Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1972, Blaðsíða 26

eða einhverri, sem vinnur í
sjónvarpinu, t. d. stúlkunni sem
kynnir dagskráratriðin hverju
sinni og brosir vingjarnlega um
leið.
Af einhverju annarlegu til-
efni vogar þó hlutaðeigandi ekki
að viðurkenna ást sína og þrá
hreinskilnislega. Sj úklingurinn
skrifar því bréf til og hringir
í umrædda manneskju, reynir
jafnvel að leita hana uppi,
stundum með þeim afleiðingum,
að lögreglan er tilkvödd.
Stundum smitar paranoian.
Maður getur fyrirhitt tvö náin
skyldmenni eða t. d. hjón, sem
bæði hýsa sama kerfi ranghug-
mynda. Þá getur verið erfitt að
ganga úr skugga um, hvor
veiktist fyrr. Þetta fyrirbæri
kallast folie á deux.
Præmorbid persónuleiki þess-
ara sjúklinga kallast prepara-
noid eða auktoriter. Þeir koma
oft frá heimilum, þar sem þeir
hafa hlotið mjög strangt upp-
eldi. Faðirinn var sá, sem ákvað
og skar úr um hlutina og krafð-
ist skilyrðislausrar hlýðni. Sér-
staklega erfitt varð þetta fyrir
synina. Kynferðispersónuleika
þeirra hætti við að truflast, og
það varð þeim erfitt að öðlast
eðlilegt sjálfstraust og raunhæft
sjálfsmat. Sjúklingunum finnst
þeir alla ævina litlir og veik-
byggðir, gagnslausir og mis-
heppnaðir. Þeir fara út í lífið án
þeirrar öryggiskenndar, sem
betur þroskaður einstaklingur
finnur í sjálfum sér, í reynslu
sinni og þekkingu. Hjá sjálfum
sér finnur paranoid sjúklingur
bara veikleika og smæð, og þetta
leiðir til þess, að hann kemur til
með að fyrirlíta veikleika og
aumingjaskap, hvar sem er og í
hvaða formi sem er. Á hinn bóg-
inn dáist hann að styrk, þrótti
cg völdum og reynir að tileinka
sér þessa eiginleika og láta aðra
halda, að hann búi yfir þeim.
Þetta leiðir auðveldlega til kyn-
þáútafordóma og aðdáunar á
einræðisstefnum. Sjúklingurinn
hefur sterka tilhneigingu til að
vekja athygli á annarra brest-
um og smæð til þess að dylja
eigin ágalla. Á yfirborðinu virð-
ist sjúklingurinn oft sterkur á
svellinu og öruggur með sjálfan
sig, jafnvel hrokafullur í sum-
um tilfel'lum. Árásarhneigð hans
vekur sömu kenndir hjá öðrum
og staðfestir enn frekar þá skoð-
un hans, að fólk sé yfirleitt á
móti honum. Hann skilur þó alls
ekki, að þetta er honum sjálfum
að kenna. Samkvæmt kenning-
um Freuds hefur paranoid sjúk-
lingur við að stríða sterk kyn-
villuvandamál, en vill að sjálf-
sögðu ekki við þau kannast og
afneitar þeim með öllu. Hann
telur þessa tilhneigingu sér al-
gerlega framandi. Hann getur
ekki þolað hana sem hluta af
persónuleika sínum. Þess vegna
grípur hann til flókinna varnar-
ráðstafana, sem að miklu leyti
eru ómeðvitaðar. Til skýringar
er hægt að nefna eftirfarandi
dæmi um, hvernig þessum varn-
arráðstöfunum er hagað: Maður
hugsar sér, að sjúklingurinn sé
karlmaður með homosexuell til-
hneigingu. Hann finnur, að viss
karlmaður hefur kynferðislegt
aðdráttarafl fyrir hann, hann
dregst ósjál'frátt að þessum
manni mót vilja sínum.
Varnarviðbrögðin eru því sett í
gang. Hann afneitar þessari
forboðnu tilhneigingu og sann-
færir sjálfan sig um, að hann
hafi andúð á þessum manni.
Síðan ætlar hann manninum
sömu kenndir (projektion),
maðurinn hlýtur að hafa andúð
á sjúklingnum og vilja sjúk-
lingnum illt. Hin paranoida ró-
un er orðin að veruleika. Eða
við tökum t. d. afbrýðisaman
karlmann. Hann finnur, að hann
dregst að öðrum manni, en af-
neitar því og ætlar konu sinni
þessa tilhneigingu í staðinn. Það
er hún, sem elskar manninn, ekki
sjúklingurinn sjálfur. Hið veika
sjálfstraust sjúklingsins liggur
einnig til grundvallar hypo-
chondriskum og megaloman hug-
villum hans. Hann finnur sjálf-
an sig sem aumingja og skussa,
bæði til líkama og sálar. En
hann afneitar þessari staðreynd,
það er ekki sálin, sem er sjúk,
heldur líkaminn. Þar af l'eiðir
hin margvíslegu líkamlegu ein-
kenni. Eða þá að hann sannfær-
ir sjálfan sig um, að hann sé
ekki veikur og smár, heldur sé
hann sterkur og voldugur og
allir vegir færir. Því meiri van-
metakennd og angist sem sjúk-
lingurinn býr yfir, þeim mun
sterkari og fastmótaðri verða
ranghugmyndir hans. Paranoid
sjúklingar geta í einstökum til-
fellum orðið hættulegir um-
hverfi sínu. Það er þegar of-
sóknarhugmyndirnar hafa orðið
svo stórkostlegar, að sjúklingur-
inn vill verða fyrri til að vinna
bug á ímynduðum ofsækjendum
sínum. Þess eru dæmi, að para-
noid sjúklingar hafa framið vel
undirbúin og þaulhugsuð morð,
en sem betur fer er þó afar
sjaldgæft, að til nokkurra of-
beldisverka komi. Hitt er al-
gengai’a, að sjúklingarnir reyni
að fara lagaleiðina og klekkja
þannig á andstæðingi sínum,
eins og við paranoia kværu-
lans.
60 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS