Dagblaðið Vísir - DV - 19.04.2016, Blaðsíða 40

Vikublað 19.–21. apríl 201636 Menning
Þ
orleifur Örn Arnarsson hefur
sagt sig frá leikstjórn á sviðs-
verki byggðu á hinni um-
deildu skáldsögu Salmans
Rushdie, Söngvar Satans,
eftir að stjórnendur leikhússins í
Wiesbaden í Þýskalandi neituðu að
breyta titli sýningarinnar.
Þorleifur segist telja að nafnið geti
orðið til þess að sýningin verði olía á
eld hinnar heiftúðlegu umræðu um
innflytjendamál í Þýskalandi frekar
en kveikja að opnu samtali. Hann
segir hugmyndafræðilega ágrein-
inginn vera svo mikinn að hann
muni ekki starfa áfram við leikhús-
ið í Wiesbaden. Írakski leikstjórinn
Ihsan Othmann hefur verið ráðinn
til að setja verkið upp í stað Þorleifs.
Vildi standa með málfrelsinu
Stjórnendur leikhússins í Wiesbaden
og Þorleifur Örn ákváðu að gera
sviðsverk byggt á Söngvum Satans
(e. Satanic Verses), hinni um-
deildu skáldsögu bresk-ind-
verska rithöfundarins Salmans
Rushdie, í kjölfar fjöldamorð-
anna á ritstjórnarskrifstofum
franska skoptímaritsins
Charlie Hebdo í janúar í fyrra.
„Á þeim tímapunkti þótti
mér gríðarmikilvægt að gefa
skýrt merki um að við mynd-
um ekki láta öfgamenn
svipta vestrið málfrelsinu,“
segir Þorleifur í samtali við
blaðamann DV.
Bókin sem er að hluta
byggð á ævi Múhameðs,
spámanns múslima, var
álitin guðlast og fordæmd
af fjölmörgum íslömskum
trúarleiðtogum í kjölfar út-
gáfunnar árið 1988, auk þess sem
klerkastjórnin í Íran lýsti höfundinn
réttdræpan og hefur hann lifað í
skugga líflátshótana æ síðan.
Bókin varð í fyrsta skipti að leik-
riti árið 2008 þegar Uwe Eric Laufen-
berg, sem nú er listrænn stjórnandi
leikhússins í Wiesbaden, leikstýrði
uppsetningu á verkinu í Hans Otto-
leikhúsinu í Potsdam. Sú ákvörðun
að setja verkið upp var gagn-
rýnd en Laufenberg lagði áherslu á
mikilvægi þess að listamenn sýndu
hugrekki með verkum sínum.
Sprengjuleit, vopna-
hlið og lögregluvakt
Það var ljóst leikritið yrði enn um-
deildara í dag en árið 2008 enda
flóttamannastraumurinn harðari og
þjóðernishyggja vaxandi í Evrópu.
Þorleifur segir að lögreglan hafi
ráðlagt leikhúsinu að leigja vopn-
aða öryggisverði til að verja leikhóp-
inn meðan á æfingum stæði en auk
þess ætlaði lögreglan að mæta með
sprengjuleitarhunda, vopnaleitarhlið
og standa vakt við alla innganga leik-
hússins þegar verkið væri sýnt.
„Það var ekki síst í ljósi þess hve
lögreglan var tilbúin að ganga langt
til að verja rétt minn til að tjá mig
sem ég áttaði mig á því að málfrels-
inu fylgir líka sú ábyrgð að misnota
það ekki,“ segir Þorleifur.
Þorleifur segist alveg vera til í að
nálgast íslam og núning þess við
hugmyndaheim Evrópu á krítískan
hátt í list sinni, en hann vilji þó hafa
múslima með í þeirri samræðu.
„Þegar ég fór að velta þessu fyrir
mér fannst mér ótækt að hópur af
ungum hvítum millistéttarkrökkum
væri að setja upp verk sem fjallar um
múslima, án þess að tryggja aðkomu
þeirra. En á meðan titillinn væri
þessi var ljóst að enginn múslimi
fengist til að vera með í samtalinu –
enda dauðasök að lesa bókina sam-
kvæmt trúarsetningu múslima. Ég
stakk upp á því við leikhúsið að við
myndum halda áfram með þessa
hugmynd, gera sýningu sem fjallaði
um málfrelsið á tímum öfganna, um
ábyrgð okkar og erfiðleikana við að
gera eitthvað svona. Þá gætum við
notað hluta úr bókinni en titillinn
væri annar. Það féllst leikhúsið hins
vegar ekki á. Þá fór þetta í hart og ég
sagði mig frá verkinu af mórölskum
ástæðum,“ segir Þorleifur.
Spurður um áframhaldandi sam-
starf hans og leikhússins svarar hann
skýrt: „Því er lokið. Ég get ekki starf-
að við hús sem er þetta langt frá mér
hugmyndafræðilega.“
Hann sendi leikhópnum og leik-
húsinu svo langan póst fyrir um
þremur vikum þar sem hann gerði
grein fyrir afstöðu sinni.
