Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2005, Blaðsíða 9

Við upphaf tíunda áratugar síðustu aldar varð
umtalsverð breyting í allri umræðu innan
heilbrigðisvísinda um hormónameðferð1 kvenna
við tíðahvörf. Breytingin fólst helst í því að aukin
áhersla var lögð á gildi hormónameðferðar í
forvarnaskyni í stað þess að áður var megináhersla
lögð á gildi hormóna við meðhöndlun einkenna
(Murtagh og Hepworth, 2003). Umræðan fór
að snúast um ávinning og áhættu þess að taka
hormón. Avinningurinn var talinn forvörn gegn
hjarta- og æðasjúkdómum, gegn beinþynningu og
á síðari árum gegn alzheimersjúkdómi. Áhættan
var talin lítil í samanburði við ávinninginn en fælist
helst í heldur aukinni tíðni brjóstakrabbameins
(Grady o.fl., 1992; Ari Jóhannesson o.fl., 1995;
Grodstein o.fl., 1996; Col o.fh, 1999; Reynolds,
Obermeyer, Walker og Guilbert, 2002; Zandi
o.fl., 2002). Á Islandi endurspeglaðist þessi
orðræða í umfjöllun fjölmiðla um hormónanotkun
kvenna (sjá Herdís Sveinsdóttir, 2002). Á sama
tíma varð mikil aukning á notkun hormóna á
Vesturlöndum. Á íslandi varð tæplega sexföld
aukning á notkun hormóna á árunum 1986 til
1995 (Jón Hersir Elíasson, Laufey Tryggvadóttir,
Hrafn Túliníus og Jens A. Guðmundsson, 1998)
og á árunum 1996 til 2001 voru 57% kvenna á
aldrinum 52-57 ára í hormónameðferð (Brynja
Ármannsdóttir o.fl., 2004). Langtímanotkun
íslenskra kvenna á hormónum hefur einnig
aukist en árin 1990 til 1995 höfðu 27% kvenna,
sem notað hafa hormón, notað þau í 5 ár eða
lengur en 49% kvenna árin 1996 til 1998 og 67%
árin 1999 til 2001 (Jón Hersir Elíasson o.fh,
1998; Brynja Ármannsdóttir o.fh, 2004). Sama
tilhneiging hefur komið fram í öðrum löndum þó
í minna mæli sé (Lidegaard, 1993; Rozenberg,
Fellemans, Kroll og Vandromme, 2000; Bakken,
Eggen og Lund, 2001; Banks, Beral, Reeves og
Barnes, 2002; Mueller, Döring, Heier og Löwel,
2002; Olesen o.fh, 1999).
Ráðleggingar til kvenna voru yfirleitt frekar
jákvæðar í garð hormónameðferðar þar til í júlí
2002. Tekið var fram að ekki væri að fullu vitað
hver áhættan af notkun hormóna væri en allar
vísbendingar bentu til þess að ávinningur af
notkun þeirra réttlætti notkunina (Jón Hersir
Elíasson o.fh, 1998; Laborde og Foley, 2002;
Monique, Zanten, Barentsen og van der Mooren,
2002; Neves-e-Castro, 2002). f júlí 2002 var
svo hluti bandarísku rannsóknarinnar Women's
RITRÝND GREIN
Tekist á viö tíöahvörf
Health Initiative (WHI) (Writing Group for the Women's
Health Initiative, 2002) stöðvaður vegna þeirra niðurstaðna
að samsett hormónameðferð yki hættu á brjóstakrabbameini,
hjarta- og æðasjúkdómum og fleiru, í stað þess að vernda konur
líkt og talið hafði verið (sjá Herdís Sveinsdóttir, 2002). Fremur
lítil umfjöllun varð um niðurstöður WHI-rannsóknarinnar í
íslenskum fjölmiðlum miðað við hversu stóran hluta kvenna
þær snerta. I viðtali, sem tekið var við Iandlækni í kjölfar
fréttar um að ofangreind rannsókn hefði verið stöðvuð, var lögð
áhersla á mikilvægi þess að vega og meta ávinning og áhættu af
hormónanotkun (Morgunblaðið, 2002). Á heimasíðu landlæknis
birtust hinn 10. október 2002 (Landlæknisembættið, 2002a)
ráðleggingar um að ekki skyldi nota samsetta hormónameðferð
í forvarnaskyni og sama kvöld var Kastljósþáttur sjónvarpsins
með umfjöllun um niðurstöður rannsóknarinnar. Nokkru
síðar birtist viðtal við formann Félags kvensjúkdómalækna í
Morgunblaðinu (Kristfn Gunnarsdóttir, 2002), þar sem fram
kom að hormónin sem notuð voru í WHI rannsókninni væru
ekki sambærileg þeim sem gefin eru í Evrópu. Jafnframt
að læknum í Félagi kvensjúkdómalækna bæri saman um að
tilmæli landlæknis væru góð og gild, en þó að þar væri kveðið
allt of sterkt að orði um áhrif hormóna. Einnig birtust í sama
blaði ráðleggingar frá ljósmóður og heimilislækni um hvernig
staðið skyldi að því að hætta hormónameðferð vegna tíðahvarfa
(Jóhann Ág. Sigurðsson og Hildur Kristjánsdóttir, 2002). f
tímaritinu Veru var rannsóknin og hormónameðferð skýrð
nokkuð ýtarlega (Elísabet Þorgeirsdóttir, 2003). í heildina tekið
var umfjöllun í fjölmiðlum vart til þess fallin að auðvelda konum
að taka ákvörðun um hormónanotkun.
Lítið hefur heyrst frá konum sjálfum um hvernig þær hafa
brugðist við og um afstöðu þeirra til meðferðarinnar eftir að
niðurstöður WHI lágu fyrir í júlí 2002. Því vakna spurningar
um hvað sá stóri hópur íslenskra kvenna, sem notað hefur og
notar enn hormón, ákvað að gera út af eigin meðferð og hvert
viðhorf þeirra til hormónameðferðar er. I Ijósi þessa var ákveðið
að framkvæma þá rannnsókn sem hér er lýst. Markmiðið er að
skoða líðan kvenna við tíðahvörf, viðhorf þeirra til tíðahvarfa
og til notkunar tíðahvarfahormóna, mat þeirra á fræðslu sem
þær hafa fengið um tíðahvörf, afstöðu þeirra til ýmissa atriða
sem tengjast þekkingu á WHI-rannsókninni og ákvörðun um
að nota tíðahvarfahormón.
Aðferð
Þátttakendur og framkvæmd
Úrtak rannsóknarinnar var 1000 konur fæddar á árunum
1951 til 1957, valdar af handahófi úr þjóðskrá en búsettar í
Reykjavík, Hafnarfirði, Kópavogi og Garðabæ. Þetta aldursbil
var ákveðið í ljósi þess að tíðahvörf eru almennt skilgreind
þannig að ár sé liðið frá síðustu blæðingum. Er þá undanskilið
1 í þessari grein er aöallega átt viö samsetta hormónameðferö.
Timarit hjúkrunarfræöinga 4. tbl. 81. árg. 2005 7