Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.2017, Qupperneq 10

10 Helgarblað 26. maí 2017fréttir
Blekking að virkja
verði meira
Rafvæðingu landsins lokið fyrir löngu, segir nýkjörinn formaður Landverndar
R
afvæðingu landsins er lokið
fyrir löngu. Það að segja að
það verði að virkja því hér
vanti rafmagn er auðvitað
ákveðin blekking. Við fram-
leiðum mest rafmagn hlutfallslega
í heiminum, langtum meira en til
dæmis Norðmenn sem þó eru engir
amlóðar í þeim efnum. Ég get al-
veg fallist á að það sé í lagi að fara
í smærri framkvæmdir og virkja
á ákveðnum svæðum ef rafmagn
skortir til dæmis fyrir orkuskipti svo
draga megi úr útblæstri gróðurhúsa-
lofttegunda, en stórvirkjana er hins
vegar ekki þörf fyrir almenna notkun.
Það hvernig við förum með rafmagn
hér á landi, í hvað það er notað, það
er mikið til pólitísk ákvörðun, og það
er ekki þörf fyrir frekari framleiðslu á
rafmagni hér á landi. Það væri miklu
frekar mál að endurskoða í hvað við
notum orkuna til framtíðar, þar sem
80 prósent hennar fara til stóriðju.“
Þetta segir Snæbjörn Guðmunds-
son, jarðfræðingur og nýkjörinn for-
maður Landverndar. Snæbjörn, sem
er 33 ára, segir að honum finnist
sem ungt fólk sé mjög vakandi þegar
kemur að umhverfismálum. Hans
kynslóð hafi meðal annars verið
mjög virk í náttúruverndarbaráttu
þegar deilurnar um Kárahnjúka-
virkjun stóðu sem hæst og margir
hafi haldið áfram í ýmsum félög-
um og verkefnum sem tengd séu
umhverfis- og náttúruvernd. „Mér
finnst kynslóðin á eftir mér líka vera
að koma inn í þessi málefni af miklu
afli, í alls konar formi. Til dæmis eru
samtökin Ungir umhverfissinnar að
gera frábæra hluti og það á við um
mun fleiri. Þetta skilar sér allt inn í
umræðuna og vekur fólk, við finn-
um það mjög vel í Landvernd, þar
sem félögum hefur fjölgað gríðar-
lega á síðustu árum. Áherslan á nátt-
úruna, umræðan um loftslagsmál-
in, allt er þetta að verða æ stærra
í sniðum, sem er auðvitað afskap-
lega mikilvægt enda stærsta málefni
sem mannkyn stendur frammi fyrir í
samtímanum.“
Kárahnjúkadeilan áhrifavaldur
Snæbjörn segist sjálfur hafa dregist
inn í harða umhverfis- og náttúru-
verndarumræðu þegar hann var í
menntaskóla, einmitt í Kárahnjúka-
deilunum. En áhugann á náttúr-
unni, vernd og viðgangi hennar, hafi
hann haft allt frá því að hann var lít-
ill. „Foreldrar mínir voru útivistar-
fólk og við ferðuðumst mikið um
landið. Ég fór fyrst til útlanda þegar
ég var fimmtán ára, sumrin voru
nýtt í ferðalög innanlands, tjaldferð-
ir og útilegur. Foreldrar mínir áttu
svo sem sjaldnast bíla sem hentuðu
til mikilla fjallaferða en þá komu afi
og amma til skjalanna. Afi vann hjá
Landsvirkjun allt frá stofnun þar
til hann fór á eftirlaun og á sumrin
fékk hann lánuð hús sem stóðu við
virkjanir, Blönduvirkjun og Hraun-
eyjafossvirkjun til dæmis. Þannig
að ég gisti í sumarhúsum við virkj-
anir Landsvirkjunar mörg sumur og
þekki þær mjög vel.“
Þarf að beita sér fyrir
hugsjónirnar
Snæbjörn segir að hann hafi alla tíð
staðsett sig í hópi þeirra sem and-
