Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1972, Blaðsíða 23

hvað um er að ræða, og telj a sig
ekki sjúka á nokkurn hátt.
Depressiv einkenni geta sézt
við fælni (phobia), hysteríu,
þráhyggju, kvíða-neurosur, all-
ar psykosur, hinar ýmsu skap-
gerðar-neurosur og við alla
mögulega líkamlega sjúkdóma
og sjúkdómseinkenni.
Það getur verið erfitt að
greina geðlægð, sem dylst bak
við ýmiss konar líkamleg sjúk-
dómseinkenni, eða óró og eirðar-
leysi eða uppgerðarglaðværð.
Maður blygðast sín kannske fyr-
ir þunglyndið og vill þar af
leiðandi dylja það, bæði fyrir
sjálfum sér og öðrum. Maður
'hegðar sér eins og allt væri í
stakasta lagi, kemur fram fyrir
aðra með bros á vör og neitar
því, að nokkuð sé að, nema e.t.v.
svolitlir erfiðleikar með svefn
eða áhugaleysi í vinnunni. í
slíkum tilfellum er gjarnan tal-
að um „smiling depression".
Við reaktiva depression er
alltaf einhver tiltölulega augljós
ytri orsök, sem setja má í sam-
band við sjúkdómsástandið. Sem
dæmi má nefna dauðsfall í fjöl-
skyldunni, langvarandi tog-
streitu í hjónabandi, hjónaskiln-
að, gjaldþrot, erfiðleika á vinnu-
stað og því um líkt. Einnig
langvarandi meðvitaða sál-
kreppu (conflict), sem sjúk-
lingum tekst ekki að leysa. Sjúk-
lingurinn hefur ekki megnað að
leysa vandamálið og erfiðleik-
ana á eðlilegan hátt og sér enga
færa leið út úr ógöngunum. Við-
brögð hans verða því þunglyndi
og vonleysi, hann leggur árar í
bát að meira eða minna leyti.
Sjúklingarnir eru jafnframt oft
spenntir og uppstökkir, fá grát-
köst eða reiðiköst af minnsta
tilefni, sofa illa á nóttunni og
eru sífellt með hugann við það
vandamál, sem þeir hafa við að
stríða. Sjálfsásakana gætir
miklu minna við þessa tegund
þunglyndis en við endogen de-
pression. Sjúklingarnir ásaka
oft einhvern, sem þeir umgang-
ast, fyrir, hvernig komið er,
stundum með réttu, en stundum
einnig algerlega að ástæðulausu.
Er þá skammt yfir í paranoid
þróun.
Depressio involutionalis byrj-
ar fyrst um 45-55 ára aldur og
hefur nokkuð sérstæða sjúk-
dómsmynd. Oftast hefur sjúk-
lingurinn ekki fengið umtalsverð
þungljmdisköst áður, en stund-
um verið spenntur og kvíðinn í
marga mánuði eða e. t. v. fáein
ár, áður en sjúkdómurinn brýzt
út. Þessi þunglyndistegund er
algeng meðal kvenna við tíða-
hvörf, en einnig tíð meðal karl-
manna. Einkennin byrja oft
hægfara með önuglyndi og pirr-
ingi, og kvíði, eirðarleysi, marg-
vísleg ímynduð líkamleg vesöld
og ráðleysi eru oft áberandi ó-
þægindi hjá þessum sjúkling-
um. Enn fremur sjálfshvarfs til-
finning (depersonalisation) með
fáránlegum ranghugmyndum,
t. d. að líkaminn sé ekki leng-
ur til, að innyflin hafi rotnað
burt, eða þá öfugt, að líkaminn
hafi aukizt feiknalega að stærð.
Hins vegar er tregða lítt áber-
andi, hvorki með tilliti til hugs-
ana né athafna. Sjúkdómurinn
verður oft langvinnur og erfið-
ur viðfangs og sjálfsmorðshætta
talsverð. Margir þessara sjúk-
linga hafa svokallaða anankas-
tiska persónuleikagerð, þeir eru
nákvæmir, stundum smásmugu-
lega samvizkusamir, með sterka
tilhneigingu til þráhyggju og
þrálætis (compulsive behav-
iour).
Depressio presenilis var áður
fyrst og fremst talin standa í
sambandi við ellibreytingar heil-
ans, en á sér örugglega einnig
sálrænar orsakir. Aðaleinkenni
þessa þunglyndis eru auk sjálfr-
ar geðlægðarinnar mikill kvíði,
svefnleysi, eirðarleysi, minnis-
truflanir (einkum á nærminni),
ýmiss konar líkamleg óþægindi,
svo sem höfuðverkur, svimi,
hjartsláttarköst, titringur á
höndum o. s. frv. Einnig áber-
andi tilhneiging til paranoid
ranghugmynda, sem minnkandi
heyrn gerir sitt til að stuðla að.
ECT verkar oft vel á þessa teg-
und þunglyndis.
Depressio mentis endogenica:
Ýmist sjálfstæð sjúkdómsmynd
eða depressiv afbrigði í psykosis
manio-depr. Endogen þýðir eig-
inlega: orðinn til innan frá, og
í ofangreindu sambandi er átt
við, að erfðir og persónugerð
einstaklingsins ráði mestu um,
hvort sjúkdómurinn nær sér
niðri. Við þessa tegund þung-
lyndis er ekki unnt að benda
á neinar augljósar ytri orsakir,
sem skýrt gætu þróun sjúk-
dómsins. Nokkur ákveðin möi'k
milli endogens og exogens þung-
lyndis finnast þó ekki, og við
afar marga þunglyndissjúk-
dóma er hægt að fá fram a. m. k.
meðverkandi ytri orsakir, sé
nægiiega vel leitað.
Endogen depression hefur m.
а. eftirfarandi sérkenni, sem
greina hana frá öðrum tegund-
um þunglyndis:
1. Ytri orsakir virðist vanta.
2. Depressiv eða manisk köst
í sjúkrasögunni.
3. Psykomotorisk tregða, sem
lýsir sér bæði í hugsana-
gangi og athafnalífi sjúk-
lingsins.
4. Depressivar ranghugmynd-
ir, aðallega sjálfsásakanir,
sjúklingarnir halda gjarnan,
að þeir hafi drýgt stórglæpi
og því um líkt og muni eyða
ævinni í fangelsi. Eða sjúk-
lingur álítur sig haldinn ein-
hverjum ólæknandi sjúk-
dómi.
5. Sjálfsmorðsþankar og dauða-
óskir.
б. Dagsveifla, sem lýsir sér með
svefnleysi seinni hluta næt-
ur samfara ógurlegum kvíða
og jafnvel hreinni angist.
Hins vegar batnar oft líðan
töluvert síðdegis og eink-
um að kvöldinu.
7. Viss persónuleikagerð. Cyc-
loid eða synton persónuleiki
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 57