Fréttatíminn - 10.12.2016, Blaðsíða 12

12 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 10. desember 2016
Margt bendir til að ís­lenskt samfélag verði aldrei samt eftir Hrunið. Almenningur
hefur misst langlundargeð sitt. Það
munar um minna. Langlundargeð
almennings og þrælslund var eitt
helsta einkenni íslensks samfélags,
þess tíma sem kallaður hefur verið
Gamla Ísland.
Þetta langlundargeð almenn­
ings og þol gagnvart misvitrum
yfirvöldum er það sem skar Ísland
helst frá nágrannalöndunum.
Fyrir því kunna að vera sögulegar
ástæður. Á Íslandi hefur aldrei
verið framin alþýðubylting líkt
og í nágrannalöndunum. Norð­
menn voru nýlenda Dana eins og
Íslendingar og síðan Svía. Frels­
isbarátta Norðmanna færði þeim
stjórnarskrá sem þeir sjálfir rit­
uðu, uppskrift að samfélagi eins og
þeir vildu helst byggja upp. Auð­
vitað komu ekki allir Norðmenn að
þessari vinnu. Stjórnarskráin var
rituð fyrir tvö hundruð árum og
þá var ekki til siðs að spyrja konur
eða fátækt fólk. Það voru uppvaxn­
ir og fjárhagslega sjálfstæðir karlar
sem ákváðu hvert Noregur átti að
þróast.
Frelsisbarátta Íslendinga endaði
í samþykkt stjórnarskrár sem að
mestu var þýðing á eldri danskri
stjórnarskrá, ekki stefnuyfirlýsing
þjóðarinnar um hvers konar sam­
félag hún vildi byggja upp heldur
endurómur frá konungsríkjum
Evrópu.
Í Noregi, eins og á hinum Norð­
urlöndunum, náðu verkamanna­
flokkar völdum milli stríða. Þetta
voru stjórnmálaarmar verkalýðs­
hreyfingarinnar, samstöðuafls
almennings sem beitti bæði verk­
fallsvopninu og pólitískri baráttu
til að sveigja samfélagsgerðina að
sínum hagsmunum og frá sérhags­
munum hinna fáu.
Slík bylting kom aldrei til Ís­
lands. Þegar arftakar verkamanna­
flokkanna náðu loks að mynda
ríkisstjórn á Íslandi höfðu þeir
fjarlægst stéttarbaráttuna og tapað
erindi sínu. Þetta gerðist ekki á Ís­
landi fyrr en 2009, áttatíu árum á
eftir Noregi, sjötíu árum á eftir Sví­
þjóð og Danmörku.
Það má finna fleiri dæmi um
það hversu hægar það hefur geng­
ið fyrir íslenska alþýðu að hafa
áhrif á samfélag sitt en almenning
í næstu löndum. Alþýðubylting
innan þjóðkirkna Norðurlanda,
hreyfing sem gat af sér leikmanna­
kirkjuna, hafði til dæmis mikil
samfélagsáhrif á Norðurlöndum og
mótaði samstöðu sem síðar varð
jarðvegur fyrir vöxt sósíaldemó­
kratískra hugmynda.
Engin slík bylting varð innan
íslensku kirkjunnar. Hún er enn í
dag að mörgu leyti sama embættis­
mannakirkjan, hvar sérmenntaðir
embættismenn tala yfir hausamót­
um alþýðu manna um hvernig fólk
eigi að hegða sér.
Helsti söguþráður Íslandssögunnar
eftir Hrun er uppreins alþýðunn­
ar. Almenningur hefur hrist af sér
allar ríkisstjórnir síðan þá eða gert
þær óstarfhæfar vegna stuðnings­
leysis og andstöðu. Það þekktist
varla fyrir Hrun að íslenskir stjórn­
mála­ eða embættismenn öxluðu
ábyrgð og segðu af sér eða væru
reknir fyrir afleita frammistöðu.