æfa óheftum virkjanaframkvæmd-
um sem eingöngu hafi verið ráðist
í til að tryggja rafmagn til mengandi
stóriðju. „Ég hef kannski í gegn-
um tíðina minna einbeitt mér að
þeim þáttum umhverfisverndar
sem snúa til dæmis að plastnotk-
un eða meðferð á vatni en Land-
vernd er auðvitað mikið að fókusa
á þau málefni líka. Ég hef kannski
verið meira að spá í þá þætti sem
fólk, að sumu leyti, tengir Land-
vernd kannski beint við. Þá á ég við
þessa hörðu málaflokka, andstöðu
við virkjanaframkvæmdir, stóriðju-
framkvæmdir og háspennulínur. Ég
hef staðsett mig þar alla tíð. En hitt
mallar allt á bak við og verður sífellt
stærra. Fyrir um það bil áratug tók
ég mig til og las nánast allt sem ég
komst í um loftslagsmál, loftslags-
breytingar og umhverfismál, í raun
allt sem tengist náttúrunni og nátt-
úruvernd. Af öllum þeim málefn-
um sem hafa vakið áhuga minn í
gegnum tíðina er náttúruverndin
það sem hefur rist langdýpst. Þegar
maður hefur hugsjón og sannfær-
ingu fyrir einhverju þá verður mað-
ur að standa undir því og beita sér
til að hugsjónirnar fái framgang.
Þess vegna vil ég skipa mér í fram-
varðarsveit þeirra sem berjast fyrir
umhverfinu.“
„Náttúran er ekki afgangsstærð“
Eins og Snæbjörn nefnir hér að
framan eru margir sem einkum
tengja Landvernd við andstöðu
við virkjanir, við háspennulínur og
við ýmsar aðrar framkvæmdir, þar
með talið vegaframkvæmdir. Það
hefur orðið tilefni til deilna og til
eru þeir sem finnst Landvernd fara
ansi geyst og taka umhverfi fram
fyrir efnahag og öryggi fólks, í at-
vinnu og samgöngum til að mynda.
Þannig veiti stóriðja fólki atvinnu,
á stöðum þar sem hennar sé mik-
il þörf. Snæbjörn svarar því til að
það sé sjaldnast svo að framtíðar-
störf skapist á þeim svæðum sem
séu á áhrifasvæðum virkjana, til að
mynda sé ekki í umræðunni að orka
sem gæti orðið til við virkjun neðri
hluta Þjórsár verði nýtt þar um slóð-
ir. Þannig njóti þeir sem verði fyrir
mestu raski og mestum óþægindum
vegna framkvæmda ekki ávaxtanna
af þeim. „En burtséð frá því er það
auðvitað þannig að atvinnuupp-
bygging getur ekki orðið á kostnað
umhverfisins umræðulaust. Náttúr-
an er ekki afgangsstærð.“
Virkjanir eru ekki sjálfbærar
Spurður hvort að til sé einhver sú
græna stóriðja sem væri boðlegt
að yrði byggð upp á Íslandi, með
endurnýjanlegri orku, bendir Snæ-
björn á að því hafi af sumum verið
haldið fram að kísilver væru slík-
ar stóriðjur, eða í það minnsta um-
hverfisvænni en margt annað. „Það
var hins vegar blekking. Kísilver-
um fylgir kolabrennsla og meng-
un, það hefur sannast rækilega í
Helguvík þar sem kísilver United
Silicon hefur valdið íbúum miklu
angri, lyktarmengun og óþægind-
um. Sumir hafa nefnt gagnaver, það
er að sönnu hugsanlegt. Þar er enda
ekki verið að flytja hráefni til og frá
landinu með tilheyrandi kolefnis-
fótspori, heldur eru gögn bara flutt
um streng. Það er auðvitað ansi
mikið skárra en þegar súrál er flutt
til landsins frá Jamaíku og ál flutt
frá landinu, kannski til Ástralíu. En
stóriðja verður aldrei græn ef virkj-
