Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1972, Side 5

Valtýr Bjarnason
UM BLOÐFLOKKA OG
BLÓÐGJAFIR
Þetjta er upphaf greinar Valtýs
Bjarnasonar, svæfingalæknis,
vi5 LancLspítalann, en vegna
lengdar greinarinnar bíöur nið-
urlag hennar birtingar í næsta
tölublaði tímaritsins.
Hlutverk blóðsins
er margþætt og mikilvægt. Það
sér um dreifingu súrefnis um
líkamann með hjálp rauðu blóð-
kornanna og flytur burtu úr-
gangsefni, svo sem koldioxyd.
Það sér um dreifingu næringar-
innar til allra hluta líkamans og
það á mikinn þátt í að halda
líkamshitanum jöfnum. Það
flytur ýmis kemisk efni og
hormón út um líkamann, til
þeirra líffæra, sem þau eiga að
verka á. Einnig ver blóðið lík-
amann fyrir árásum sýkla og
getur þá komið upp miklum lið-
styrk á skömmum tíma.
Svona mætti lengi telja, en af
þessu má fá nokkra hugmynd
um mikilvægi þess fyrir líkam-
ann og hversu áríðandi er, að
hlutföll þeirra efna, sem blóðið
mynda, séu sem eðlilegust og
i'éttust, svo að líkaminn geti
með varnarkerfi sínu unnið á
móti þeim óæskilegu áhrifum,
sem kunna að ógna honum.
Mikill blóðmissir er lífshættu-
legur. Áður fyrr var litið svo á,
að blóðgjöf til sjúklings væri
Það síðasta, sem reyna bæri við
hann, og þá ekki fyrr en öll önn-
Ur úrræði höfðu reynzt árang-
urslaus. Var ekki að undra, þótt
svo væri, því að oft eða oftast
varð árangur lélegur eða það
kostaði sjúklinginn lífið.
Á síðari árum hefur orðið
geysileg breyting á þessu, því að
nú er svo komið, að blóðgjafir
eru orðnar mjög veigamikill
þáttur í meðferð sjúkra. Má
þakka það uppgötvun blóðflokk-
anna og því öryggi, sem skapað-
ist við það að mönnum varð
kleift að gefa sjúkum mönnum
blóð án bess að hætta lífi þeirra.
Eiga nú blóðgjafir sinn þátt í
því að gera læknum fært að
leggja út í umfangsmiklar og
tímafrekar aðgerðir, sem meðal
annars án blóðgjafa væru
óframkvæmanlegar.
Trúin á lœkningamátt blóðsins
er ævagömul. Hippokrates
(ca. 460—ca. 377 f. Kr.) gat
þess, að blóð úr hraustum manni
væri gott við flogaveiki. Plinius
(23—79) og Celsus (fyrstu öld
e. Kr.) töluðu um hin góðu áhrif
heilbrigðs blóðs. 1 þá tíð var
blóðið drukkið, síðar komst sá
siður á að sjúga blóðið. Var það
álitið gott yngingalyf, svo að
gamlir menn sugu blóð úr hand-
leggsæðum hraustra unglinga.
Fyrstu rituðu heimildirnar
um blóðskipti eða blóðflutning
eru frá árunum 1556 (Hiero-
nymus Cardanus, 1501—76) og
1604 (Magnus Pegelius), en
hvernig sá blóðflutningur var
framkvæmdur er ekki getið.
Englendingurinn Richard Lo-
wer (1631—91) mun samkvæmt
áreiðaniegum heimildum fyrst-
ur manna hafa gert blóðflutning
beint á milli dýra. Til þess not-
aði hann fjaðurstaf. Fleiri
munu hafa reynt þetta eftir það,
og árið 1667 framkvæmdu
Frakkarnir Denis og Emmeres
fyrsta beina blóðflutninginn frá
dýri til manns. Notuðu þeir til
þess lambsblóð. Munu þeir hafa
gert þetta á fjórum sjúklingum,
en tilraunin endaði illa. Fjórði
sjúklingurinn dó af völdum
blóðflutningsins, er hann fékk
blóð í þriðja sinn. Að líkindum
mun hann hafa myndað mótefni
gegn lambsblóðinu og látizt eft-
ir þriðju tilraun vegna blóð-
talnaleysingar (hæmolysis).
Það var því sannarlega ekki
uppörvandi að halda áfram slík-
um aðgerðum, sem höfðu svo al-
varlegar afleiðingar í för með
sér fyrir sjúklinginn, enda lögð-
ust þær niður að mestu og voru
í sumum löndum bannaðar með
lögum. Og ef einhverjir voru
svo djarfir að ieggja sjúklinga
í slíka hættu, mátti draga þá
fyrir lög og dóm.
Landois safnaði 1875 skýrsl-
um um blóðflutning og komst
að raun um, að getið væri um
274 blóðgjafir, þar sem manns-
blóð hafði verið notað, og 129,
þar sem dýrablóð hafði verið
notað. Ennfremur kom það í
ljós, að mun hættulegra var að
nota dýrablóð en manna. Þó
ráku menn sig á það, að fram
gátu komið sömu alvarlegu
verkanir, þó að mannsblóð væri
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 39