Læknablaðið - 01.05.2016, Blaðsíða 40

248 LÆKNAblaðið 2016/102
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
Frygð og fornar hetjur er titill tíundu
bókar Óttars Guðmundssonar geðlækn-
is og rithöfundar og fjallar hún um
kynlíf í Íslendingasögum, kynhegðun
og hlutverk kynjanna á þjóðveldisöld.
Óttar hefur þaullesið sögurnar og les á
milli línanna, bregður upp sjónarhorni
geðlæknisins á hegðun einstakra
persóna og leggur á ýmsan hátt útaf
þeim atburðum sem þar er lýst.
„Í byrjun bókarinnar velti ég fyrir mér
stöðu kvenna í þessu frumstæða samfélagi
og færi ákveðin rök fyrir því hvernig á
þeirri stöðu stendur. Eignarréttur karla
á konunni tengist frjósemi hennar, karl-
maðurinn vill eiga frjósemi konunnar og
stjórna henni, hann slær eign sinni á kon-
una og fjölgunarfæri hennar. Það verður
öðru mikilvægara að börn séu rétt feðruð,
en karlarnir eru alltaf hræddir um að þau
séu ekki rétt feðruð og það er undirrót
tortryggninnar gagnvart konum og þeim
margítrekuðu skilaboðum að konum
sé ekki treystandi, þær séu viðsjálar og
svikular og karlmenn verði að gæta sín
á þeim ef ekki á illa að fara fyrir þeim,“
segir Óttar.
„Ég velti því síðan fyrir mér hvernig
þetta viðhorf endurspeglast í sögunum og
hversu gjörsamlega áhrifalausar konurnar
eru um sitt eigið líf, þær ráða bókstaflega
engu um það. Þær eru giftar mönnum sem
þær hafa aldrei séð, þær eru mikilvæg
skiptimynt í viðskiptum karlmanna, þær
ganga bókstaflega kaupum og sölum eins
og hver annar búfénaður.“
Egill var áhugalaus um konur
Óttar segist alveg sannfærður um að þeir
atburðir sem Íslendingasögurnar lýsa hafi
raunverulega gerst og að persónur þeirra
hafi verið uppi.
„Ég held að þarna sé alveg raunhæf
mynd dregin upp af undirokun kvenna
þó endalaust megi takast á um að hve
miklu leyti söguefni Íslendingasagna sé
skáldskapur eða lýsing á raunverulegum
atburðum. Staða kvenna í Íslendinga-
sögunum er eflaust sú sama og á ritunar-
tíma sagnanna og er Egilssaga gott dæmi.
Kjör kvenna í Sturlungu eru jafnvel enn
síðri en í sumum Íslendingasagnanna, þar
eru afskaplega fáar sterkar konur sem hafa
einhver áhrif á örlög karla eins og Hall-
gerður Langbrók eða Guðrún Ósvífurs-
dóttir. Snorri Sturluson lítur á dætur sínar
sem eign sem hann getur ráðstafað að
vild og hann nýtti bæði eigin hjónabönd
og barna sinna til að auka áhrif sín og
völd. Konur voru peð á taflborði Snorra og
annarra Sturlunga sem menn tefldu fram
til sigurs í skákinni.
Flestir fræðimenn telja að Snorri Sturlu-
son hafi ritað Egilssögu. Það er einkenni-
leg staðreynd að kvennamaðurinn mikli,
Snorri, skuli hafa ritað eina kynlausustu
Íslendingasöguna. Egill og Snorri eiga fátt
annað sameiginlegt en skáldskapargáfuna
og kvennamál fá lítið rými í sögunni. Egill
giftist Ásgerði ekkju Þórólfs bróður síns
og þau eignuðust nokkur börn saman en
að öðru leyti dvelur Snorri ekkert við lýs-
ingar á þessu sambandi. Ásgerður fær lítið
rými í sögunni þótt hún hafi verið gift
tveimur aðalhetjum sögunnar. Hún virðist
láta sér það vel líka að maður hennar dvel-
Konur voru skiptimynt
í viðskiptum karla
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Málverkið á bókarkápu gerði Jóhanna V. Þór-
hallsdóttir eiginkona Óttars. Það sýnir Þorvald
Vatnsfirðing með frillum sínum tveimur, Halldóru
Sveinsdóttur og Lofnheiði.