Dagblaðið Vísir - DV - 04.08.2017, Side 49

fólk - viðtal 25Helgarblað 4. ágúst 2017
hatursglæpa. Þessir stofnun
reynir að þróa ákveðna aðferða­
fræði til að þekkja og skilgreina
hatursglæpi og vinna almennt
gegn hatursorðræðu.
Ef ekki hefur verið framin
glæpur verður málfrelsið að
gilda. Það er engu að síður hægt
að benda á fordómana og vinna
gegn þeim, til dæmis í gegnum
skólakerfið. Vandamálið eykst
hins vegar þegar stjórnmála­
mennirnir ganga fremstir í flokki
í hatursorðræðu, eins og við sjá­
um vera að gerast víða.“
Ekki hægt að banna fordóma
Er eitthvað hér á landi sem þér
finnst geta fallið undir verkefni
stofnunarinnar?
„Já. Ég er ekki að segja að hér
séu hatursglæpir en við sjáum
merki þess að hatursorðræða
sé að þróast hér á landi. ODIHR
er að vinna með íslensku lög­
reglunni og Ríkissaksóknara í því
að þekkja og skilgreina haturs­
glæpi. Hið sama er verið að gera í
mjög mörgum aðildarríkjum.“
Þú nefnir hatursorðræðu hér á
landi, áttu þá við orðræðuna sem
beinist til dæmis gegn múslimum?
„Já, hún beinist kannski fyrst
og fremst gegn þeim. Ýmsir hafa
enn fordóma gagnvart samkyn­
hneigðum, en sú andúð er ekki
mjög áberandi í opinberri um­
ræðu. Fordómar gagnvart gyðing­
um finnast líka en eru heldur ekki
áberandi í umræðunni.“
Finnst þér sjálfsagt að draga
fólk fyrir dóm fyrir hatursfull um-
mæli til dæmis í garð múslima?
„Það er erfitt að takast á við
hatursorðræðuna fyrir dómstól­
um því það verður að virða tján­
ingarfrelsið. Ef fólk er með for­
dóma og tjáir þá í orði þá verðum
við að mæta því öðruvísi en hjá
dómstólum. Það er ekki hægt að
banna fólki að hafa fordóma en
það er hægt að vinna gegn þeim.“
Átök og mennska
Vegna starfa þinna fyrir UN
Women bjóstu í Afganistan og síð-
an Tyrklandi. Má ekki segja að ís-
lenskt umhverfi sé nokkuð vernd-
að miðað við það umhverfi sem
þú hefur verið í undanfarin ár?
„Jú, ég skynjaði það mjög
sterkt hversu verndað íslenskt
umhverfi er í rauninni. Þegar
maður kemur frá landi eins
og Afganistan sér maður hvað
vandamálin hér á landi eru sum
hver léttvæg. Stundum finnst
mér umræðan hérna óþarflega
vanstillt miðað við umfang vand­
ans. En þá verður maður auðvit­
að að muna og virða það að fólk
um allan heim er að takast á við
sinn daglega veruleika og sín eig­
in vandamál en sums staðar eru
þau einfaldlega miklu þyngri en
annars staðar.“
Hvað er það versta sem þú sást
í störfum þínum úti?
„Það versta sem ég sá var
skelfilegt ofbeldi gegn konum.
Sérstaklega í Afganistan en þar
sá ég konur í kvennaathvarfi og
búið var að skera af þeim nef og
eyru. Það voru verk eiginmanna
sem færu ekki einu sinni svona
með búfénaðinn. Almennt er of­
beldi mjög mikið í Afganistan
og ekki síst ofbeldi gegn konum.
