Fréttatíminn - 19.08.2016, Side 12

12 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 19. ágúst 2016
Þróunin í skuldsetningu sjávarútvegsfyrirtækja í Færeyj-
um vegna viðskipta með aflaheimildir í sjávarútvegi, sem
teiknuð er upp í skýrslu norska hagfræðingsins Torbjørns
Trondsen, er eins og smækkuð mynd af þróuninni á Íslandi
síðastliðna áratugi. Færeyingar ákváðu að breyta fiskveiði-
stjórnarkerfinu hjá sér og taka upp uppboðskerfi til að
hámarka þau auðlindagjöld sem skila sér í ríkiskassann.
Samtök sjávarútvegsfyrirtækja á Íslandi treysta sér ekki
til að segja að uppboð á aflaheimildum muni skila meiri
tekjum til ríkisins. Á Íslandi er bitist um uppboðsleiðina og
verður málið líklega eitt af stóru kosningamálunum í haust
þar sem meirihluti stjórnarandstöðunnar vill taka upp
uppboðskerfi.
Ingi F. Vilhjálmsson
ingi@frettatiminn.is
Mun Ísland velja Færeyjaleiðina
eftir kosningarnar í haust?
fiskiskipunum í landinu tilteknum
veiðidögum – á tíunda áratugnum
reyndu Færeyingar að taka upp
kvótakerfi svipað því íslenska en
það var lagt af vegna aflaleysis.
Í lok síðasta mánaðar bauð rík-
isstjórn Færeyja upp 10 prósent af
aflaheimildum landsins í tilrauna-
skyni og hefur það útboð verið tals-
vert til umræðu hér á landi vegna
þess fordæmisgildis sem það getur
haft fyrir Ísland.
Hærra verð á uppboðinu
Um var að ræða makríl- og síldar-
kvóta, auk botnfiskskvóta í Barents-
hafi, aðallega þorsk. Niðurstaða
þessa útboðs var sú að kílóverðið
sem færeyska ríkið fékk fyrir þess-
ar aflaheimildir var miklu hærra
hlutfallslega séð en þau gjöld sem
íslenska ríkið fær í formi veiðigjalda
frá íslenskum útgerðarfyrirtækjum
fyrir hvert kíló af sömu tegundum.
Í tilfelli þorskkvótans var
kílóverðið sem færeyska ríkið fékk
rúmlega fimm sinnum hærra en
verðið sem íslenska ríkið innheimt-
ir í veiðigjöld fyrir kíló af þorski og
verðið fyrir kílóið af síld og makríl
var ríflega tuttugu sinnum hærra
en veiðigjöldin sem ríkisvaldið á Ís-
landi fær fyrir þessar tegundir. Sér-
staka athygli vekur kannski verðið
á þorskkvótanum en hann er ekki
veiddur á miðunum við Færeyjar
heldur í Barentshafi og því þurfa
færeysku útgerðirnar að sækja
hann langt að sem leiðir til hærri
kostnaðar.
Getur ekki lofað hærra verði
Tilraunir Færeyinga með uppboð
á aflaheimildum hafa leitt til margs
konar viðbragða á Íslandi síðustu
vikurnar: Fréttaskrifa, svara frá
Samtökum fyrirtækja í sjávarút-
vegi (SFS en áður LÍÚ), aðsendra
greina í dagblöðum og svo fram-
vegis. Ástæðan er sú að þróunin í
Færeyjum er mátuð upp á Íslandi
og borin saman við stöðu kvóta-
mála hér í landi.
Í svari frá upplýsingafulltrúa SFS,
Karen Kjartansdóttur, til Fréttatím-
ans við þeirri spurningu hvort sam-
tökin telji að uppboð á aflaheim-
ildum myndi skila sér í hærra eða
lægra verði fyrir afnot af heimildun-
um en veiðigjöldin gera kemur fram
það mat samtakanna að ómögu-
legt sé að segja til um það. „Það er
ómögulegt að segja til um hvaða
verð fengist ef uppboðsleið yrði far-
in enda liggur ekki nein útfærsla á
uppboðsleið fyrir. Fyrirkomulagið
í dag er innheimta veiðigjalda og
að 5,3% af heildarafla er ráðstafað í
ýmsar aðgerðir.“ Að mati SFS er því
ekki hægt að fullyrða að það að láta
markaðinn ráða verðmæti kvótans
muni leiða til hærri greiðslna til rík-
isins en nú er.
