Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2001, Blaðsíða 35

réttindi. Þess ber að geta að í lögum og reglum, sem
vitnað er í hér að framan, er gerður skýr greinarmunur á
notkun heilsufarsupplýsinga til rannsókna, þar sem ekki er
gert ráð fyrir samþykki sjúklings, og notkun heilufars-
upplýsinga í öðrum tilgangi, til dæmis til tryggingafélaga
þar sem reglan um upplýst samþykki gildir.
4. Krefjast ber upplýsts samþykkis í MGH vegna
þess að erfðafræðilegar upplýsingar eru viðkvæmar
I MGH verða engar erfðafræðilegar upplýsingar. íslensk
erfðagreining mun hafa a.m.k. þrjá aðskilda gagnagrunna.
Algengt er að þeim sé ruglað svo rækilega saman að fólk
gerir sé ekki grein fyrir því að gagnagrunnarnir eru þrír,
hver með sinn dulkóðunarlykil sem allir eru geymdir af
tilsjónarmanni Persónuverndar. Gögnin í þeim eru hýst
undir dulkóðuðum kennitölum og geta starfsmenn ÍE ekki
samkeyrt þessa gagnagrunna án tilskilinna leyfa og þátt-
töku tilsjónarmanns.
Þessir gagnagrunnar eru: (Mynd 1)
1. Miðlægur gagnagrunnur á heilbrigðissviði (MGH)
sem mun geyma þau gögn sem lýst er hér að framan.
Gögnin í honum eru hýst með ætluðu samþykki en fólki
gefst kostur á að segja sig úr honum. Á heilbrigðisstofnun
eru gögnin í hann afrituð og búin til flutnings. Aðeins er um
að ræða samningsbundin gögn samkvæmt viðauka B í
rekstrarleyfi, sem eru kóðuð eða á tölulegu formi og send
dulkóðuð í svokölluðum gagnapakka. Á heilbrigðisstofnun
fer því fram fyrsta dulkóðun á öllum gagnapakkanum, þ.e.
bæði á kennitölu og gögnum. Gögnin eru síðan flutt á
Dulkóðunarstofu. Þangað sendir landlæknir einnig dul-
kóðaðar kennitölur þeirra sem hafa óskað eftir úrsögn úr
grunninum. Á Dulkóðunarstofu er gagnapökkum þeirra
einstaklinga eytt sem hafa sagt sig úr grunninum en
gagnapakkar annarra einstaklinga eru dulkóðaðir aftur og
sendir í MGH. í MGH eru kennitölur dulkóðaðar í þriðja
sinn en gögnin sjálf afkóðuð. Mynd 2 sýnir þetta ferli.
2. Ættfræðigrunnur en í honum eru hýst ættartengsl
íslendinga frá landnámsöld. Ættfræðigrúsk hefur verið
algengt áhugamál almennings á íslandi. Ekki þarf sam-
þykki fólks fyrir að vera í slíkum söfnun þó þessi söfn
geymi oft viðkvæmar persónuupplýsingar. Áhugi íslend-
inga á þessu sviði sést best á því mikla safni ættfræðibóka
sem gefnar eru út á íslandi og eru ýmist flokkaðar eftir
landshlutum, stéttum eða ættum.
3. Erfðafræðigrunnur. í dag á íslensk erfðagreining
arfgreiningu frá u.þ.b. 40 þúsund íslendingum. Þetta eru
einstaklingar sem hafa tekið þátt í sjúkdómarannsóknum
fyrirtækisins sem eru framskyggnar.
Aðrar reglur eiga við um framskyggnar vísindarann-
sóknir en afturskyggnar rannsóknir eins og þær sem verða
gerðar með gögnum úr MGH. í framskyggnum rannsókn-
um er sjúklingur formlegur þátttakandi í vísindarannsókn þó
að niðurstöðurnar byggist alltaf á framlagi hóps sjúklinga.
Auk leyfis Vísindasiðanefndar og Persónuverndar ber að
fylgja eftirfarandi ákvæði: „Sjúklingur skal fyrirfram
samþykkja með formlegum hætti þátttöku í vísindarann-
sókn. Áður en slíkt samþykki er veitt skal gefa honum
ítarlegar upplýsingar um vísindarannsóknina, áhættu sem
henni kann að fylgja og hugsanlegan ávinning og í hverju
þátttakan er fólgin." (4. grein reglugerðar um vísindarann-
sóknir á heilbrigðissviði frá HTR, 1999). Allar framskyggnar
rannsóknir og rannsóknir á erfðaefni einstaklinga á vegum
íslenskrar erfðagreiningar eru gerðar með upplýstu sam-
þykki og tilskildum leyfum frá Vísindasiðanefnd og
Persónuvernd (áður Tölvunefnd). Til að geta samkeyrt
erfðaupplýsingar við ættfræðigrunn og/eða miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðissviði þarf að afla nýs upplýsts
samþykkis frá þeim sem gáfu lífsýni til sjúkdómarannsókna
og nýrra lífsýna með upplýstu samþykki frá þeim sem ekki
hafa áður tekið þátt í rannsóknum á vegum fyrirtækisins.
Af framansögðu má vera Ijóst að í miðlægum gagna-
grunni á heilþrigðissviði eru engar erfðafræðilegar upplýs-
ingar og að upplýst samþykki er fyrir öllum erfðafræð-
35
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 77. árg. 2001