Konur hafa mjög veika stöðu og
eru í raun eign fjölskyldunnar og
feður, bræður og eiginmenn geta
tekið ákvörðun um líf þeirra og
örlög að þeim forspurðum. Að
hluta til er ofbeldið líka afleiðing
af nærri fjögurra áratuga átökum
í landinu. Átök sem standa svona
lengi hafa áhrif á mennsku
fólks og draga úr samlíðan með
öðrum. Lífsbaráttan verður svo
grimm og ef fólk er veikt fyrir þá
brýst reiði og vanlíðan oft út með
hræðilegum hætti. Það er erfitt að
vita af slíku. En það er líka ótrú­
legt hvað fólk getur haldið reisn
sinni við ómögulegar aðstæð­
ur og í Afganistan kynntist ég af­
skaplega góðu, vönduðu og gest­
risnu fólki.“
Hvernig var komið fram við
þig, vestræna konu, í Afganistan?
„Ef þú ert vestræn kona og ert
í tilteknu hlutverki þá er eiginlega
litið á þig sem þriðja kynið. Þú ert
ekki kona í augum mjög margra.
Þú ert bara fulltrúi. Þannig að ég
varð aldrei fyrir áreiti eða aðk­
asti.“
Eiginmaður þinn var ekki með
þér í Afganistan, hvernig var að
búa ein í ókunnu landi í tvö ár?
„Það var mikil reynsla að vera
allt í einu ein eftir öll þessi ár.
Maður veit ekki, fyrr en maður
hefur reynt það, hvort maður
kann vel við eigin félagsskap í
svo langan tíma. Það kom mér
skemmtilega á óvart að ég kunni
bara ágætlega við sjálfa mig. Ég
kunni því líka vel að lifa fábrotnu
lífi. Ég vann og bjó inni á svæði
sem var kyrfilega aflokað af vopn­
uðum vörðum og eftir vinnu fór
ég heim og var með mínum kött­
um og eldaði og las bækur. Þótt ég
væri í Afganistan, á átakasvæði,
þá lifði ég mjög rólegu einkalífi.
Það var líka gott eftir atið.“
Veruleikinn ekki svarthvítur
Þú bjóst líka í Tyrklandi, hvernig
kunnirðu við þig í Istanbúl, þeirri
frægu borg?
„Istanbúl er stórkostleg borg
og ég kunni mjög vel við mig þar.
Þar var ég heldur ekki ein því
Hjör leifur bjó með mér þar og
báðir synir okkar komu í heim­
sókn. Það er náttúrlega ekki hægt
að vera með foreldra búandi í
Istanbúl, þessari stórkostlegu
borg, án þess að nota tækifærið
og koma í heimsókn. Ég var líka
dugleg að segja vinum mínum
að koma en því miður voru ein­
hverjir þeirra ragir við það. Það
eru fáar borgir sem jafnast á við
Istanbúl, hún er svo stórfengleg.“
Þú varst þar á óróatímum.
Hvernig var sú upplifun?
„Í sjálfu sér fann ég ekkert fyr­
ir þessum óróa í daglegu lífi. Sem
íbúi varð maður samt var við að
lögreglan er mjög víða og hún
er alltaf búin undir átök. Maður
lærði fljótt að koma ekki of nálægt
lögreglunni því hún er skotmark
tiltekinna hryðjuverkahópa.
Það var mjög dramatískt að
upplifa valdaránstilraunina í
fyrra. Stundum finnst mér eins
og fólk á Vesturlöndum um­
gangist þessa valdaránstilraun af
ákveðinni léttúð. Ég lít svo á, og
hef enga ástæðu til að ætla ann­
að, en að þetta hafi verið raun­
veruleg valdaránstilraun af hálfu
ákveðinna afla innan hersins sem
eru líka búin að koma sér vel fyrir
í tyrknesku samfélagi. Ég held að
það sé raunveruleiki, en hvernig
stjórnvöld hafa brugðist við er
svo önnur saga. Í tilviki Tyrk­
lands, eins og svo víða annars
staðar, er mikilvægt að hafa í
huga að veruleikinn er flóknari
en virðist við fyrstu sýn og hann
er ekki svarthvítur.“
Var búin með kvótann
Víkjum að íslenskri pólitík, sakn-
arðu hennar stundum?