Eldfim umræða
„Mér fannst það einfaldlega ekki
ábyrgt að setja upp verk sem er lík-
legt til að forherða umræðuna enn
frekar,“ útskýrir Þorleifur og bæt-
ir við að umræðan um innflytj-
endamál Evrópu og tengsl ólíkra
menningarheima hafi ekki far-
ið skynsam lega fram að undan-
förnu. Fordómafull orðræða sé orðin
áberandi á sama tíma og þeir sem
orði efasemdir sínar um þróunina,
eða gagnrýna íslömsk trúarbrögð,
séu umsvifalaust úthrópaðir rasistar.
„Það er ótækt hvað öfgamenn
báðum megin á hinu pólitíska
litrófi hafa náð að ræna umræðunni
þannig að hinn breiði meirihluti al-
mennings, sem sér bæði ákveðnar
hættur og líka ákveðna möguleika en
er tilbúinn að eiga í samræðu byggða
á rökum og staðreyndum, fær varla
rými. Það er auðvitað ástæðan fyrir
því að mig langaði ofboðslega að
gera þessa sýningu. Eða alveg þar
til ég áttaði mig á því að það væru
meiri líkur á því að ég væri að valda
skaða en að efla umræðuna,“ segir
Þorleifur.
Hann bendir á að leikhúsið
í Wiesbaden sé staðsett í miðju
múslimahverfi og ekki ólíklegt að
einhverjir þeirra myndu mótmæla
sýningunni – og þá væri hann kom-
inn í þá undarlegu stöðu að vera var-
inn af óeirðalögreglu fyrir fólkinu
sem hann vildi eiga í samræðu við.
Hins vegar sé einnig stór undiralda
útlendingaandúðar á svæðinu, og
hafi þjóðernisflokkurinn Alternativ
für Deutschland til að mynda fengið
16 prósent í síðustu kosningum.
„Það hefði ekki þurft mikið til að
þeir færu að marsera upp götuna og
mæla með málfrelsi mínu. Þá væri ég
kominn í þá stöðu að nýfasistar væru
farnir að stilla sér upp fyrir mína
hönd,“ segir Þorleifur og heldur
áfram að teikna upp hvernig hitinn
gæti stigmagnast. „Ég get ekki leyft
mér að valda slíkum skaða, ástandið
er svo eldfimt,“ segir hann.
Hættir hjá leikhúsinu í Wiesbaden
Þó að þetta verk hafi dottið upp fyrir
segir Þorleifur nauðsynlegt að reyna
að stofna til samræðu um stöðuna í
Evrópu í dag. Næsta verk sem Þor-
leifur vinnur er uppsetning á Óþelló
í Dresden í Þýskalandi – heimabæ
þjóðernishreyfingarinnar PEGIDA.
Þar vonast hann til að geta velt fyrir
sér svipuðum viðfangsefnum.
„Óþelló fjallar náttúrlega um
norðurafrískan múslima sem er
búinn að reyna að samlagast sam-
félaginu. Verkið endar svo í raun á því
að hið siðaða samfélag blekkir hann
til að drepa krónprinsessuna. Það
verður íranskur leikari sem leikur
aðalhlutverkið. Þarna er ég kominn
með raunverulegt samtal. En titillinn
veldur ekki sömu úlfúð,“ segir hann.
„Þegar maður er að reyna að hefja
samtal virkar alveg örugglega ekki
að byrja á því að slá þann utan undir
sem maður ætlar að tala við.“ n
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Hættir af mórölskum ástæðum
Þorleifur Örn Arnarsson segir sig frá umdeildri sýningu byggðri á Söngvum Satans
„Þegar maður er
að reyna að hefja
samtal virkar alveg örugg-
lega ekki að byrja á því að
slá þann utan undir sem
maður ætlar að tala við.
Umdeildur Bresk-indverski rithöfundurinn
Salman Rushdie hefur lifað í skugga líflátshót-
ana allt frá því að íslamskir klerkar fordæmdu
hann og lýstu réttdræpan árið 1989.
Söngvar Satans Úr uppsetningu í Hans Otto-leikhúsinu í Potsdam árið 2008.
Í hart Þorleifur Örn Arnarsson og Uwe Eric Laufenberg, listrænn stjórnandi leikhússins í Wies-
baden, hafa deilt um titil og framsetningu á uppsetningu leikhússins á Söngvum Satans.
Segir skilið við Wiesbaden Þor-
leifur Örn Arnarsson ákvað að segja sig
frá leikstjórn uppsetningar á Söngvum
Satans, eftir Salman Rushdie, af
mórölskum ástæðum. Mynd SiGtryGGUr Ari
Eldbakaðar pizzur
hafnargata 36a, kEflavík / nálægt flugstöðinni
salur
fyrir
hópa
sími 557 1007
hamborgarar,
salöt, pasta,
kjúklingavængir
og flEira