Læknablaðið - 01.12.2016, Qupperneq 44

Undanfarin ár höfum við félagarnir fjall-
að nokkuð um líðan og heilsu lækna og
erum í hópi sem Læknafélagið skipaði árið
2014 til að kanna stöðu þessara mála. Í því
sambandi höfum staðið fyrir málþingi
á Læknadögum og sótt nokkur norræn,
evrópsk og alþjóðleg þing um þetta efni.
Nýkomnir heim af alþjóðaþingi um heilsu
og líðan lækna (International Conference
on Physician Health; Increasing Joy in
Medicine), sem haldið var í Boston dagana
18.-20. september sl. finnum við okkur
knúna að upplýsa læknasamfélagið um
stöðu þessara mála.
Með hertum inntökuskilyrðum til
náms í læknisfræði, auknum kröfum um
sífellda fullkomnun og þeim þrýstingi
frá almenningi að smæstu mistök séu
ófyrirgefanleg og kalli oft á tíðum á lög-
sóknir og refsingar, hefur sigið mjög á
ógæfuhliðina í okkar liði. Yfirgripsmiklar
og endurteknar rannsóknir staðfesta að
um 50% læknanema líður verulega illa og
eiga mjög erfitt með einbeitingu og þjást
af kulnun og uppgjöf. Ekki tekur betra við
eftir að grunnnáminu lýkur og sérnámið
hefst. Í sumum sérgreinaprógrömmum
mælist kulnunar- og uppgjafarástand í
allt að 70% tilfella. Vegna þessa ástands
fjölgar að sjálfsögðu mistökum og vandinn
stigmagnast.
Stórar bandarískar rannsóknir gerðar
á starfandi sérfræðingum sýna að í þeirra
hópi er ástandið á svipuðum nótum. Á
þriggja ára tímabili frá 2011-2014 jókst
kulnunar- og uppgjafarástand starfandi
sérfræðinga úr 41-46%. Lítil sem engin að-
sókn er lengur í sérnám í frumheilsugæslu
(primary care). Þannig lenda sjúklingarnir á
villigötum í heilbrigðiskerfinu. Gerðar eru
rándýrar og óþarfar rannsóknir og aðgerð-
um og mistökum fjölgar. Fyrir lækna, sem
flestir eru haldnir fullkomnunaráráttu
í einni eða annarri mynd, verður álagið
og vinnuumhverfið þannig óbærilegt og
kulnun og uppgjöf yfirskyggir alla skyn-
semi.
Bandarísku læknasamtökin áætla að á
næstu 8 árum muni um 90.000 skurðlækn-
ar gefast upp og hætta störfum. Yfir 400
bandarískir læknar svipta sig lífi árlega
af þessum sökum. Það samsvarar því að
í okkar litla læknasamfélagi svipti einn
læknir sig lífi annað hvert ár. Fram kom á
þinginu að þetta ástand sé orðið svo alvar-
legt að líkja megi við faraldur sem ógni
almannaheill. Það sé þannig knýjandi að
læknasamfélagið í samvinnu við stjórn-
völd grípi í taumana og leiti allra leiða til
að vinda ofan af þessari vá.
Þótt grunnstef þessarar ráðstefnu í
Boston hafi þannig verið að koma þessum
grafalvarlegu upplýsingum á framfæri
við alþjóðasamfélag lækna var undirtitill
ráðstefnunnar eins og framan er greint
Increasing Joy in Medicine. Það var þannig
líka slegið á létta strengi með uppistandi
og tónlist og reynt að draga fram hvernig
margs konar listir, líkamsþjálfun og góð
tengsl við fjölskyldu og vini samfara námi
og starfi minnki álag og bæti líðan og
heilsu.
Engin formleg rannsókn hefur far-
ið fram á því hérlendis hvernig ástand
þessara mála er meðal íslenskra lækna.
