Fréttablaðið - 02.09.2017, Blaðsíða 32

Fjölþjóðlegur hópur vís-indamanna hefur í fyrsta skipti varpað ljósi á algengi Lynch-heilkennis á Íslandi. Rannsóknin, sem byggir á ítarlegum erfða- og ætt-
fræðiupplýsingum sem eru til staðar á
Íslandi, er doktorsverkefni Sigurdísar
Haraldsdóttur, aðstoðarprófessors
í læknisfræði við Stanford-háskóla í
Kaliforníu.
Sigurdís kynnti niðurstöður sínar fyrr á þessu ári. Hér er hún við doktorsvörn
sína í Háskóla Íslands. Mynd/KriStinn ingvarSSon
Fyrsta rannsókn
sinnar tegundar á
Íslandi varpar ljósi
á algengi arfgengrar
stökkbreytingar
sem eykur líkur á
nokkrum tegundum
krabbameins. Niður-
staðan er mesta
algengi sem hefur
verið lýst eða 0,442%
af íslensku þjóðinni.
Einn af hverjum
Íslendingum
með Lynch-heilkenni
226
Rannsóknarniðurstöðurnar eru
þær að algengi heilkennisins á Íslandi
er það mesta sem fundist hefur, eða 1
af hverjum 226. Þetta eru 0,442 pró-
sent íslensku þjóðarinnar. „Þetta kom
okkur á óvart,“ segir Sigurdís. Hún
bendir á að í vestrænum ríkjum er
áætlað algengi 1 af 370 til 1 af 2.000. „Ég
hafði aldrei heyrt um þetta heilkenni
á Íslandi og það kom raunar í ljós að
Lynch-heilkenni hafði ekki greinst í
neinum áður en við fórum af stað með
þessa rannsókn.“
Sögulegar niðurstöður
Í samstarfi við lækna á Íslandi,
Háskóla Íslands, Landspítala og
Íslenska erfðagreiningu voru öll
ristil- og endaþarmskrabbamein sem
greinst hafa á tíu ára tímabili tekin
til rannsóknar þar sem leitað var að
mispörunarpróteinum (MMR) með
litun, en vöntun á þessum próteinum
í æxlum gefa vísbendingu um að
Lynch-heilkenni geti verið til staðar.
Einstaklingur með heilkennið fæðist
með stökkbreytingu í MMR-geni sem
sér um að leiðrétta villur í niturbösum
sem mynda DNA þegar frumur skipta
sér.
Heilkennið eykur mjög líkurnar á
ristil-, endaþarms- og legbolskrabba-
meini, en heilkennið er einnig tengt
öðrum tegundum krabbameins, á
borð við krabbamein í eggjastokkum,
smáþörmum og heila. Lynch-heil-
kenni veldur 2-3 prósent allra tilfella
krabbameins í ristli eða endaþarmi.
Hópurinn fann þrjár landnema-
stökkbreytingar í tveimur af fjórum
mispörunargenum sem tengd eru
við Lynch-heilkenni. Þetta eru genin
MSH6 og PMS2. Í öðrum löndum
er þessu öfugt farið, þar sem stökk-
breytingar eru algengastar í genunum
MLH1 og MSH2 og eru enn líklegri til
að valda krabbameini en íslensku
stökkbreytingarnar. „Í sjálfu sér er
þetta hagstætt. Þetta þýðir að fólk
með Lynch-heilkenni á Íslandi hefur
ekki jafn miklar líkur á að fá krabba-
mein á lífsleiðinni eins og fólk með
sama heilkenni í Bandaríkjunum.“
Þegar þessar þrjár stökkbreytingar
voru skoðaðar út frá áhættu kom í
ljós að þær fela í sér nokkuð breyti-
legar líkur á að einstaklingur með
Lynch-heilkenni fái krabbamein,
en þó sterk tengsl við
krabbamein í ristli,
endaþarmi og legbol.
Stökkbreytingin í
MSH6 er tengd við
tæplega 50 pró-
sent líkur á legbols-
krabbameini. Sama
stökkbreyting var
tengd við 36 pró-
sent og 25 prósent
líkur á krabbameini
í ristli og endaþarmi
hjá körlum og konum
hvorum um sig.
Heilkenni kortlagt hjá
heilli þjóð
Sýni úr æxlisvef 1.182 ein-
staklinga, sem greindust
á árunum 2000 til 2009,
voru notuð í rannsókninni.
