Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Blaðsíða 93

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS92
grein verður rætt sérstaklega um einn þátt þeirra sem lýtur að etnógrafískum
áherslum safna á sviði söfnunar og sýninga. Sú breyting hefur kallað fram
endurskoðun á þekkingarfræði safna, túlkunum sem þau hafa hingað til beitt
í starfi sínu og með hvaða hætti er rætt um gildi framsetningar á þekkingu
sem söfn hafa sérhæft sig í.
Áður en lengra er haldið er vert að gera örlitla grein fyrir hugtakinu etnógrafía.
Etnógrafía er hugtak sem á rætur sínar að rekja til þjóð- og mannfræða og
felur í sér tvenns konar merkingu í samhengi við sögu safna á Vesturlöndum.
Annars vegar er átt við kenningarlegar áherslur og aðferðarfræði, þar sem
efnislegum og óáþreifanlegum (t.d. munnlegum) gögnum er safnað með
eigindlegum aðferðum s.s. eins og þátttökurannsókn.6 Etnógrafía á einnig við
um gögnin sjálf sem safnað hefur verið og framsetningu á þeim í sérstökum
stofnunum sem kenna starfsemi sína við etnógrafíu eins og Etnógrafíska
safnið í Berlín og Etnógrafíska safnið í Belgrad í Serbíu. Etnógrafísk söfn
leggja áherslur á gildi efnislegra og óáþreifanlegra heimilda frá landfræðilega
fjarlægum löndum eins og Afríku og Asíu, en einnig á staðbundnar heimildir
um hversdagslega menningu.7 Fjölmörg þjóðar- og héraðssöfn víða um heim
eiga rætur sínar að rekja til hugmyndarinnar um etnógrafískra söfnun og
framsetningu á slíkum heimildum og er Þjóðminjasafn Íslands eitt dæmi um
slíkt. Starf þess hefur frá fyrstu tíð verið kennt við áherslur á hversdagslega
menningu Íslendinga og starfrækt sérstaka deild, þjóðháttadeild, innan safnsins
sem vísar til rannsókna á sviði etnógrafíu.
Etnógrafía sem endurnýjun
Menningarstefna ofangreindra ríkisstjórna byggðist á gildum nýfrjálshyggju,
þ.e.a.s. sterkri einstaklingshyggju með ríkri áherslu á frjálst framtak. Litið var
á einstaklinga sem „framleiðendur“ og bæri að gefa frumkvöðlaanda þeirra
lausan tauminn og frelsi til að velja.8 Íslenskar ríkisstjórnir 1991-2009 lögðu
áherslu á þessi gildi og gerðu ráðamenn sér sérstakt far um að gera mörkin milli
einka fram taks og hins opinbera á menningarsviðinu óljósari en áður hafði
verið. Björn Bjarnason, þáverandi mennta mála ráð herra, hélt því meðal annars
fram í viðtali árið 1997 að „úthlutunarvald [fjármuna] í höndum ein staklinga
úti í atvinnu lífinu [væri] ekkert í verri höndum heldur en hjá [...] embættis-
mönnum eða stjórn mála mönnum“.9 Taldi Björn að einstaklingar í atvinnu-
lífinu ættu að koma með afgerandi hætti að fjármögnun menningarinnar í
landinu og varð honum að ósk sinni s.s. með samningum eignarhaldsfélaga og
einka fyrirtækja við fjölmörg opinber söfn í eigu ríkis og sveitarfélaga.