Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.1994, Blaðsíða 35

Tímarit hj úkrunarfræðinga 2. tbl. 70. árg. 1994
menningarlega (socio-cultural) þætti hugtaksins
auk þeirra ráða sem unnt er að grípa til. Samkvæmt
hefðbundinni skilgreiningu er áhersla lögð á
leiðbeinandi og virkt hlutverk aðstoðarmannsins
sem endurhæfir — og óvirka þátttöku sjúklingsins.
Þessi skilgreining er ófullnægjandi af því að endur-
hæfing er einskis virði án þátttöku skjólstæðingsins.
Það verður að vekja áhuga hans/hennar og trú á
eigin getu jafnhliða aðlögun að fötluninni; þetta er
kjarni endurhæfingar. Heilbrigðisstarfsfólk hefur
alltaf lagt sig fram við að hjálpa sjúldingum, en það
sem við ættum að gera er að hjálpa fólki að hjálpa
sjálfu sér, og það er miklu erfiðara.
Endurhæfing aldraðra verður að eiga sér stað í
samráði við fólkið og fjölskyldur þess og taka mið
af menningarlegum og félagslegum sjónarmiðum
þeirra. Stundum getur slík samvinna valdið árekstr-
um því að markmið, viðmiðanir og gildismat
sjúklingsins, fjölskyldunnar og þjónustuaðilans geta
verið mismunandi. I rannsóknum Lorensen (1985)
og Achterberg (1991) svöruðu hjúkrunarfræðingar
og sjúklingar sama spurningalista um sjálfshjálpar-
getu sjúklinganna. Hjúkrunarfræðingarnir mátu
getu sjúklinganna lakari en sjúldingarnir sjálfir.
Rannsóknir Kim (1991), Holter og Lorensen
(1991) benda til þess að ekki sé endilega samræmi
í afstöðu hjúkrunarfræðinga til þátttöku sjúldinga í
ákvarðanatöku í orði og verki.
I evrópskri rannsókn (Walker, 1993) kemur
fram að 33,7% telja gamalt fólk sjálft dómbærast
á hvaða þjónustu það þarfnast. Næst á effir kemur
starfsfólk í heilbrigðis- og félagsmálageiranum,
30,2%, og síðast ættingjar eða nánir vinir, 27,8%.
Afstaða hjúkrunarfræðinga og annars heilbrigð-
isstarfsfólks getur haft mikil áhrif á samskipti þeirra
við skjólstæðinga sína á meðan á endurhæfingu
stendur. Viðhorf þeirra endurspeglast í samskiptun-
um og geta skipt sköpum um sjálfsmynd gamallar
manneskju og framfarir við endurhæfingu. Þess
vegna er mikilvægt að þjálfa fólk til starfa með
fötluðu fólki þannig að það verði meðvitað um
eigin viðhorf og gildismat og skilji áhrifin sem það
getur haft á sjúklinga og aðstandendur þeirra
(Biordi og Oermann, 1993). Rannsókn sem byggði
á tilraunakennslu sýndi að fjögurra vikna námskeið
með verklegum æfingum, þar sem farið var í heim-
sóknir til skjólstæðinga, gat breytt viðhorfum
reynds sjúkrahússtarfsfólks þannig að það varð já-
kvæðara í garð gamals fólks.
Kuypers og Bengtson (1973) hafa sýnt að
neikvæð viðhorf í garð gamals fólks geta stuðlað að
félagslegri einangrun þess og leggja til eftirfarandi
líkan að félagslegri endurhæfingu þar sem þroskun
innri stjórnrótar (internal control) og sjálfsöryggis
er þungamiðjan.
Mynd 1. Hugsanleg atburðarás félagslegrar endurhœfingar
Fjölskyldan og gamalmennid
Margir halda því fram að breytt fjölskyldumynstur
frá stórfjölskyldu til kjarnafjölskyldu leiði til þess
að gamlir þjóðfélagsþegnar verði út undan. Raunin
er hins vegar önnur. Ljölskyldurnar sinna gamla
fólkinu sínu nema það sé þeim ofviða fyrir sakir
persónulegra, félagslegra eða efnahagslegra erfið-
leika (Brody, 1977).
Dönsk rannsókn (Platz, 1989,1991) sýnir að
þó ættingjar sinni gömlu fólki vari sú aðstoð
yfirleitt í stuttan tíma og gjarnan sé um bráðatilfelli
að ræða. Algengt er að þeir aðstandendur, sem veita
hjálpina, séu dætur, útivinnandi og með fjölskyldu.
Ef þörfin fyrir aðstoð verður langvinn og tímafrek
verður það fjölskyldum oft ofviða. Dæmi er um
74 ára gamla konu sem þvoði og verslaði í áraraðir
fyrir 92 ára tengdamóður sína sem var með
þvagleka. Tengdadóttirin hafði látið heimahjúkrun
vita að hún gæti ekki lengur gegnt þessu hlutverki
þar sem hún væri sjálf á blóðþrýstingslyfjum og
35