Þá bendir Karen á að samanburð-
ur við Færeyjar sé villandi þar sem
aðstæður í sjávarútvegi séu aðrar
á Íslandi. „Samanburður við Fær-
eyjar er líka villandi þar sem fyr-
irkomulag veiðigjalda hérlendis er
öðruvísi og ráðstafa þeir ekki afla í
sérstakar ráðstafanir líkt og hér er
gert og greiða til dæmis ekki fyrir
veiðar á bolfiski innan færeyskrar
lögsögu. Einnig voru stærstu þátt-
takendurnir í uppboðunum í Fær-
eyjum erlendir aðilar en erlend-
um aðilum er ekki heimilt að eiga
aflaheimilidir við Íslandsstrendur.
Uppboðið í Færeyjum var líka á tak-
mörkuðum hluta af úthafsskvóta
þeirra en ekki var boðinn upp kvóti
við strendur Færeyjar þar sem það
liggur fyrir að þorskstofninn við
Færeyjar er í hættu og þarf veru-
lega að draga úr veiðum þar.“
Deilt um uppboðsleiðina á Íslandi
Til marks um umræðuna um kvóta-
mál Færeyinga á Íslandi voru á
þriðjudaginn í þessari viku birtar
tvær aðsendar greinar í Fréttablað-
inu þar sem andstæð sjónarmið
um uppboð á aflaheimildum komu
fram.
Hagfræðingurinn Jón Steinsson,
sem um margra ára skeið hefur
fjallað um uppboð á aflaheimild-
um á Íslandi og fært fyrir því rök
að slíkt fyrirkomulag sé skynsam-
legt, notaði tilraunir Færeyinga til
að spyrja spurninga um hvort sams
konar uppboð væri ekki mögulegt
á Íslandi líka. Telur Jón að upp-
boð sýni fram á hversu mikils virði
aflaheimildir séu í raun á markaði
þar sem það sýni hversu verðmæt-
ar aflaheimildar séu í huga útgerð-
anna þegar þær bítast um þær á
markaði. „Uppboð leiðir til þess að
útgerðirnar neyðast til þess að gefa
það upp hversu mikils virði veiði-
heimildirnar í rauninni eru. Ráða-
menn hafa oft skýlt sér á bak við
það að uppboð á veiðiheimildum
hafi ekki verið notuð annars staðar.
En nú hafa Færeyingar sýnt okkur
að þessi leið er vel fær. Ef frænd-
ur okkar Færeyingar geta þetta, af
hverju ættum við ekki að geta farið
þessa leið?“ Meginrök Jóns eru
Uppboðsleiðin í sjávarútvegi, sem Færeyingar hafa ákveðið að fara, verður líklega eitt af stóru kosningamálunum á Íslandi
nú í haust. Í síðasta mánuði buðu Færeyingar upp tíu prósent aflaheimilda í landinu og fengu miklu hærra verð en útgerðir
á Íslandi greiða í veiðigjöld. Myndin sýnir höfnina í Þórshöfn í Færeyjum.
„Það er þetta sem er svo mótsagna-
kennt. Hvernig geta útgerðarfyrir-
tækin veðsett eða selt eitthvað sem
þau eiga ekki? Auðlindin tilheyrir
íslenska samfélaginu, fólkinu, en
ríkisvaldið veitir fjármálafyrirtækj-
unum þessa heimild til að taka veð
í þessum auðlindum. Þannig er
ríkisvaldið búið að lýsa því yfir að
það gangi í ábyrgð við fjármálafyr-
irtæki út af skuldum sjávarútvegs-
fyrirtækja,“ segir Torbjørn Trond-
sen, hagfræðingur við háskólann í
Tromsö, sem vann skýrslu um upp-
boð á aflaheimildum fyrir Jafnaðar-
mannaflokkinn í Færeyjum í fyrra.
Í skýrslunni sýnir Tørbjörn fram
á þær slæmu afleiðingar sem sala og
veðsetning aflaheimilda í Færeyj-
um hafði á árunum 2004 til 2015 og
af hverju mikilvægt væri fyrir Fær-
eyinga að taka upp annars konar
kerfi við úthlutun á fiskiveiðiheim-
ildum. Yfirskrift skýrslu Torbjørns
var „Hvernig er hægt að hámarka
auðlindagjaldið í færeyskum sjáv-
arútvegi fyrir samfélagið?“.
Áhrif íslenskra banka
Eitt af lykilatriðunum í skýrslu Tor-
bjørns er aðkoma og þátttaka fjár-
málafyrirtækja í Færeyjum í því
að blása upp bókfært verðmæti
aflaheimilda í skjóli ákvarðana rík-
isvaldsins í landinu. Í skýrslunni
bendir hann meðal annars á að
þessi þróun hafi hafist í Færeyjum
eftir að íslenskir bankar opnuðu
þar útibú á síðasta áratug. Í skýrslu
hans kemur fram að um helmingur
af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja í
Færeyjum, fyrir fjármagnsliði, hafi
farið í að greiða fjármagnskostnað
til banka vegna skulda sinna, meðal
annars vegna uppkaupa á aflaheim-
ildum. „Bankarnir sáu viðskipta-
tækifæri í því að lána fyrir kvóta
gegn veði í honum og að auka útlán
sín með þessum hætti. Bankamenn
eru stór drifkraftur í allri þessari
þróun; þeir lánuðu peninga til sjáv-
arútvegsfyrirtækjanna og fengu
góða vexti til baka,“ segir hann.
