Dagblaðið Vísir - DV - 04.08.2017, Blaðsíða 12

12 Helgarblað 4. ágúst 2017fréttir
F
orsetakosningar eru haldnar
í Mið-Afríkuríkinu Rúanda
föstudaginn 4. ágúst. Þegar
við Vesturlandabúar heyrum
þetta orð, Rúanda, minnumst við
ósjálfrátt borgarastyrjaldarinnar
og þjóðarmorðsins sem átti sér
þar stað sumarið 1994, þegar um
ein milljón manns féll í valinn á
grimmilegan hátt.
Annar frambjóðandinn er Paul
Kagame, forseti landsins síðan árið
2000 og einn stærsti leikandinn
í borgarastyrjöldinni. Hann er
einnig leiðtogi Þjóðernisfylkingar
Rúanda, sem hefur stýrt landinu
síðan í stríðinu. Mótframbjóð-
andi hans er Frank Habineza, fyrr-
verandi blaðamaður, sem fer fyrir
flokki Græningja, helsta stjórnar-
andstöðuflokknum. Kagame mun
vinna, sennilega með um 95 pró-
sent atkvæða eins og hann gerði
í kosningunum 2003 og 2010. En
með framboðinu er Habineza
að stefna lífi sínu í hættu, líkt og
flokksfélagi hans, Andre Kagwa
Rwisereka, sem fannst afhöfðaður
og stunginn fyrir síðustu forseta-
kosningar.
Fönix Afríku
Fá ríki í Afríku, eða jafnvel öllum
heiminum, hafa risið jafn hratt
og Rúanda hefur gert á undan-
förnum árum. Við fyrstu sýn virð-
ist Rúanda vera fyrirmyndarríki á
afrískan mælikvarða.
Landsframleiðsla hefur meira
en þrefaldast síðan á ófriðar-
tímunum á tíunda áratugnum.
Fátækt er á hraðri niðurleið og
jöfnuður eykst stöðugt. Fátækar
fjölskyldur fá kú að gjöf frá ríkinu.
Kynjakvóti var settur á opinber-
ar stöður og í dag eru 64 prósent
þingmanna landsins konur, sem
er hæsta hlutfall í heiminum. Heil-
brigðiskerfið hefur tekið stakka-
skiptum og meðalaldur lands-
manna hefur hækkað um 10 ár
á 10 árum. Um 90 prósent barna
sækja grunnskóla en í mörgum
Afríkuríkjum er hlutfallið aðeins
um 20 prósent. Glæpatíðni er mjög
lág í Rúanda miðað við önnur
Afríkurríki. Betlarar
og vændiskonur sjást
hvergi. Síðasta laugar-
dag í hverjum mánuði
sinna allir íbúar lands-
ins samfélagsþjónustu,
þar á meðal forsetinn
sjálfur. Þá eru byggðir
skólar, sjúkrahús og
stræti borganna eru
hreinsuð af rusli.
Erlendir þjóðhöfð-
ingjar og ráðamenn
þakka Kagame þennan
ótrúlega árangur sem
náðst hefur í landinu.
Tony Blair, fyrrver-
andi forsætisráðherra
Bretlands, lýsti Kagme
sem „leiðtoga með
sýn“ og talað hefur
verið um „kraftaverk-
ið í Rúanda“. Vegna
þessa vinskapar hefur
Rúanda notið hárra
styrkja, sérstaklega frá
Bretlandi, sem skýrir
að miklu leyti þennan öra vöxt.
Ástæðan fyrir því að Kagame
er svo vel liðinn af alþjóðasamfé-
laginu er goðsögnin um að hann
hafi bjargað landinu árið 1994
þegar hildarleikurinn átti sér stað.
En sannleikurinn er sá að Kagame
bar mesta ábyrgð á honum.
Opinbera sagan og
raunverulega sagan
Opinbera sagan um þjóðarmorðið
í Rúanda hljómar eitthvað á þessa
leið: Þann 6. apríl árið 1994 var
flugvél forseta landsins, Hútú-
ans Juvénal Habyarimana, skotin
niður af öfgafullum Hútúum sem
vildu ófrið við Tútsa. Í kjölfarið
fylgdi þriggja mánaða slátrun á
Tútsum uns Paul Kagame kom
með her sinn og stöðvaði blóðbað-
ið. Síðan þá hafa Hútúar og Tútsar,
sem nú mega ekki skilgreina sig
sem slíka, lifað í sátt og samlyndi
þökk sé Kagame. Þessa sögu getur
hvert mannsbarn í Rúanda þulið
upp. En sagan er flóknari en þetta.
Þegar Rúanda fékk sjálfstæði
frá Belgíu árið 1962 urðu hinir fjöl-
mennu Hútúar ráðandi í landinu
en Tútsar þurftu margir að flýja
til nágrannaríkjanna. Kagame
ólst upp í flóttamannabúðum í
Úganda, norðan við Rúanda. Túts-
ar hétu því að snúa aftur og stofn-
uðu Þjóðernisfylkinguna, sem
skæruliðahreyfingu, árið 1987 með
stuðningi stjórnvalda í Úganda.
