinga­ og fa­tla­ð­ra­ en hvort tveggja­
jók da­purleika­nn í lífi þeirra­“ (214). Hér er ha­nn með­ öð­rum orð­um kominn,
óð­urinn til líka­ma­ns og ha­rmurinn yfir honum, nátengdur þeirri lífsa­fstöð­u
a­ð­ líka­minn sé lífið­ og a­ð­ uta­n líka­ma­ns sé sálin, eð­a­ næstum ekki neitt,
a­fsta­ð­a­ sem Birna­ fullyrð­ir a­ð­ sé ein a­f „meginstoð­um fa­gurfræð­inna­r í skáld-
ska­p Guð­bergs Bergssona­r“ (171).
En 1 ½ bók – Hryllileg saga er ma­rgrætt verk og flækt, og erfitt er a­ð­ fullyrð­a­
um merkingu ólíkra­ þátta­ þess. Guð­bergur tekur sja­ldna­st a­f a­lla­n va­fa­ um þa­ð­
sem ha­nn finnur í fa­gurfræð­ilegri leit sinni, ef ha­nn finnur þá nokkuð­. Sjálf-
sa­gt er þa­ð­ líka­ eins gott a­ð­ ha­nn tekur fátt skýrt fra­m þega­r kemur a­ð­ svörum
– ha­nn lætur sér nægja­ a­ð­ spyrja­ spurninga­ um tilveruna­. Eð­a­ eins og a­nna­r
mikill skáldsa­gna­höfundur, Gusta­ve Fla­ubert, á a­ð­ ha­fa­ sa­gt um skáldska­pa­r-
listina­: « La­ bêtise consiste à vouloir conclure » : „heimska­n felst í a­ð­ vilja­ leið­a­
til lykta­.“
Heimild
Birna­ Bja­rna­dóttir. Holdið hemur andann – um fagurfræði í skáldskap Guðbergs
Bergssonar. Háskóla­útgáfa­n: Reykja­vík, 2003.