Í skýrslunni ræðir Torbjørn
að það sé óeðlilegt að fjármála-
fyrirtæki taki svo stóran hluta af
arðinum út úr grein sem byggir á
veiði og sölu á auðlind sem er skil-
greind sem eign færeysku þjóðar-
innar. Þróunin varð því sú að með
tímanum varð bókfært verðmæti
aflaheimilda sjávarútvegsfyrirtækj-
anna í Færeyjum hærra en bók-
fært eigið fé þeirra, segir Torbjørn.
„Ríkisvaldið í Færeyjum heimilaði
þannig útvöldum fyrirtækjum, sem
voru í góðri stöðu á þessum tíma,
að búa sér til verðmæti. Það er
pólitíkin sem drífur í gegn þessar
breytingar. Sama gerðist víða um
lönd, til dæmis í Rússlandi á sínum
tíma þar sem olígarkarnir fengu
ókeypis aðgang að auðlindum og
eignum samfélagsins […] Það má
ekki veita einhverjum fáum útvöld-
um einkarétt að auðlindum sam-
félagsins. Þá er komið í veg fyrir
samkeppni í samfélaginu. Markmið
samfélagsins hlýtur að vera að fá
sem mestar tekjur fyrir auðlindir
sínar. Þetta eru hagsmunir samfé-
lagsins.“
Skýrsla í aðdraganda breytinga
Skýrsla Torbjørns var innlegg í
umræðu í Færeyjum sem síðan
leiddi til þess að ríkisstjórn lands-
ins ákvað að hefja uppboð á öll-
um aflaheimildum í landinu frá og
með árinu 2018. Ríkisstjórnin, sem
keyrir í gegn þessar breytingar, er
vinstri stjórn Jafnaðarmannaflokks-
ins, Þjóðveldis og Framsóknar og
tók sú stjórn við völdum í landinu
í fyrrahaust. Árið 2018 munu
Færeyingar taka upp nýtt fisk-
veiðistjórnunarkerfi sem byggir á
annarri hugsun en núverandi fisk-
veiðistjórnunarkerfi landsins sem
byggir á því að ríkisvaldið úthlutar
Rökin með og á móti uppboði kvóta, að mati jafnaðar­
mannaflokks Færeyja – úr skýrslu Torbjørns Trondsens:
Á móti
○ Lengdin á leigutíma kvótans
er mikilvæg vegna fjármögn-
unar og fjárfestinga
○ Leigan á kvótanum mun
minnka eigið fé sjávarútvegs-
fyrirtækja verulega
○ Fjármálafyrirtæki vilja ekki
lána peninga vegna kaupa á
kvóta á uppboðum
○ Útgerðarmenn eiga ekki að
þurfa að borga fyrir að fara í
vinnuna
○ Hættan á því að útlendingar
kaupi upp fiskveiðiheimild-
irnar
Með
○ Pólitísk úthlutun á aflaheim-
ildum er ekki heppileg leið.
Mikill munur á því fyrir ríkið
að fá 8 krónur danskar fyrir
kíló af makríl en 1 krónu.
○ Núverandi úthlutunaraðferð-
ir bjóða upp á spillingu
○ Réttlátari og heppilegri leið
til úthlutunar aflaheimilda –
ef þú ert ekki með símanúm-
er ráðherra þá ertu ekki í
góðum málum
Myndin sem norski
hagfræðingurinn
Torbjørn Trondsen
teiknar upp af
kvótamálum Fær-
eyinga er eins og
smækkuð mynd af
Íslandi. Hann segir
frjálst framsal og
viðskipti einkaðila
með aflaheimildir
alls staðar leiða til
samþjöppunar og
fákeppni í sjávar-
útvegi.
Frá kr.
119.095
KRÍT
29. ágúst í 10 nætur
m/allt innifalið
Netverð á mann frá kr. 119.095 m.v. 2 fullorðna og
2 börn í íbúð. Netverð á mann frá kr. 159.895 m.v.
2 fullorðna í stúdíó.
Porto Platanias
Village
Bir
t m
eð
fy
rir
va
ra
um
pr
en
tvi
llu
r.
He
im
sfe
rð
ir
ás
kil
ja
sé
r r
étt
til
le
iðr
étt
ing
a á
sl
íku
. A
th.
að
ve
rð
ge
tur
br
ey
st
án
fy
rir
va
ra
.
Allt að
50.000 kr.
afsláttur á mann
SPOTT
PRÍS