Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1972, Side 7

uppgötvun aðalblóðflokkanna.
Það var þegar Landsteiner og
Wiener fundu Rhesus-faktorinn
svokallaða. Er hann nefndur
eftir apategund, en verið var að
vinna með blóðkorn þeirra í til-
raunadýrum, og komu fram
mótefni gegn efnum, sem bund-
in voru blóðkornum apanna.
Rannsóknir leiddu í ljós, að
um 85 % manna höfðu í rauðu
blóðkornunum mótefnavaka
(antigen), sem ollu kekkja-
myndun, ef blóðvatni með Rhe-
sus-mótefninu var blandað sam-
an við. Voru þeir, sem höfðu
antigen, kallaðir Rhesus-já-
kvæðir, en hinir (15% manna)
höfðu ekki efnin bundin blóð-
kornunum, og voru þeir nefnd-
ir Rhesus-neikvæðir.
Undir venjulegum kringum-
stæðum er ekkert mótefni (anti-
body) í blóðinu gegn Rhesus-
niótefnavakanum (antigeninu),
en við vissar aðstæður getur það
niyndazt hjá þeim 15%, sem eru
Rhesus-neikvæðir. Þessu getur
valdið:
1. Ef Rhesus-neikvæður (Rh-í-,
Rh neg.) einstaklingur fær Rhe-
sus-jákvætt (Rh pos., Rh + )
blóð, myndast mótefni (anti-Rh
antibody) gegn Rhesus-jákvæðu
blóðkornunum.
2. Ef kona, sem er Rhesus-
neikvæð, gengur með barn, sem
er Rhesus-jákvætt (faðir Rhe-
sus-jákvæður), myndar hún
mótefni (anti-Rh) gegn blóð-
kornum fóstursins. Skilyrði
þessa er auðvitað, að antigen frá
fóstrinu komist í blóðrás móð-
Urinnar. Mjög er misjafnt,
hversu fljótt eða ört þessi mót-
efnamyndun á sér stað.
Þetta mótefni hefur ekki áhrif
a blóðkorn móðurinnar, því að
hún hefur engan Rhesus-faktor,
eu fóstrið, sem hefur hann,
verður fyrir áhrifum, þegar
naótefnin komast í blóðrás þess.
Rannsóknir á blóði konunnar
uui meðgöngutímann gefa til
hynna, hvort mótefni hafa
Uiyndazt (Anti-Rh screen test
og Anti-Rh titrering, indirecte
Coombs). Nái mótefnin að
verka á blóðkorn barnsins, kem-
ur fram sjúkdómur, erythro-
blastosis foetalis, og fer það eft-
ir því, hversu alvarlegt ástand-
ið er, hvort gera þarf blóðskipti.
Direct Coombs’ próf er gert á
blóði þessara barna. Ennfremur
er fylgzt með hæmoglobini og
galllitarefni í blóði (bilirubin).
Talið er, að í rúmlega 10% af
hjónaböndum sé konan Rhesus-
neikvæð, en makinn Rhesus-já-
kvæður. Langmestur hluti þess-
ara hjóna getur þó, sem betur
fer, eignazt eitt eða fleiri heil-
brigð börn, áður en vart verður
sjúkdómsins, og dæmi eru þess,
að konur hafi átt upp í 11 börn,
án þess að borið hafi á sjúk-
dómnum. Erythroblastosis foet-
alis kemur einnig fyrir í sam-
bandi við aðalflokkana ABO, en
er sjaldgæfara. Þá er móðirin
í O-flokki, en faðirinn í A eða
B. Barnið verður þá annað-
hvort A eða B. Immun (anti-A
eða anti-B) mótefni komast
gegnum fylgjuna og valda
hæmolysis hjá fóstrinu.
Rhesus-faktorinn greinist í
undirflokka, sem táknaðir eru
með: C, D, E, c, d, e, og hafa
fundizt mótefni þessara mót-
efnavaka. D-faktorinn er sá,
sem mesta þýðingu hefur. Einnig
má í framhaldi af þessu nefna
afbrigði af D-faktornum, sem
táknað er með Du. Þetta anti-
gen hagar sér sem veikt svar-
andi D, og því er hætta á, að
Du-einstaklingar séu ranglega
úrskurðaðir Rh-neikvæðir, ef
menn láta sér sjást yfir hina
veiku svörun. Það hefur sýnt
sig, að þessi faktor getur fram-
kallað myndun anti-D hjá D-
neikvæðum mönnum, og hefur
þetta því þýðingu við blóðgjaf-
ir, og má því ekki gefa Rh-
neikvæðu fólki Du-jákvætt blóð.
Að lokum má nefna aðra
flokka, svo sem MN og S, sem
fundust 1927, og auk þess Kell,
Duffy, Lutheran, Lewis, Kidd
og P. Þessi antigen hafa ekki
eins mikla þýðingu og ABO og
Rh, en þeir geta framkallað
mótefnamyndun og valdið trufl-
unum (complicationum) við
endurteknar blóðgjafir og einn-
ig valdið erythroblastosis foe-
talis, þó að það sé miklu sjald-
gæfara en í sambandi við Rhes-
usfaktorinn og ABO-flokkana.
Hvít blóðkorn og thrombocytar
geta einnig undir vissum kring-
umstæðum orsakað mótefna-
myndun, t. d. við margendur-
teknar blóðgjafir og endurtekna
þungun.
Blóðbankar
Fyrsti blóðbankinn var stofn-
settur í Bandaríkjunum 1936,
við Cook County Hospital í Chi-
cago. Síðan hafa verið stofn-
settir blóðbankar um ailan heim,
ýmist í sambandi við sjúkrahús
eða sem sjálfstæðar stofnanir,
sem hafa svo látið læknum og
sjúkrahúsum í té blóð eftir þörf-
um.
í Reykjavík tók Blóðbankinn
til starfa 1952. Er hann hinn
eini sinnar tegundar á landinu
og vei'ður oft að senda blóð til
sjúkrahúsa og lækna um land
allt.
Starfsemi blóðbanka byggist
á því, að nægilega margir blóð-
gjafar séu fyrir hendi, svo að
hægt sé að fullnægja eftirspurn.
Um þrenns konar blóðgjafa er
að ræða:
1. Ættingjar og vinir sjúklinga.
2. Blóðgjafar, sem eru á spjald-
skrá bankans og eru tiltækir,
þegar á þarf að halda.
3. Blóðgjafasveitir.
Víða erlendis er greitt fyrir
blóðið, og ýtir það frekar undir,
að menn komi til blóðtöku.
Þegar blóð er tekið, er því
blandað saman við upplausn,
sérstaklega til þess gerða,
(ACD-upplausn), til þess að
hindra blóðlifrarmyndun eða
storknun. I upplausninni er
citrat, citrinsýra og dextrose í
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 41