Læknablaðið - 01.05.2016, Blaðsíða 26

234 LÆKNAblaðið 2016/102
nýta mismunandi vistir, sú fyrrnefnda finnst einkum í augnhára-
sekkjum, þá oft margir saman, meðan sú síðarnefnda lifir alldjúpt
í fitukirtlum (sebaceous glands og meibomian glands) en oftast aðeins
stakt dýr.8,9
Fullorðnir Demodex folliculorum-mítlar eru um 0,3-0,4mm að
lengd en Demodex brevis nokkru styttri, eða um 0,15-0,2mm, og
báðar tegundir því ósýnilegar beru auga. Mítlarnir eru hálfgegn-
sæir og pinnalaga, með fjögur fótapör á stuttum frambolnum og
langan sívalningslaga afturbol. Lífsferill mítlanna er um 15 dagar.
Mökun á sér stað efst í hársekkjunum en að henni lokinni fær-
ir frjóvgað kvendýrið sig neðar í hársekkinn (D. folliculorum) eða
inn í fitukirtill (D. brevis) þar sem það verpir eggjum sínum. Um
12 klukkustundir líða frá mökun og þar til varp á sér stað en 60
klukkustundum síðar skríða lirfur úr eggjum. Eftir það tekur við
6 sólarhringa þroskaferli sem samanstendur af nokkrum lirfustig-
um þar til fullþroska einstaklingur myndast. Talið er að fullorðin
dýr lifi í um það bil vikutíma. Allt bendir til þess að smit milli
manna verði með beinni snertingu þar sem mítlarnir lifa stutt
utan hýsils síns.6,8,9
Demodex folliculorum og Demodex brevis eru almennt taldir vera
saklausar samlífislífverur húðarinnar10 en við mikinn fjölda þeirra
(demodicidosis) geta þeir orsakað ýmsa húðsjúkdóma og hvarma-
bólgu.5,6,10
Talið er að mítlarnir nærist á útþekjufrumum í hársekkjum og
fitukirtlum sem leiði til vanstarfsemi þeirra og þar með ójafnvægis
í fitulagi tárafilmunnar og bólgu á yfirborði augans. Einnig er talið
að mítlarnir sjálfir og afurðir þeirra virki ónæmiskerfi hýsilsins
með tilheyrandi bólgusvörun.11 Flestir mítlar drepast inni í augn-
hárasekkjunum og fitukirtlunum. Þar leysast þeir upp og skilja
eftir sig uppsafnaðan úrgang auk ýmissa baktería sem þeir bera
með sér.12 Rannsóknir hafa sýnt að í táravökva Demodex-hýsla er
meira af boðefninu interleukin -17 (IL-17) sem veldur bólgusvörun
og stíflu í kirtlum, auk þess að geta valdið skaða á yfirborði aug-
ans. Sýnt hefur verið fram á að meðferð með Tea tree-olíu virkar
lækkandi á IL-17 gildin sem leiðir til betri líðanar hjá hýsli.13,14
Erfitt getur verið að útrýma Demodex-mítlum úr augnhárasekkj-
um þar sem meðferðarheldni skiptir sköpum.14 Meðferð miðar því
meira að fækkun mítlanna til að bæta líðan sjúklinga. Ýmsar með-
ferðir hafa verið reyndar erlendis, einkum ýmiss konar krem sem
eiga að sporna við fjölgun mítlanna og Tea tree-olía (4-Terpineol)
sem drepur þá.5 Rannsóknir hafa einnig sýnt að lyfið Ivermect-
in, sem notað er við meðhöndlun á ýmsum sníkjudýrum eins og
þráðormum, sé gagnlegt sem viðbótarmeðferð við Demodex-sýk-
ingum.15 Vísbendingar eru einnig um að augnháraburstun með
BlephEx sé góð viðbót við aðrar meðferðir. BlephEx þrífur vel
hrúður af augnhárum og einnig örveruhimnu sem talið er að þeki
augnhvarma hjá þeim sem eru með hvarmabólgu.16
Megineinkenni augnþurrks og hvarmabólgu eru aðskotahluts-
tilfinning, kláði, sviði, útferð á augnhárum, roði í hvörmum og
breytileg sjón. Kláði og aðskotahlutstilfinning eru algengustu ein-
kennin við hvarmabólgu vegna Demodex.2 Hvarmabólga er algengt
vandamál sem oftast svarar hefðbundinni meðferð vel. Skortur á
árangri við hefðbundna meðferð er algengasti samnefnari hvarma-
bólgu af völdum Demodex. Einstaklingar með hvarmabólgu af
völdum Demodex hafa margir reynt fjölmörg mismunandi með-
ferðarúrræði vegna augnþurrks, vanstarfsemi fitukirtlanna og
ofnæmis, þar með talin gervitár, ofnæmislyf og dropa, doxýcýklín
um munn, steradropa og cýklósporín-augndropa.
Við augnskoðun með raufarlampa er mikilvægt að leita eftir
„pinnalaga“ fyrirbærum meðfram augnhárum í augnhárasekkj-
S J Ú K R A T I L F E L L I
Mynd 3. Þróunarfræðileg staða íslenska stofns Demodex folliculorum í samhengi við
aðra erlenda stofna sömu tegundar sem og annarra ættleggja Demodex-tegunda, byggt
á 16s mtDNA.
Mynd 4. Tilfelli 2, tíu vikum eftir fyrstu mítlameðferðina.