Læknablaðið - 01.03.2016, Qupperneq 33

LÆKNAblaðið 2016/102 141
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
við helstu sérfræðinga á umræddum
fræðasviðum og afrakstur þess var íðorða-
safn með 600 nýjum flettum sem hefur
verið bætt við Líforðasafn (1997) og gert
aðgengilegt á vefnum (ordabanki.hi.is).“
Einar var að útskrifast núna í febrúar
með BA-gráðu í íslensku og segir að þetta
verkefni hafi verið kærkomið sem sumar-
vinna síðastliðið sumar en hafi ekki verið
hluti af náminu heldur algerlega óháð því.
„Þetta verkefni var í rauninni hugmynd
Ernu Magnúsdóttur líffræðings og rann-
sóknarsérfræðings við læknadeild HÍ.
Þegar hún sneri aftur heim eftir doktors-
nám erlendis uppgötvaði hún sér til ama
að skortur væri á ýmsum íslenskum
orðum sem tengjast fræðunum sem hún
fæst við. Hún setti sig því í samband við
mig í fyrravetur og sagði að þau hefðu hug
á að ráðast í orðasafnsgerð en slíkt hefur
ekki verið gert í tæp 20 ár eða síðan 1997.
Það var því tímabært að safna saman þeim
orðum og hugtökum sem orðið hafa til
síðan enda gríðarlega hröð þróun í þessum
greinum og mikilvægt að við eigum orð
yfir þessi fyrirbæri öll svo hægt sé að tala
og skrifa um þau á íslensku. Ágústa Þor-
bergsdóttir umsjónarmaður íðorðastarfs
við Stofnun Árna Magnússonar var síðan
annar leiðbeinandi minn við verkefnið.“
Sterk tengsl við læknastéttina
Einar tengist reyndar læknastéttinni
sjálfur með ýmsum hætti, faðir hans
Gunnlaugur Sigfússon er sérfræðingur í
barnahjartalækningum, bróðir hans Sigfús
Kristinn er einnig læknir í sérnámi er-
lendis og móðurafi Einars og nafni, Einar
Lövdahl, er barnalæknir en hættur störf-
um. „Ég hef stundum fengið þá spurningu
hvað hafi komið fyrir mig fyrst ég er ekki
að læra læknisfræði! En það var hrein til-
viljun að haft var samband við mig frá
læknadeildinni og ég beðinn að taka þetta
verkefni að mér. Það hafði ekkert að gera
með alla læknana í fjölskyldunni.“
Einar segir verkefnið hafa verið fólgið
í söfnun nýrra íðorða og skipulegri skrán-
ingu þeirra en Hálfdan Ómar Hálfdanar-
son og Þuríður Þorbjarnardóttir stóðu
að söfnun líforðasafns fyrir allmörgum
árum en síðan hafi lítið verið aðhafst í
þessum fræðum. „Það var samt alls ekki
eins og ég væri koma að óplægðum akri,
því mikið og gott starf hefur verið unnið á
þessu sviði. Það sem vantaði var skipulögð
skráning þeirra orða sem komið hafa fram
síðan 1997. Hlutverk mitt fólst mikið í að
nálgast þessi orð og hafa samband við þá
sérfræðinga sem nota orðin og hugtökin
daglega við rannsóknir og kennslu. Það
er auðvitað mikilvægt að fólk noti sömu
orðin. Við gerðum þetta þannig að við
skönnuðum inn orðalista í nýjum og ný-
legum kennslubókum á ensku í lífvísind-
um og keyrðum þau síðan saman við Líf-
orðasafnið og þau orð sem stóðu útaf urðu
þá okkar úrvinnsluskjal. Síðan leitaði ég til
allra helstu sérfræðinga á þessum sviðum,
erfðafræði, frumulíffræði, þróunarfræði og
