Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.1994, Blaðsíða 34

Tímarit hj úkrunarfræðinga 2. tbl. 70. árg. 1994
og sjálfstæði en stofnunarvist. Þjónusta á
hjúkrunarheimilum hefur aðallega verið fólgin í
að veita hjálp eða aðstoð sem leitt hefur til þess
að fólk verður dult, ósjálfstætt og þunglynt
(helping model).
Arið 1989 höfðu Norðmenn hlutfallslega flest
stofnanapláss á Norðurlöndum, 1188 fyrir hverja
100.000 íbúa, en Finnar fæst eða 664 fyrir hverja
100.000 íbúa.
Aherslan á að gamalt fólk sé heima eins lengi
og kostur er hefur leitt til þess að á Norðurlöndum
hefur dregið úr fjárframlögum til bygginga og
viðhalds hjúkrunarheimila. Sú þróun mun taka
aðra stefnu í framtíðinni. Með tímanum fjölgar há-
öldruðu veikburða fólki sem býr við viðkvæma
heilsu og þarf mikla hjálp sem er of dýrt að veita
í heimahúsum. Þessarar þróunar er farið að gæta í
Svíþjóð og Danmörku (Jespersen, 1993). Hjúkrun-
arheimili framtíðarinnar munu veita fjölbreyttari
þjónustu en almennt gerist nú, með endurhæfmgu,
bráðaþjónustu, hvíldarplássum o.s.frv.
Fjölbreytt þjónusta er nauðsynleg til að geta veitt
öldruðum og aðstandendum þeirra þjónustu við
hæfi. Það þarf heimahjúkrun, heimilishjálp og lækn-
isþjónustu. Heimahjúkrun verður að bjóða upp á
hjúkrun, stöðugt mat á ástandi og framkvæmd, að-
hlynningu, heilbrigðisfræðslu og endurhæfingu. Fél-
agslega verður þörf fyrir aðstoð við innkaup og þrif,
heimsendan mat, matar- og handavinnuklúbba, fél-
agsmiðstöðvar, dag- og næturdeildir, hjúkrunarheim-
ili, verndaðar íbúðir (sheltered housing), heimsókn-
arþjónustu, strætisvagnakort, neyðarþjónustu, sér-
fræðiþjónustu, ferðaþjónustu, endurhæfingarstofnan-
ir, námskeið, þvottaþjónustu og sjálfshjálparhópa.
Hentugt húsnæði er mjög mikilvægt og sambýli
getur verið ákjósanlegur kostur fólks sem vill bjarga
sér sjálft (Kæhler, 1991). í Kaupmannahöfn hafa
t.d. níu einhleypar konur tekið sig saman og flutt
í stigahús þar sem ein íbúðin er notuð fyrir sam-
eiginlegar máltíðir og áhugamál. Hugmyndin um
íbúðir með sameiginlega miðstöð með þvottaað-
stöðu og sal með fjölbreytt notagildi er einnig
áhugaverð. Þá er gert ráð fyrir að íbúarnir séu
tilbúnir til að hjálpa sambýlingum sínum ef þess
gerist þörf og að fólk sé flutt inn áður en það verður
háð hjálp annarra.
Mörg sveitarfélög á Norðurlöndum bjóða nú
heimahjúkrun allan sólarhringinn. Venjulega vinna
hjúkrunarfræðingur og starfsmaður frá heimilis-
hjálp saman. Þeir aðstoða fólk við að hátta, fara á
klósett, taka lyf, veita áfallahjálp (crisis inter-
vention) o.s.frv. Sums staðar er einnig boðið upp á
bráðaþjónustu til að forðast ónauðsynlega sjúkra-
húsvistun. Stundum er þjónustan tengd hjúkrun-
arheimilum þar sem hægt er að vista fólkið ef nauð-
syn krefur. Þessi þjónusta er bæði ódýrari og betri
en sjúkrahúsvistun en þar er áherslan aðallega á
sjúkdómsgreiningu og lækningu. Auk þess er sjálf-
ákvörðunarrétti og sjálfshjálpargetu gamals fólks
stefnt í hættu með því að leggja það á sjúkrahús.
í Danmörku er þjónusta fyrir aldraða skipulögð
samkvæmt hugmyndum þar sem áhersla er lögð á
sjálfshjálp og aðlögun að þjóðfélaginu. Þannig taka
heimilisaðstoð og hjúkrunarheimili mið af samfé-
lagsfræðilegum hugmyndum fremur en læknis-
fræðilegum hugmyndum. Stjórnunarlega heyra þær
undir sveitarfélögin í landinu. Samkvæmt Daatland
(1990) hefur þjónusta fyrir aldraða ekki verið
skipulögð eftir sömu hugmyndum á hinum Norð-
urlöndunum.
Einnig má merkja þróun til sveigjanlegra
skipulags þjónustunnar og kallast það samþætt
heimaaðstoð (integrated home care). Þá hefur
starfsfólk heimahjúkrunar, heilsugæslu, dagdeildar,
hjúkrunarheimilis o.s.frv. sömu bækistöð og lýtur
sömu stjórn. Þannig er hægt að nýta starfskraftana
betur til að sinna þörfum sjúklingsins án þess að
hann þurfi að yfirgefa heimili sitt. Mörg hjúkrun-
arheimili eru að snúa baki við því að sníða starf-
semina eftir læknisfræðilegum sjúkdómsmiðuðum
hugmyndum og taka upp virka endurhæfingu með
áherslu á heilbrigt líf sem hjálpar fólki að takast á
við amstur dagsins. Endurhæfing og sjálfshjálp eru
fremur nýir þættir í öldrunarþjónustunni. Þjónust-
an hefur miðast við að veita utanaðkomandi hjálp
og að viðhalda heilsu án kröfu um virka þátttöku
skjólstæðingsins.
Samkvæmt orðabók er það að endurhæfa „að
gera e-n (með þjálfun) hæfan á ný (til starfa)“ og
endurhæfing er „að endurhæfa, t.d. sjúkling“ (Árni
Böðvarsson, 1982).
Til að endurhæfing verði heildræn verður
skilgreiningin að rúma andlega, sálræna og félags-
34