Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.1994, Blaðsíða 24

Tímarit hj úkrunarfræðinga 2. tbl. 70. árg. 1994
ig hægt sé að bregðast við til að koma í veg fyrir
að hún valdi frekara tjóni. Sú vinna getur tekið
langan tíma en hornsteinn meðferðar er gjarnan
lagður á neyðarmóttökunni. Jafnvel þó að framlag
okkar ráðgjafanna við fyrstu komu þolanda á
neyðarmóttökuna felist ekki í öðru en því að vera
til staðar þá teljum við auknar líkur á að þolandi
nýti sér tilboð okkar um áframhaldandi stuðning
þegar hann veit að við vitum hvað kom fyrir.
Einstaklingi, sem hefur verið nauðgað, finnst
hann vera óhreinn og niðurlægður og skynjun hans
á eigin heilleika og eigin styrk getur farið forgörð-
um um tíma. Viðfangsefni ráðgjafa er að hjálpa
þolanda til að öðlast á ný tilfinningu fyrir eigin
heilleika, trú á eigin getu til að hafa stjórn á lífi
sínu og tiltrú á öðru fólki. Umfram allt þarf
þolandi hjálp til að lifa með þessa reynslu án þess
að hún valdi honum varanlegri fötlun.
Innsæismeðferð
I grófum dráttum má segja að innsæismeðferð miði
að því að gera meðvitað það sem er ómeðvitað. I
slíkri meðferð er því gengið út frá þeirri forsendu
a) að við séum ekki nema að litlu leyti meðvituð
um okkar eigin tilfinningar og viðbrögð, b) að líðan
okkar og gerðir stjórnist að takmörkuðu leyti af
rökhugsun og c) að við beitum varnarháttum til að
vernda okkur fyrir ógn. Ógnin getur komið að utan
(t.d. frá einhverjum sem ógnar öryggi okkar) eða
innan frá (vegna hugsana, minninga, tilfinninga).
Allir þurfa á varnarháttum að halda til að
viðhalda andlegu jafnvægi en þeir eru margvíslegir
og veita misgóða vernd. Undir álagi eykst hættan
á ofnotkun ákveðinna varnarhátta og afleiðingin
getur orðið sú að í stað þess að vernda einstakling-
inn bjagi þeir skynjun hans og hamli samskiptum
hans við annað fólk.
Til skýringar ætla ég að minnast á tvenns konar
varnarhætti sem fólk í þrengingum beitir gjarnan
en þeir eru afneitun (denial) og klofningur og
frávarp (splitting og projection). Það eru algeng
viðbrögð þolenda nauðgana að vilja gera lítið úr
áfallinu og reyna að „gleyma“ því. Þolandi getur
stundum öðlast stundarfrið með því að horfast ekki
í augu við hversu nærri honum var gengið og
hversu mikil áhrif árásin hafði á hann. En afneitun
stendur í vegi fyrir tilfinningalegri úrvinnslu sem
getur veitt varanlega ró. Afneitun er dæmi um
varnarhátt sem veitir ekki vernd heldur umbreytir
sársaukanum t.d. í depurð og vonleysi eða líkam-
lega kvilla sem engin skýring finnst á.
Dæmi um klofning og frávarp sjáum við þegar
tilfinningar á borð við tortryggni og hatur eru yf-
irfærðar á alla kynbræður ofbeldismannsins en kon-
um er hins vegar stillt upp sem andstæðum við
ódæðismenn. Það að skipta heiminum í svart og
hvítt, góðar konur og vonda menn, eru skiljanleg
varnarviðbrögð þess sem hefur verið misþyrmt af
karlmanni. En án hjálpar við að vinna úr reynsl-
unni er hins vegar hætta á að slíkur klofningur nái
að festa rætur og leiði af sér óheillavænlega bjögun
á raunveruleikanum. Raunveruleikinn er auðvitað
sá að þó að flestir karlmenn geti nauðgað þá eru
það fæstir þeirra sem gera það. Og þó svo að konur
geti eklti misþyrmt á nákvæmlega sama hátt er
óraunsætt að treysta þeim á þeirri forsendu einni
og sér. Raunverulegt traust getur aldrei grundvallast
á kynferði einu saman.
Samhliða vinnu með varnarhætti reynum við
að hjálpa þolanda til að horfa raunsætt á aðstæður.
Til dæmis að nauðgun geti ekki verið þolandanum
að kenna, sama hversu drukkinn hann hafi verið.
Hafi hann ekki sýnt mótspyrnu sé það ekki vegna
þess að hann hafi viljað láta nauðga sér heldur að
trúlega hafi hann verið lamaður af hræðslu eða
hann hafi talið mótspyrnu geta teflt lífi sínu í
hættu. Hver svo sem viðbrögð þolandans voru þá
eiga þau sér eðlilegar skýringar.
Við leggjum áherslu á að leyfa þolanda að tala
um það sem honum liggur á hjarta, hvort sem það
er nauðgunin sjálf eða eitthvað annað, og við þrýst-
um aldrei á hann að tala um hugsanir sem hann
er ekki tilbúinn til að takast á við.
Alvarleg áföll í lífi fólks verða stundum til að
opna augu þess fyrir hlutum sem því voru áður
huldir. Nauðgun er engin undantekning. Hún
getur opnað augu konu fyrir því að ofdrykkja sé
vandamál sem hún verði að takast á við því að
undir áhrifum sé hún ófær um að sjá um sig sjálf.
Önnur gæti komist að því að hún hafi lokað
augunum fyrir hættumerkjum sem hún getur séð
eftir á að voru til staðar. Þetta þýðir ekki á nokkurn
hátt að hún hafi viljað láta nauðga sér eða að
nauðgunin hafi verið henni að kenna. En það getur
24