þroskunarfræði og leitaði eftir þýðingum
á þessum orðum. Þetta þjónaði í rauninni
tvennum tilgangi, annars vegar að komast
að því hvort þýðingar orðanna væru til og
einnig að gera sérfræðingana meðvitaða
um þessa vinnu og hvetja þá til að nýta sér
íðorðasafnið þegar það lá fyrir.“
Einar segir að sér hafi komið á óvart
hversu mörg orð hafi þegar verið til í
þýðingum og í almennri notkun þó ekki
væri búið að skrá þau formlega. „Það var
í rauninni aðalmarkmiðið að skrá þau
orð sem þegar eru í notkun en hafa ekki
verið skráð formlega. Við héldum nokkra
orðafundi þar sem sérfræðingarnir komu
saman og veltu vöngum yfir þessu. Þar
var ég nánast eins og fluga á vegg og
skráði niður það sem frá þeim kom. Sumir
eru mjög áhugasamir um þetta og leggja
mikla áherslu á að nota íslensk orð og eru
margir mjög hugmyndaríkir í orðasmíð-
inni. Við tókum reyndar þann pólinn í
hæðina að skrá öll orð sem notuð hafa
verið en völdum þó alltaf aðalorð en létum
hin fylgja í kjölfarið. Mitt hlutverk var því
alls ekki að smíða ný íðorð heldur að skrá
þau sem þegar eru í notkun eða þau ný-
yrði sem sérfræðingarnir gátu komið sér
saman um. Þar hafði ég stundum skoðun
á því hvað væri gagnsærra eða hvernig
rithátturinn skyldi vera. Ég var því fyrst
og fremst ritstjóri þessa orðasafns sem til
varð úr þessari vinnu.“
600 orða safn
Afrakstur þessarar sumarvinnu Einars
er síðan hvorki meira né minna en 600
orða safn nýrra íðorða í þessum fjórum
greinum lífvísinda og þau má finna á vef
Árnastofnunar www.ordabanki.hi.is, sem
Einar segir reyndar að sé því miður ekki
mjög aðgengilegur vefur. „Þetta orðasafn
mitt er þar inni sem sérstakt aðgreint safn
en er þó engu að síður hugsað sem viðbót
við Líforðasafnið sem þar er fyrir. Heiti
safnsins er Líforðasafn 2. Ókosturinn við
þetta safn er að leitarvélarnar eru ófull-
komnar og stundum dálítið tafsamt að
finna það sem leitað er að. Sérstaklega þar
sem við erum svo góðu vön þegar notaðar
eru við stóru leitarvélarnar hjá Google og
Yahoo. Ég veit að þeir sem unnið hafa að
þessum vef hafa lengi óskað eftir að fá
fjármagn til að uppfæra hann og endur-
nýja. Vonandi tekst það.“
Einar segir þetta verkefni sitt vera lítinn
hluta af miklu stærri umræðu sem snýst
um framtíð íslenskrar tungu og notkun
hennar í síbreytilegum heimi vísindanna.
„Margir eru starfandi í alþjóðlegu sam-
hengi og nota mikið ensku til að eiga sam-
skipti á sínum fræðasviðum. Engu að síður
þarf að vera mögulegt að tala og skrifa
um fræðin á íslensku því ef orðaforðinn er
ekki til staðar hverfur sá möguleiki. Það er
stór sneið af okkar vísindasamfélagi ef líf-
vísindageirinn hættir að tala íslensku sín á
milli um fræðin. Það má ekki gerast.“
„MARGIR ERU STARFANDI Í ALÞJÓÐLEGU SAMHENGI OG NOTA MIKIÐ ENSKU TIL AÐ EIGA SAMSKIPTI Á SÍNUM
FRÆÐASVIÐUM. ÞAÐ ER STÓR SNEIÐ AF OKKAR VÍSINDASAMFÉLAGI EF LÍFVÍSINDAGEIRINN HÆTTIR AÐ TALA
ÍSLENSKU SÍN Á MILLI UM FRÆÐIN. ÞAÐ MÁ EKKI GERAST.“