Dagblaðið Vísir - DV - 20.10.2017, Blaðsíða 16

16 umræða Helgarblað 20. október 2017
É
g heyrði um daginn viðtal
við Bubba Morthens ljóð-
skáld með meiru þar sem
hann gat um sumar af sín-
um eftirlætisbókum, þar á meðal
ævisögu Sigurðar Ingjaldssonar
frá Balaskarði, sem hefur verið í
miklu uppáhaldi hjá sjálfum mér
alveg frá því ég heyrði Indriða
G. Þorsteinsson lesa hana sem
kvöldsögu í útvarpinu fyrir meira
en þrjátíu árum.
Sigurður Ingjaldsson fæddist
árið 1845 á Ríp í Skagafirði og
bjó lengst af norðanlands. Hann
kenndi sig við bæinn Balaskarð í
Laxárdal í Húnaþingi, en skrifaði
ævisögu sína, þá gamall maður,
í Gimli, Nýja-Íslandi vestanhafs.
Hann var af fátæku alþýðufólki og
naut lítillar skólamenntunar, en
var hins vegar ósérhlífinn dugn-
aðarmaður alla sína tíð. Stærstur
hluti bókar hans segir frá harðri
lífsbaráttu öreigafólks við óblíð
kjör og í vondri tíð á ofanverðri
nítjándu öld. Hann stundaði
lengst af sjósókn, á þessum opnu
bátum sem þá tíðkuðust; það var
mikið gert út á hákarl á vetrum,
og eru hlutlægar en kveinstafa-
lausar lýsingar höfundarins
víða sérlega áhrifamiklar. Sams
konar sögu hafa auðvitað fleiri
nítjándualdarmenn skrifað, og
reyndar breyttist ekki margt fyrr
en komið var fram á tuttugustu
öld með vélvæðingu og togara-
útgerð, en ég hef heyrt það sagt
af fróðum mönnum að íslenskir
sjósóknarar á þeim tímum hafi
verið í meiri lífshættu en algengt
er með hermenn í stríði, nema ef
til vill þá sem eru í fremstu víg-
línu. Ein klausan af mörgum úr
bókinni er lýsandi fyrir þau kjör
sem þessir harðdrægu menn
máttu sætta sig við, en árið 1887
gerðist þetta:
„Rétt eftir nýárið gerði ógur­
lega norðaustanhríð, og reru
þann dag sjö skip af Skagaströnd
til fiskjar, því það var bærilegt
veður um morguninn, og fórust
fimm skipin, og þá drukknaði
mikli sjómaðurinn Árni Sigurðs­
son og Páll Pálsson á Litlabakka
og Guðmundur Ólafsson frá Ár­
bakka, báðir bestu formenn, og
margir fleiri góðir sjómenn.“
Landnám í Nýja heiminum
Það sem mér finnst áhuga-
verðast í allri frásögn bókarinn-
ar er síðasti hlutinn, sem segir frá
því þegar Sigurður Ingjaldsson
gafst upp á baslinu og hélt utan
til Nýja heimsins í júlí 1887, sama
ár og skipsskaðarnir urðu sem
greinir frá hér á undan. Ingjald-
ur og Margrét kona hans höfðu
stundað búskap, en harðindin
voru óskapleg ár eftir ár með land-
föstum hafís langt fram á sum-
ar og eilífum norðanstormum og
hríð. „Það gerði ógurlega hríð og
fönn um miðjan maí, svo það
var varla hægt að komast neitt
fyrir fönn, og urðu fjarska fjár­
skaðar í Skagafjarðar­ og Húna­
vatnssýslu.“ Þau hjón Sigurður og
Margrét gáfust semsé upp, þrátt
fyrir að Sigurður hafi fram að því
verið á móti brottflutningunum til
Ameríku. En þau ákváðu samt að
selja allt sem þau áttu, bæði bú-
stofn og lausa muni, en það seg-
ir sitt um fátækt þessa alþýðufólks
að þótt þau hafi bæði unnið hörð-
um höndum alla sína tíð til sjós
og lands, hann meðal annars róið
meira en þrjátíu vetrarvertíðir, þá
fór það svo þegar þau höfðu selt
alla aleigu sína að þau áttu bara
fyrir farinu, aðra leið, fyrir annað
þeirra. Og varð úr að hann héldi
einn af stað, slyppur og snauður,
en ætlaði að reyna að vinna fyrir
peningum þar vestra og senda til
Margrétar, svo hún gæti komið í
kjölfar eiginmannsins.
