Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1996, Qupperneq 24

Ólöf Ásta Ólafsdóttir
Söguleg þróun
Ijósmæðramenntunar
ó Islandi
Ólöf Ásta Ólafsdóttir,
hjúkrunarfræðingur og
ljósmóðir, lauk M.S. námi í
hjúkrunarfræði frá
háskólanum í Cardiff í
Wales árið 1993. Hún sér
nú um nám í ljósmóðurfræði
við námsbraut f
lijúkrunaifræði við HÍ.
Upphaf skipulagðrar Ijósmœðrakennslu
hér á landi má rekja til erindisbréfs
Bjarna Pálssonar fyrsta landlœknis á
íslandi, sem skipaður var í embælli 1760.
Hann var fyrsti kennari íslenskra Ijós-
mœðra og í erindisbréfi hans stóð:
„Til þess að vorir kæru þegnar á
íslandi megi einnig verða góðra og vel
menntaðra ljósmæðra aðnjótandi,
mörgum mannslífum til björgunar, skal
landlækni og skylt aðtaka, svo fljótt sem
auðið er, eina eða fleiri siðsamar konur
og veita þeim tilhlýðilega fræðslu í
ljósmóðurlist og vísindum, og ennfremur
þegar tækifæri gefst á ferðum
hans, að kalla á sinn fund nokkrar af
þeim, sem nú eru ljósmæður, og fræða
þær um þau atriði, sem mest á rtður,
erfiðar fæðingar, vendingar o.þ.h. Það
væri líklega einnig nytsamlegt ef yfirvöld
gætu, er fram líða stundir, fundið úrræði
til að útvega fé til að ráða og launa
ljósmæður, er fengið hafa staðgóða
þekkingu og lokið prófi hjá Vorri hér
allra mildilegustu stofnsettu Prófnefnd
ljósmæðra“. (Sigurjón Jónsson, 1959,
bls.7-8)
Nám f ljósmóðurfræði hefur því f
raun verið hér á landi síðan árið 1761.
Fyrir þann tíma höfðu prestar annast
fræðslu fyrir ljósmæður og tekið af þeim
embættiseið. Löngu síðar, eða árið 1912
var svo stofnaður Yfirsetukvennaskólinn
í Reykjavík. Fram að þeim tíma þ.e. frá
1895 var lækni þeim sem kenndi
yfirsetukvennafræði við Læknaskólann í
Reykjavík skylt samkvæmt lögum að
annast ljósmæðrafræðslu. Sú hefð hafði
skapast að landlæknar þeir sem voru
forstöðumenn Læknaskólans höfðu að
jafnaði haft þessa kennslu með höndum.
Þegar Háskóli íslands var stofnaður
1911 og landlæknisembætlið var ekki
lengur í beinum tengslum við lækna-
kennsluna varð ljósmæðrakennslan út
undan og upp kom sú staða að enginn
átti, samkvæmt lögum að kenna
nemendum í ljósmóðurfræði. Þá komu
fram tillögur frá landlækni, Guðmundi
Björnssyni til Alþingis að stofnaður
skyldi sérstakur 6 mánaða skóli fyrir
ljósmæður. Landlæknir skyldi vera
aðalkennari hans og skipaðar ljósmæður
í Reykjavík áttu að sjá um verklega
kennslu. I umræðum á þingi kom fram
að þingmönnum fannst kaupkröfur
landlæknis heldur miklar og bað því
þingnefndin sem fjallaði um málið,
deildarforseta læknadeildar að alhuga
hvort til greina kæmi að kennsla
ljósmæðra færi fram á vegum lækna-
deildar. Svo varð ekki og endalok
málsins urðu að stofnaður var
Yfirsetukvennaskóli í Reykjavík.
Fróðlegt er hins vegar að velta fyrir sér
liver þróun ljósmæðramenntunar hefði
orðið ef Ijósmóðurnám hefði strax 1912
tengst læknadeild en ekki eins og raunin
varð nú árið 1996.
Næst urðu breytingar á námi
ljósmæðra árið 1924 en námið var þá
lengt úr 6 mánuðum í 9 mánuði.
Starfsheitið ljósmóðir kemur þá fyrst
fyrir með formlegum hætti og var það að
ósk Ljósmæðrafélagins sem stofnað var
2. maf árið 1919. Mun það hafa verið
fyrsta félag faglærðra kvenna á Islandi.
Félags íslenskra hjúkrunarkvenna var
svo stofnað síðar á árinu í nóvember.
Þegar Landspítalinn tók til slarfa
eltir árið 1930 urðu breytingar á
Ljósmæðraskóla lslands. Þá var settur á
stofn hjúkrunarkvennaskóli en lög hans
voru felld saman við ny lög um
Ljósmæðraskólann. Þessi nýi skóli hét
þá Ljósmæðra- og hjúkrunarkvennaskóli
Islands. Fyrir þessari tvíþættu mennta-
stofnun voru tveir skólastjórar, karl-
maður veitti ljósmæðrakennslunni
forstöðu en kona hjúkrunarkennslunni.
Með reglugerð var síðan ákveðið að
deildirnar nefndust hvor um sig
Ljósmæðraskóli fslands og Hjúkrunar-
kvennaskóli íslands. Voru skólarnir
báðir til liúsa, í þröngu húsnæði á þriðju
hæð Landspítalans við hlið fæðingar-
deildarinnar. Það má því segja að, í dag
sé þessi þróun ljósmæðramenntunar á
íslandi afturhvarf til fyrri tíma hvað
varðar staðsetningu á námi þessara
tveggja heilbrigðisstétta; ljósmæðra og
hjúkrunarfræðinga.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 1. tbl. 72. árg. 1996