anirnar sem framleiða rafmagn-
ið eru ekki sjálfbærar. Og það á því
miður við um virkjanir hér á landi,
þrátt fyrir að orkan í fallvötnum sé
endurnýjanleg. Umhverfisáhrifin
við byggingu vatnsaflsvirkjana eru
gríðarleg og þá eru jarðhitavirkjan-
ir hér á engan hátt sjálfbærar, það
hafa dæmin sannað.“
Deilurnar snúast um kostnað
Eru þá engin sársaukamörk þegar
kemur að umhverfisvernd, verður
náttúran að hafa forgang hvað sem
tautar og raular. Nei, það er ekki al-
veg svo, segir Snæbjörn. „Það eru
vitanlega einhver sársaukamörk
í umhverfisvernd, það verður að
vera. Til að mynda varðandi vega-
lagningu þá verður öryggi að vera
í forgangi. Hins vegar snúast deilur
oftast um kostnað og þá eru margir
tilbúnir að fórna náttúrunni með
þeim rökum að það sé einfaldlega
of kostnaðarsamt að vernda hana,
að fara þá leið sem kostar meira en
skemmir minna. Til að að mynda
varðandi Teigsskóg, leirur og sjáv-
arfitjar á Vestfjörðum, þar er jarð-
gangaleið um fjórum milljörðum
dýrari. En umhverfisáhrifin eru
hins vegar ótvírætt miklu minni af
gangaleiðinni. Þess vegna hefur
Landvernd lagst gegn því að farin
verði sú leið sem Vegagerðin legg-
ur til við Teigsskóg, og raunar hef-
ur Skipulagsstofnun verið sammála
því mati Landverndar. Við getum
ekki gefið afslátt af náttúruverndar-
kröfum, ekki þegar aðrar leiðir eru
færar.“ n
Freyr Rögnvaldsson
freyr@dv.is
Snæbjörn er nýr formaður Landverndar „Þegar maður hefur hugsjón og sannfæringu fyrir einhverju þá verður maður að standa undir því og beita sér til að hugsjónirnar fái framgang.“
MyND SigtRygguR ARi
Náttúruvernd
forsenda
velferðar
Landvernd sinnir bæði fræðslu
og harðri hagsmunabaráttu
Landvernd eru náttúruverndarsamtök,
stofnuð árið 1969, sem um 5.000 manns
eru skráðir í beinni félagsaðild. Auk þess
eru 40 félög og fyrirtæki um land allt að-
ilar að samtökunum, meðal annars lands-
hlutabundin náttúruverndarsamtök,
Kvenfélagasamband Íslands, Skátarnir og
Arion banki. Hlutverk Landverndar er að
standa vörð um íslenska náttúru og má
í grófum dráttum skipta starfi samtak-
anna í tvennt. Annars vegar fræðslu, en
samtökin reka fjölmörg fræðsluverkefni á
borð við Grænfánaverkefnið, Bláfána-
verkefnið og Kolvið, ásamt Skógræktar-
félagi Íslands. Hins vegar er Landvernd
virkur þátttakandi í stefnumótun og töku
upplýstra ákvarðana um landnotkun,
auðlindir og umhverfi með því að sinna
hagsmunagæslu fyrir náttúruna þegar
kemur að framkvæmdum. Það er gert
með yfirferð á matsskýrslum, álitsgerð og
athugasemdum við framkvæmdir hvers
konar sem áhrif hafa á náttúruna.
Á heimasíðu Landverndar segir: „Sam-
tökin líta svo á að náttúru- og umhverfis-
vernd, sem og endurreisn spilltra nátt-
úrugæða, séu forsenda efnahagslegrar og
samfélagslegrar velferðar til lengri tíma
litið. Þau hvetja til sjálfbærrar umgengni
þjóðarinnar við náttúruna heima við og á
hnattræna vísu, sem byggir á öflugri um-
hverfisvitund, þekkingu og verndarvilja.“
„Af öllum þeim
málefnum sem
hafa vakið áhuga minn
í gegnum tíðina er nátt-
úruverndin það sem hefur
rist langdýpst.