Magnús Karl Magnússon,
prófessor við læknadeild HÍ,
segir að ákveðnar hugmyndir
hafi verið á lofti um tíðni heil-
kennisins á Íslandi. „En það sem
gerir verk Sigurdísar svona gott er
að þarna er kortlagt hjá heilli þjóð
bæði arfgerðir og afdrif þessara ein-
staklinga,“ segir Magnús Karl. Hann
tekur fram að mikilvægt sé að nota
þessar niðurstöður og þá erfðaþekk-
ingu sem er til staðar á Íslandi. „Þessar
niðurstöður vekja okkur til umhugs-
unar um að nýta þessar erfðaupp-
lýsingar í fyrirbyggjandi læknisfræði.“
Sigurdís tekur í sama streng:
„Algjörlega, það er mjög mikilvægt.
Við viljum auðvitað koma þessum
upplýsingum út og erum að vinna að
klínískum leiðbeiningum í sambandi
við hvernig eigi að skima einstaklinga
með Lynch-heilkenni.“ Mögulega
mætti koma í veg fyrir krabbamein
hjá einstaklingum með Lynch-heil-
kenni með því að framkvæma reglu-
lega ristilspeglanir og skima fyrir leg-
bolskrabbmeinum.
Stökkbreytingarnar þrjár sem
nefndar voru hér að ofan eru svo-
kallaðar landnemastökkbreytingar.
Stökkbreyting í PMS2 er algengust
en hún er talin hafa komið að utan.
Hinar landnemabreytingarnar, ein í
MSH6 og önnur PMS2, eru yngri. Þá
síðarnefndu má rekja aftur til ein-
staklinga sem voru uppi á árunum
1700 til 1800. „Þetta eru stökkbreyt-
ingar sem hafa ekki fundist víða.
Þannig að það er möguleiki að þær
hafi komið upp í einhverjum ein-
staklingi á Íslandi fyrir löngu.“
Ísland er með eindæmum heppi-
legur staður fyrir slíka rannsókn
enda er hér að finna gríðarlegt magn
af erfða- og ættfræðiupplýsingum.
Þar á meðal er krabbameinsskrá
sem haldin hefur verið síðan 1955
og ættfræðiupplýsingar rúmlega
800 þúsund einstaklinga sem finna
má í Íslendingabók. Enn fremur
hafa Íslendingar verið viljugir til að
gefa erfðaefni sitt til rannsókna og
greiningar. Þannig geymir Íslensk
erfðagreining erfðaefni 150 þúsund
Íslendinga og hefur að fullu raðgreint
erfðamengi 8.453 einstaklinga.
vísindasamfélagið
launi greiðann
„Það er hægt að gera þessar yfirgrips-
miklu rannsóknir sem aðrar þjóðir
geta ekki gert.“ segir Sigurdís. „Með
þessari rannsókn höfum við í raun
og veru kortlagt Lynch-heilkenni hjá
heilli þjóð í einni rannsókn. Það hefur
ekki verið gert áður.“
Fólk sem telur sig vera með Lynch-
heilkenni, t.d. út frá fjölskyldusögu,
getur leitað á erfða- og sameinda-
læknisfræðideild Landspítala. Eftir
umræðu síðustu ára um aðrar land-
nemastökkbreytingar eins og BRCA
(ættgengt brjóstakrabbamein) og
MYBPC3 (algengasti hjartasjúkdóm-
urinn) hefur fyrirspurnum þangað
fjölgað mjög. Talið er að erfðaupp-
lýsingar eigi eftir að verða fyrirferðar-
meiri í heilbrigðisþjónustunni á
næstu árum. „Það er ekki spurning,“
segir Sigurdís. „Íslenska þjóðin hefur
lagt svo mikið til vísindasamfélagsins
og hjálpað okkur að skilja ákveðna
sjúkdóma betur. Núna held ég að sé
kominn tími til að vísindasamfélagið
komi á framfæri upplýsingum sem
gætu hjálpað þjóðinni. Við viljum
koma í veg fyrir alvarlega sjúkdóma.“
Fruma Kjarni
DNA
Lynch-heilkenni meðal Íslendinga
36%
líkur á krabbameini í ristli eða enda-
þarmi hjá körlum má rekja til lynch.
Litningur
Lynch- stökkbreyting
Íslendinga
Birtist með þrennum hætti í
genum Íslendinga MSH6 og
PMS2. Hún kemur til vegna
stökkbreytingar í geni sem
leiðréttir villur í niturbösum
kjarnsýra.
Gen/erfða
vísi
r
Kjartan Hreinn
Njálsson
kjartanh@365.is
2 . s e p t e m b e r 2 0 1 7 L A U G A r D A G U r32 H e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
0
2
-0
9
-2
0
1
7

0
4
:2
5
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
7
K
_
N
Ý.
p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
A
5
-9
C
D
0
1
D
A
5
-9
B
9
4
1
D
A
5
-9
A
5
8
1
D
A
5
-9
9
1
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
2
0
s
_
1
_
9
_
2
0
1
7
C
M
Y
K