Eftir Hrun hafa ráðherrar sagt af
sér, Seðlabankastjórar verið reknir,
bankastjórar sagt af sér og fyrir­
tækjum í raun verið lokað vegna
andstöðu almennings. Ísland hefur
sveiflast frá því að vera það land
sem yfirstéttin komst upp með
mestan óskunda, í að vera það land
þar sem þjóðin hrinti forsætisráð­
herra af stóli á skemmstum tíma.
Í dag er staðan sú að stjórnmála­
flokkar geta ekki myndað stjórn
af ótta við almenning. Reynsla
síðustu átta ára bendir til að engri
ríkisstjórn verði sætt til lengri
tíma. Þolinmæði almennings gagn­
vart stjórnmálastéttinni er nánast
engin. Ríkisstjórnir geta reynt að
knýja fram mál en um leið og þær
misstíga sig kastar almenningur
þeim af sér.
Þetta sjá stjórnmálamenn í
hendi sér og því er sýnir enginn
þeirra af sér neinn ákafa við að
koma sér í stjórn. Það hefur ekki
bætt stöðu neins íslensks stjórn­
málamanns frá Hruni að komast í
stjórn og verða ráðherra. Þvert á
móti má halda því fram að það hafi
engum reynst vel.
Þótt augljóst sé að almenningur
hafi tekið sér meira vald en áður
hafa stjórnmálamenn ekki lært
að bregðast við því. Þeir fagna
þegar reiði almennings beinist
að pólitískum andstæðingum en
kunna ekki að bregðast við þegar
kröfurnar standa upp á þá sjálfa.
Fæstir stjórnmálamenn hafa í
raun breytt hegðun sinni og orð­
ræðu. Þótt áhorfendur bregðist
við prógrammi þeirra á gerólíkan
máta halda þeir áfram að fara með
óbreytta rullu.
En auðvitað er það ekki svo að
þessi þráður valdeflingar al­
mennings sé sá eini sem liggur
um Íslandssöguna eftir Hrun.
Sú saga einkennist líka af varð­
stöðu um sérhagsmuni og vaxandi
völd þeirra. Útgerðarmenn hafa
til dæmis ekki verið valdameiri í
íslensku samfélagi en eftir Hrun.
Gengisfall krónunnar og lækkun
veiðigjalda færði þeim gríðarlegan
auð og þeim auði fylgir mikið vald.
Þeir stjórnmálamenn sem sækja
stuðning til slíkra afla fremur en
almennings halda áfram að láta
sem almenningur hafi engin völd.
Það sést til dæmis af fjárlaga­
frumvarpi Bjarna Benediktsson­
ar. Hann leggur það fram eins og
nýliðin kosningabarátta hafi ekki
farið fram, að hann hafi ekki heyrt
af kröfum almennings um aukin
framlög til heilbrigðismála. Það
eru því enn til stjórnmálamenn
sem vonast til að vakna upp við
það einn daginn að Gamla Ísland
sé aftur orðið.
Gunnar Smári
UPPREISN
ALMENNINGS
FULLKOMLEGA HÆFUR Í HRUNIÐ
JUDGE DREDD13.999 kr.
MONTRÉAL f rá
T í m a b i l : d e s e m b e r 2 0 1 6 - m a rs 2 0 1 7
13.999 kr.
TORONTO f rá
T í m a b i l : d e s e m b e r 2 0 1 6 - m a rs 2 0 1 7
15.999 kr.
BOSTON f rá
T í m a b i l : d e s e m b e r 2 0 1 6 - m a rs 2 0 1 7
15.999 kr.
NEW YORK f rá
T í m a b i l : m a í 2 0 1 7
19.999 kr.
SAN FRANCISCO f rá
T í m a b i l : d e s e m b e r 2 0 1 6 - m a rs 2 0 1 7
15.999 kr.
WASHINGTON D.C. f rá
T í m a b i l : d e s e m b e r 2 0 1 6 - m a rs 2 0 1 7
Halló
Ameríka
*Verð miðast við flug aðra leið með sköttum ef greitt er með Netgíró.