Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2001, Blaðsíða 65

Forvarnapistill: Ástrós Sverrisdóttir
é>ÍlA.{A(t, ÁmðAlAÍLAti
Forvarnir á sviði hjarta- og
æðasjúkdóma eru mjög
spennandi því árangur getur
orðið verulegur. Áhættuþættir
hjarta- og æðasjúkdóma eru
annars vegar þeir sem við
getum haft áhrif á með bættum
lífstíl og hins vegar þeir sem við
höfum ekki áhrif á, svo sem
kyn, erfðir og aldur. Þeir þættir,
sem við getum haft áhrif á og
tengjast lífsstíl, eru t.d.
reykingar, hár blóðþrýstingur, hátt kólesteról, offita,
hreyfingarleysi, streita og mikil áfengisneysla.
Rannsóknarstöð Hjartaverndar hóf starfsemi sína árið 1967
með víðtækri faraldursfræðilegri rannsókn þar sem áhersla var
lögð á að finna helstu áhættuþætti hjarta- og æðasjúkdóma
íslendinga. Þessar rannsóknir hafa staðið yfir í meira en 30 ár og
hafa náð til rúmlega þrjátíu þúsund íslendinga. Niðurstöður
þeirra hafa skilað verulegri þekkingu á áhættuþáttum hjarta- og
æðasjúkdóma hérlendis og hafa leitt í Ijós að þeir helstu eru:
reykingar, blóðfitutruflanir, hækkaður blóðþrýstingur, sykursýki og
kyrrseta. Þessar rannsóknir gera einnig kleift að kortleggja breyt-
ingar á tíðni kransæðasjúkdóma á íslandi. Einnig er unnt að
fylgjast með breytingum á þeim áhættuþáttum sem þegar eru
þekktir. Með rannsóknum Hjartaverndar hefur m.a. verið fylgst
með þróun á meðalgildum þlóðfitu íslendinga, áhrifum áhættu
vegna reykinga, áhrifum kyrrsetu og þróun blóðþrýstings.
Gögn Hjartaverndar hafa verið notuð í fleiri rannsóknum,
eins og t.d. rannsóknum á tíðni gigtarsjúkdóma, tannheilsu,
beinþynningu, áfengisneyslu, mataræði og þróun líkams-
þyngdar.
Afkomendarannsókn Hjartaverndar er ein af þeim rann-
sóknum stöðvarinnar sem nú er í gangi. í henni er leitað svara
við þeirri spurningu hvort ýmsir þekktir áhættuþættir hjarta- og
æðasjúkdóma séu mismunandi eftir því hvort foreldri(ar) hafi
fengið kransæðastíflu eða ekki. Fyrstu niðurstöður voru birtar í
tímaritinu HJARTAVERND (37.árg.,1 .tbl). Þær leiða í Ijós að
afkomendur þeirra sem hafa fengið kransæðastíflu hafa
óhagstæðari samsetningu áhættuþátta. Blóðþrýstingur er
hærri í afkomendahóp en viðmiðunarhóp, blóðfitugildi
óhagstæðari, heildarkólesteról og LDL-kólesteról er marktækt
hærra og HDL-kólesteról marktækt lægra. Þá er þyngdar-
stuðull marktækt hærri í afkomendahópnum.* Niðurstöður
sem þessar hafa mikilvægt gildi í forvarnastarfi. Með aukinni
þekkingu á áhættuþáttum og hverjir það eru sem eru líklegri til
að fá hjarta- og æðasjúkdóma verður forvarnastarf markviss-
ara. Nákvæmari markhópur eykur líkur á nákvæmari skimun.
Mikilvægt er að fólk láti mæla áhættuþætti sína til að hægt sé
að grípa inn í sem fyrst. Marga þeirra er unnt að leiðrétta með
bættum lífstíl, eftirliti og lyfjameðferð. En fólk fær einnig hjarta-
og æðasjúkdóma þrátt fyrir að það hafi engan af þekktum
áhættuþáttum. Enn eru því til þættir sem ekki er búið að finna
og heldur leitin því áfram.
Fræðsla er grundvöllur forvarna. Frá upphafi Hjartaverndar
hefur fræðsla til almennings verið samtvinnuð allri starfsemi.
Hún er byggð á niðurstöðum úr rannsóknum.
Tímaritið HJARTAVERND hefur komið út frá stofnun sam-
takanna. í því eru birtar niðurstöður úr rannsóknum stöðvar-
innar og ýmislegt er lýtur að heilsueflingu. Hjartavernd gefur
út ritröð bæklinga þar sem fjallað er um hvern áhættuþátt fyrir
sig. Fyrstu tveir eru komnir út. Annar þeirra fjallar um
reykingar og hinn um kólesteról. Hægt er að fá þá senda frá
skrifstofu Hjartaverndar. Hjúkrunarfræðingar, hvar sem þeir
starfa í kerfinu, eru hvattir til að kynna sér þá og koma þeim til
sinna skjólstæðinga.
Forvarnir á sviði hjarta- og æðasjúkdóma koma öllum við.
Goðsögnin um hjartasjúklinginn, sem er karlmaður kominn
yfir sextugt og í ábyrgðarstöðu, er ekki lengur í gildi og því
mikilvægt að allir taki til sín fræðslu á þessu sviði. Forvarnir
hjarta- og æðasjúkdóma eiga að byrja á fyrstu árum ævinnar
því lengi býr að fyrstu gerð. Reglubundin hreyfing, hollt
mataræði, skýr skilaboð um reykleysi og almenn heilsuefling
strax frá barnæsku er líkleg til að skila sér til fullorðinsáranna.
Varðandi forvarnir eru skilaboðin einföld og skýr. Hreyfing
er mikilvægur þáttur forvarna og æskilegt að fólk hreyfi sig
daglega í um 30 mínútur. Lögð er áhersla á að hreyfa sig í
tengslum við athafnir daglegs lífs, svo sem að fólk sleþpi t.d.
lyftunni og gangi stigana, gangi út í búð, leyfi börnunum að
ganga sinna erinda því þeim er ekki gerður greiði með að
keyra þau út um allt. Þessi einföldu og skýru skilaboð fela
ekki í sér að fólk þurfi að fjárfesta í dýrum útbúnaði eða
umbylta lífi sínu. Og það á ekki bara við um hreyfingu. Boð og
bönn henta t.d. ekki þegar kemur að mataræði. Betra er að
benda á leiðir til að auka neyslu grænmetis og ávaxta á
jákvæðan hátt og kenna fólki markvisst hvernig það getur
aukið hollustu í sínu daglega fæði.
Tíðni hjarta- og æðasjúkdóma hefur lækkað verulega og
að öllum líkindum vegna þess hve dregið hefur úr áhættu-
þáttum með breyttum lífsstíl. Þrátt fyrir lækkaða tíðni og
aukna þekkingu eru hjarta- og æðasjúkdómar enn algeng-
asta dánarorsök á íslandi og á Vesturlöndum.
Rannsóknir á þessu sviði og öflug fræðsla eru og verða
því enn mikilvæg.
* Athygli er vakin á því að hægt er að fá sérprent greinarinnar
Kransæðastífla hjá foreldrum er ákvarðandi fyrir áhættuþætti hjarta- og
æðasjúkdóma í afkomendum, skrifuð af dr. Margrétí B. Andrésdóttur.
Hafið samband við undirritaða á skrifstofu Hjartaverndar eða með
tölvupósti:astros@hjarta.is.
Ástrós Sverrisdóttir hjúkrunarfræðingur er fræðslufulltrúi Hjarta-
verndar.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 77. árg. 2001
65