Þótt fjarvistartölur vegna veikinda lækna
á Landspítala sýni gott ástand miðað við
samanburðarhópa segja þessar tölur ekk-
ert um andlegt ástand og líðan læknanna.
Fátt bendir til þess að ástandið hér sé eitt-
hvað betra en annars staðar í Vesturheimi.
Þetta er brýnt að kanna jafnframt því að
taka strax á málinu með fyrirbyggjandi
aðgerðum við upphaf læknanámsins. Því
lengi býr að fyrstu gerð.
Þau úrræði sem helst koma til greina og
voru reifuð á þinginu og lúta öll að því að
draga úr kulnun og bæta líðan og heilsu
læknanema, sérnámslækna og sérfræðinga
eru að grípa strax inn í ferlið við upphaf
læknanámsins. Nokkrir læknaháskólar í
Bandaríkjunum hafa þegar sett á námskrá
skyldu um að nemarnir leggi rækt við eitt-
hvað annað en hreina læknisfræði, virki
eigin áhugamál, svo sem íþróttir, tónlist,
sögu eða heimspeki, raunar allt sem hvílir
hugann frá fræðunum. Fyrir þetta eru
gefnar námseiningar en á móti jafnframt
dregið úr einingafjölda í sjálfum fræðun-
um, að þetta verði hluti af náminu en ekki
viðbót við ofhlaðna námskrá. Markmiðið
er þannig að útskrifa lækna með breiðari
grunn, ekki bara í læknisfræði heldur með
hæfileika til að tvinna saman áhugamálin
og læknisfræðina.
Hlutfall þeirra lækna sem lent hafa í
lögsóknum í Bandaríkjunum er yfir 50%
og eykst með hækkandi starfsaldri og er
orðin um 80% hjá þeim sem náð hafa sex-
tugsaldri. Meirihluti þessara mála tengist
skurðlækningum. Það góða við þessar
fréttir er þó að um 97% þessara mála eru
dæmd læknum í hag. Slík málaferli eru
hins vegar tímafrek, standa oftast yfir í
meira en ár. Slíkt vinnuumhverfi hefur
lagst mjög þungt á andlega heilsu og
líðan félaga okkar enda er sjálfsvígstíðni
þar mjög há eins og að framan er rakið. Í
ljósi þessa hefur breska læknasamfélagið
ákveðið að rýna í og skoða þessi mál bet-
ur.
Þar hefur verið leitað nýrra leiða til að
leysa þessi mál með bættum samskipt-
um lækna og sjúklinga, en augljóst er
af framanskráðu að samskiptavillur eru
meginástæðan fyrir þeim vanda sem við
blasir. Það gefur þannig auga leið að það
að greiða úr ágreiningi lækna og sjúklinga
er mun farsælli aðferð fyrir báða aðila en
dómstólaleiðin. Hingað til hefur það verið
stefnan í okkar vinnuumhverfi að skrá
allt upp á punkt og prik svo verjanlegt sé
fyrir dómi, fremur en að eyða tímanum í
eðlileg mannleg samskipti og tengsl við
sjúklingana.
Kanadísk rannsókn á öllum læknanem-
um þar í landi, sem telja um 12.000, sýndi
að þunglyndi, kvíði, kulnun og sjálfsvígs-
hugsanir voru algengari á síðari stigum
læknanámsins en hjá samanburðarhóp.
Ástralíumaðurinn Forbes1 rýndi í þau
skrif sem varða virkar leiðir til að bæta
andlega heilsu læknanema og lækna og
fann við þá yfirferð 14 góðar rannsóknir.
Þar bar ýmislegt á góma svo sem einka-
Heilsuvá lækna
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
Haraldur
Erlendsson
yfirlæknir
Haraldur@heilsustofnun.is
Benedikt Óskar
Sveinsson
læknir
Höfundar eru starfandi læknar á Heilsustofnun NFLÍ í
Hveragerði.
572 LÆKNAblaðið 2016/102