Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.2016, Blaðsíða 16

Jólablað 22. desember 201616 Umræða
Þ
að hefur verið dálítið merki­
legt að fylgjast með mik­
illi hneykslun margra að
undanförnu yfir kirkju­
heimsóknum barna. Það er
að segja því hversu fáheyrt sumum
virðist finnast að krakkar heimsæki
kirkjur; tónninn er stundum eins og
ólögráða unglingar séu tældir inn á
vafasamar búllur, spilavíti eða sellu­
fundi öfgahreyfinga og aðra slíka
staði sem þeim eru ekki ætlaðir.
En í sannleika sagt þá væri dálítið
undarlegt ef íslensk börn kæmu ekki
í kirkjur. Til dæmis þegar tekið er til­
lit til þess að það eru mörg hundruð
kirkjur hér á landi. Og það sem meira
er þá eru þær í öllum byggðarlög­
um, sveitum, kaupstöðum; það eru
kirkjur í hverju íbúðahverfi, þær eru
yfir leitt miðlægar og áberandi; þær
eru margar af fegurstu og merku­
stu byggingum landsins, bæði hið
ytra og hið innra; bæði stóru kirkju­
musterin og þær litlu og gömlu
til sveita – með mikla sál og sögu.
Hverslags uppeldi væri það að leyfa
barni ekki að koma inn í þannig hús?
Trúarbrögð og trú
Þegar menn tala um kirkjur og
kristni sem einhverja sérvisku hér á
landi, sem einhvern einn trúarhóp
á við alla hina, smáa og stóra, þá
gleyma menn kannski því að kristni
og kirkjan hafa leikið lykilhlutverk
í sögu okkar þjóðar í meira en þús­
und ár. Saga okkar er á sinn hátt
kristin og menning okkar er það í
ríkum mæli; okkar helstu höfundar
að fornu og nýju hafa verið mótaðir
af hugmyndaheimi kristninnar, ekki
bara Hallgrímur Pétursson og öll hin
sálmaskáldin, heldur líka höfundar
okkar dýrustu bókmennta bæði til
forna og á síðari tímum.
Ég sagðist eitt sinn sjálfur líta á mig
sem kristinn mann þótt ég væri að
mestu trúlaus, og mörgum hefur þótt
það heldur undarleg staðhæfing, en
í heildina gildir að kristni Íslendinga
snýst um miklu meira en trú. Margar
mikilvægustu hugmyndir okkar um
samfélagið og náungann eru líka mjög
smitaðar af kristnum boðskap, og trú­
lega er það engin tilviljun að samfé­
lög hinna kristnu Vestur landa hafi
orðið mannúðlegri og lýðræðislegri
en mörg önnur. Vissulega er erfitt
að staðhæfa hvað kom hvaðan, við
vitum auðvitað ekkert hvernig þjóð­
ir Evrópu hefðu þróast við önnur ríkj­
andi trúarbrögð, og sömuleiðis er
ekki heldur verið að horfa framhjá
því að margt illt og grimmt hefur ver­
ið unnið í nafni nefndra trúarbragða;
við erum ekkert að gleyma kross­
ferðunum eða rannsóknarréttinum,
en hinu er ekki að neita að allt er þetta
hluti af okkar sögu.
Með öðrum orðum: það er ekkert
fáheyrt við íslenskar kirkjur, ekkert
öfgakennt eða framandi; þær eru
hluti af okkar umhverfi, menningu
og hugsun. Og það langt út fyrir trú
og boðun nefndra stofnana.
Kraftaverk og eilíft líf
Ég sagði áðan að mér fyndist alveg
mögulegt að vera kristinn án þess
að trúa endilega á kraftaverk eins og
upprisu holdsins og eilíft líf. Og ein­
hvern veginn held ég að það hafi verið
útbreidd samsetning á Íslandi mest­
alla tíð; menn hér virðast yfirhöfuð
ekki hafa tekið trúarbrögð sérstaklega
alvarlega. Til dæmis þurfti ekki að
heyja trúarbragðastríð til forna þegar
skipt var um sið: það var einfaldlega
ákveðið á alþingi. Trúarbrögð virð­
ast hafa miklu meiri þýðingu meðal
sumra þeirra þjóða sem okkur eru
skyldastar, það á til dæmis við í Fær­
eyjum og á vesturströnd Noregs, og
hægt að lesa um það í skáldsögum frá
þeim slóðum, eins og eftir höfundana
William Heinesen og Alexander Ki­
elland. Sjálfur dvaldist ég tvö sum­
ur í Klakksvík norðarlega í Færeyjum
og þar var meirihluti íbúa í heittrúar­
félögum – þar hitti ég fólk sem kross­
aði sig þegar ég sagðist vera nýkom­
inn frá Þórshöfn; þetta fólk notaði
ekki það heiti, sagði bara „Havn­
in“ um höfuðstaðinn; Þór er auðvit­
að heiðinn vættur sem sanntrúaðir
taka sér ekki í munn. Ég man að ein­
hver á þeim slóðum sagði við mig að
meirihluti fólks væri trúaður og þar
með í svonefndum sértrúarsöfnuð­
um. En minnihlutinn hins vegar að
mestu trúlaus, og léti sér þess vegna
nægja að vera í þjóðkirkjunni. Og
það held ég að hafi lengst af verið ís­
lenska aðferðin: að vera í þjóðkirkj­
unni en finna ekki mikinn trúarhita í
brjósti sér. Ég er alinn upp af ákaflega
góðu fólki, foreldrum mínum, og okk­
ur systkinunum voru innrættar ýms­
ar grundvallarlífsreglur, eins og að að
vera góð við dýr og minni máttar og
aldrei hrekkja þá sem standa höllum
fæti. En það var ekki talað við okkur
um trúna og okkur voru ekki kennd­
ar bænir; faðirvorið heyrði ég ekki fyrr
en ég kom í sex ára bekk í Ísaksskóla,
og þótti það reyndar hið áhugaverð­
asta kvæði. Samt vorum við systkinin
hvött til að sækja sunnudagaskóla,
prestar skírðu okkur og við vorum
fermd og það hefði aldrei hvarflað að
neinum í mínum frændgarði að gera
útför sinna nánustu annars staðar en
úr kirkju og láta svo jarða í vígða mold
í kirkjugarði.