„Nei. Frá því ég hætti afskipt­
um af pólitík hefur sá dagur
aldrei komið að ég hafi saknað
hennar. Ég var búin að vera lengi í
pólitík, 27 ár, að vísu með hléum,
en kannski hefði ég átt að hætta
mun fyrr en ég gerði.
Það skiptir miklu máli að
fólk gefi sig í pólitík og það eru
ákveðin forréttindi að fá umboð
frá kjósendum til að taka þátt í
því að hafa mótandi áhrif á sam­
félag sitt. En það að vera atvinnu­
pólitíkus er annar hlutur og fólk
hefur tilhneigingu til að vera
alltof lengi í pólitík. Ég er staðföst
í þeirri skoðun minni að það eigi
að setja mörk á það hvað stjórn­
málamenn eru lengi í sömu stöð­
unni. Ég held að það geti verið
varhugavert fyrir samfélagið að
menn líti á stjórnmál sem starfs­
grein og jafnvel sem ævistarf. Það
er ekki gott, eins og dæmin sanna.
Ég var búin með minn kvóta,
hafði bæði verið í borgarpólitík­
inni og landsmálapólitíkinni. Það
var kominn tími til að hætta. Þar
af leiðandi sakna ég ekki stjórn­
málanna. Þetta var góður og lær­
dómsríkur tími en þessum kafla í
ævi minni er lokið.“
Þú áttir mjög farsælan pólitísk-
an feril. Svo urðu áföll. Þú veiktist,
hrunið varð og ríkisstjórn Sam-
fylkingar og Sjálfstæðisflokksins
sprakk. Sérðu eftir því að hafa
stofnað ríkisstjórn með Sjálfstæð-
isflokknum og hefðuð þið átt að
sjá hrunið fyrir?
„Ég hef sagt það áður og get
bara endurtekið það hér að ég tel
að það hafi verið misráðið að fara í
þessa ríkisstjórn. Hitt verða menn
samt að muna að það voru ekki
aðrir raunhæfir stjórnarkostir í
boði og það var víðtækur stuðn­
ingur við þessa ríkisstjórn, jafnt
innan Samfylkingarinnar sem
utan. Það breytir ekki því að ég
leiddi flokkinn inn í þessa stjórn.
Mín mistök voru þau að ég leit
svo á að það breytti öllu að búið
var að skipta um karlinn í brúnni.
Davíð Oddsson var farinn og Geir
Haarde kominn í hans stað. Geir
er mjög vænn maður, ég átti mjög
gott samstarf við hann og mér
þykir vænt um hann.
Vandinn er sá að Sjálfstæðis­
flokkurinn er kerfisflokkur. Hann
hefur byggt upp þetta kerfi, á það
og er mjög tregur til að breyta
því. Það liggur í eðli flokksins að
hann stendur á bremsunni gagn­
vart kerfisbreytingum. Ef stjórn­
málaflokkar ætla sér að fara í um­
talsverðar breytingar á kerfinu
þá er ekki auðvelt að gera það
með Sjálfstæðisflokknum. Þetta
á svosem ekki bara við um Sjálf­
stæðisflokkinn heldur líka að
ákveðnu marki við Framsóknar­
flokkinn. Hann er líka flokkur sem
hefur byggt upp þetta kerfi.
Þegar Samfylkingin gekk inn
í ríkisstjórnina árið 2007 áttaði
ég mig ekki á því að fjármála­
kerfið, sem hafði verið einkavætt
og þanist út í stjórnartíð Sjálf­
stæðisflokksins og Framsóknar­
flokksins, var komið að fótum
fram. Þessir flokkar höfðu sett
rammann utan um kerfi sem
reyndist síðan ekki halda.
Maður getur auðvitað verið
„Ég held að
það geti
verið varhuga-
vert fyrir sam-
félagið að menn
líti á stjórnmál
sem starfsgrein
og jafnvel sem
ævistarf
Ingibjörg Sólrún
Komin í nýtt starf og
flytur til Varsjár. Mynd Brynja