Árið 1990 réðst Þjóðernis-
fylkingin undir stjórn Kagame
inn í Rúanda og ófriður geisaði í
landinu þar til alþjóðasamfélagið
þrýsti á um frið árið 1993. Kagame
sá að hann myndi aldrei ná völd-
um með einungis Tútsí-minni-
hlutann á bak við sig þannig að
hann greip til þess ráðs að láta
skjóta niður flugvél Habyarimana.
Þetta hefur aldrei mátt rannsaka
en fyrrverandi lífvörður Kagame
og fleiri nákomnir honum hafa
viðurkennt þetta. Þeir búa nú í út-
legð í Suður-Afríku.
Það er óumdeilt að Hútúar
slátruðu Tútsum sumarið 1994.
En þegar Þjóðernisfylking Kagame
fylgdi á eftir var lítið eftir annað
en askan. Það sem ekki má segja
er að her hans framdi annað eins
þjóðarmorð á Hútúum, bæði sek-
um og saklausum. Drápin héldu
einnig áfram eftir að friður var
saminn í júlí 1994. Kagame lét
heldur ekki þar við sitja og sendi
her sinn inn í Kongó, þar sem
Hútúar héldu til í flóttamanna-
búðum. Þetta orsakaði 10 ára
styrjöld sem mörg Afríkuríki
höfðu aðkomu að og þegar
rykið settist lágu yfir fimm
milljónir í valnum.
En um þetta má ekki ræða
í Rúanda því opinbera sagan
heldur Kagame við völd. Allir
sem gagnrýna hana, jafnvel á sem
minnstan hátt, eiga á hættu að
verða dæmdir fyrir „þjóðarmorð-
safneitun“ og gætu lent í fangelsi
eða einhverju þaðan af verra.
Lögregluríki
Það eru allnokkrir sem efast um
opinberar tölur varðandi fátækt,
hagvöxt og fleira sem minnst var á
hér að framan. Að minnsta kosti er
það ljóst að kosningaúrslitin árin
2003 og 2010 voru hreinn skáld-
skapur. Kayumba Nyamwasa, fyrr-
verandi herforingi, viðurkenndi
að átt hafi verið við kjörkassana.
Samkvæmt stjórnarskrá mátti
Kagame ekki bjóða sig fram í
þriðja skiptið árið 2017 en síðasta
haust dúkkaði upp undirskrifta-
listi um að breyta henni sem fjórar
milljónir (rúmlega þriðjungur
þjóðarinnar) höfðu skrifað undir.
Drifið var í þjóðaratkvæðagreiðslu
og tillagan samþykkt með 98%
hlutfalli. Nú getur Kagame setið
sem forseti til ársins 2034.
Frjálsir fjölmiðlar eru bannaðir
í landinu og stjórnarandstæðingar
fá ekki að auglýsa sig eða stefnu-
mál sín. Vopnaðir hermenn sjást
á hverju götuhorni og liðsmenn
Þjóðernisfylkingarinnar fylgjast
kerfisbundið með íbúum lands-
ins, bæði í borgum og til sveita.
Þeir sem styðja ekki forsetann eiga
á hættu að missa atvinnuna eða
fjárstuðning frá ríkinu.
Ófáir andstæðingar Þjóðernis-
fylkingarinnar hafa fundist látnir
við grunsamlegar kringumstæð-
ur en dauðsföll þeirra eru aldrei
rannsökuð. Aðrir hafa verið
handteknir og dæmdir til fang-
elsisvistar, meðal annars fyrir
„þjóðarmorðsafneitun.“ Þegar
kvenréttindafrömuðurinn Diane
Rwigara tilkynnti um framboð sitt
til forseta síðastliðið vor birtust
allt í einu nektarmyndir af henni á
netinu. Habineza, sem einn stend-
ur gegn Kagame, hefur kvartað yfir
ítrekuðum hótunum og áreiti.
Paul Kagame er óumdeilan-
lega einræðisherra samkvæmt
skilgreiningu. Í Rúanda er ekkert
málfrelsi, ekkert réttlæti og for-
setinn stjórnar gervöllu lífi borg-
aranna með hótunum og ofbeldi
ef með þarf. Vissulega eru margir
íbúar Rúanda sem styðja hann
heilshugar en sennilega eru þeir
umtalsvert fleiri sem styðja hann
dauðhræddir. Margir vilja hafa
sterkan leiðtoga frekar en innan-
landsátök, minnugir borgarastyrj-
aldarinnar blóðugu. En svo eru
einnig margir sem hafa verulegar
áhyggjur af því að allt fari í bál og
brand eins og gerðist í Júgóslavíu
þegar Tító féll frá. n
Kosningar í
n Ótrúlegur vöxtur Rúanda n Forsetinn „bjargaði“ landinu n Getur setið 14 ár til viðbótar
Kristinn Haukur Guðnasson
kristinn@dv.is
landi sögufalsana
Paul Kagame
Frambjóðandi í
þriðja sinn.
Utanríkisráðherra Póllands
Heimsækir skóla í Rúanda. Mynd EPA
Þjóðarmorðið í Rúanda Minningarathöfn. Mynd EPA