Öll frásögnin, um ferð
Sigurðar þangað vestur, með við-
komu í Englandi, og komuna til
Nýja heimsins og atvinnuleit
hans og lífsbaráttu er næstum
einstæð og afar falleg. Þetta er
auðvitað feiknalega áhugaverð-
ur tími, áhugavert söguefni, eins
og vinsældir vesturfarabóka
Böðvars Guðmundssonar sýna,
og hin bjartleita og látlausa frá-
sögn Sigurðar sem upplifði þetta
allt á eigin skinni er geysilega
verðmæt.
Um það hversu mikla óvissu
þessir snauðu landar vorir
voru að fara út í er þeir hleyptu
þarna heimdraganum á ofan-
verðri nítjándu öld má nefna
sem dæmi að Sigurður hafði
bitið það í sig að sigla til New
York, því að þar þekkti hann til
einhvers samlanda. Þegar hann
var kominn til Englands og hitti
Eymundsson agent „þá sýndi ég
honum farbréf mitt, því ég hafði
heyrt, að ég yrði að fara á öðru
skipi en því, sem færi til Quebeck,
en hann sagði að það væri sama,
þó ég færi þaðan til Quebeck, ég
kæmist þaðan til New York, og
trúði ég því.“
Mállaus í þrældómi á
framandi slóðum
Þegar vestur kom varð það til
nokkurra vandræða að hann hafði
ekki rétt farbréf, sem ég reikna
með að sé það sem við í dag köll-
um vegabréfs áritun. Hann komst
að vísu inn í Kanada, en seinna
komu bróðir hans og mágkona, og
á endanum eiginkonan Margrét,
en þau fóru öll til New York til að
hitta Sigurð Ingjaldsson þar. Vegna
farbréfsvandans lenti hann í hópi
sem var sendur 300 mílur inn í
land; þegar þangað kom var hann
spurður hvað hann kynni að vinna
og hann nefndi þá sjómennsku,
sem var heldur óhentugt svona
órafjarri úthöfunum. Hann fór svo
í erfiða og stórhættulega námu-
vinnu með miklum sprengingum
og lífshættu, það var verið að vinna
„fossfit.“ „Mikið leiddist mér þessi
vinna, því á hverjum morgni, sem
við fórum ofan í námurnar, mátt­
um við eins búast við að komast
ekki lifandi þaðan, þann daginn.
Lofaði ég guð á hverju kvöldi fyrir
varðveislu hans þann daginn, og
á hverjum morgni fól ég mig hon­
um.“
Sigurður lærir fljótt eitthvað
hrafl í ensku og fer að geta bjarg-
að sér; „Nú vorum við ekki vel
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
– ævisögu Sigurðar Ingjaldssonar frá Balaskarði
Um eina af uppáhaldsbókum Bubba Morthens
„Eitt af því sem
gerir frásögn Sig-
urðar af ævi sinni jafn
geðuga og raun ber vitni
er að hann kvartar aldrei,
kennir ekki öðrum um,
liggur gott orð til nær
allra, og hann er þakk-
látur guði sínum fyrir allt
sem lánast í hans lífi.
Sigurður Ingjaldsson Ósérhlífinn dugnaðarmaður alla sína tíð.
Gimli Þar
skrifaði Sigurður
Ingjaldsson
ævisögu sína.