Biblían
Halldór Laxness talar um það í einni
af endurminningabókum sínum
að „biflían sé bók sem Íslendíngar
nenni ekki að lesa“ en hvað sem því
líður þá fór ég ekki að kynnast „bók­
inni einu“ að gagni fyrr en ég sótti
kúrs í Háskólanum um fornaldar­
bókmenntir, og þar hafði Kristján
Árnason á pensúminu merk rit úr
Biblíunni, bæði Nýja testamentinu
og hinu ókristilega Gamla testa­
menti. Og ekki er hægt annað en
að hrífast mjög af fögrum orðum
Mattheusarguðspjalls, eins og þess­
um sem reyndar eru höfð eftir Kristi
sjálfum: „Lítið til fugla himinsins,
þeir sá ekki né uppskera og þeir safna
ekki heldur í hlöður, og yðar himneski
faðir fæðir þá; eruð þér ekki miklu
fremri en þeir? En hver af yður getur
með áhyggjum aukið einni alin við
hæð sína? Og hví eruð þér áhyggju-
full um klæðnað? Gefið gaum að lilj-
um vallarins, hversu þær vaxa; þær
vinna ekki og þær spinna ekki heldur,
en ég segi yður, að jafnvel Salómon
í allri sinni dýrð var ekki svo búinn
sem ein þeirra.“
Það er varla til stærri og lýrískari
allegóría en byrjun fyrstu Mósebók­
ar; Opinberunarbókin getur orðið
mönnum eilíf ráðgáta, og ekki er
annað hægt en að verða heillaður af
svona línum úr Ljóðaljóðunum:
„Fögur ertu, vina mín, eins og
Tirza, yndisleg eins og Jerúsalem, ægi-
leg sem herflokkar. Snú frá mér aug-
um þínum, því að þau hræða mig.
Hár þitt er eins og geitahjörð, sem
rennur niður Gíleað-fjall. Tennur þín-
ar eru eins og hópur af ám, sem koma
af sundi, sem allar eru tvílembdar og
engin lamblaus meðal þeirra.“
Jobsbók og Prédikarinn
Kennari vor í Háskólanum, Krist­
ján Árnason fornfræðingur, skáld
og þýðandi, lagði áherslu á að við
stúderuðum Jobsbók, um manninn
sem bregst aldrei í sínum trúarhita
þótt allt sé frá honum tekið og allar
heimsins píslir á hann lagðar. Sjálfur
hreifst ég mest af Prédikaranum með
alla sína yndislegu fánýtisheimspeki:
„Aumasti hégómi, segir prédik-
arinn; aumasti hégómi; allt er hé-
gómi! Hvaða ávinning hefir maður-
inn af öllu striti sínu, er hann streitist
við undir sólinni? Ein kynslóð fer og
önnur kemur, en jörðin stendur að
eilífu. Og sólin rennur upp og sólin
gengur undir og hraðar sér til sama-
staðar síns, þar sem hún rennur upp.
Vindurinn gengur til suðurs og snýr
sér til norðurs, hann snýr sér og snýr
sér, og fer aftur að hringsnúast á nýj-
an leik. Allar ár renna í sjóinn, en sjór-
inn verður aldrei fullur; þangað sem
árna renna, þangað halda þær ávallt
áfram að renna. Allt er sístritandi,
enginn maður fær því með orðum lýst;
augað verður aldrei satt af að sjá og
eyrað verður aldrei mett af að heyra.
Það sem hefir verið, það mun verða,
og það sem gjörst hefir, það mun gjör-
ast, og ekkert er nýtt undir sólinni.“
Ég held að við værum að van­
rækja okkar unga fólk ef því væru
ekki kynntar kirkjur, og allir hafa gott
af því að lesa snilldarperlur Biblí­
unnar. Gleðileg jól gott fólk! n
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
„Það er ekkert
fáheyrt við
íslenskar kirkjur, ekkert
öfgakennt eða framandi.
Í kirkju Trúlega er það engin
tilviljun að samfélög hinna kristnu
Vesturlanda hafi orðið mannúðlegri
og lýðræðislegri en mörg önnur.
Íslensk kristni
og kirkjur og heim-sóknir í þær
VE
R
T
Bíókvöld?
Þetta verður veisla