Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Blaðsíða 203

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS202
ítarlega um laugina og göngin. Mun forvitnilegra en laugin sjálf er að
jarðvarmi hefur verið nýttur til margs fleira á þessum stað. Í Reykholti hefur
fundist kerfi neðanjarðarlagna sem tengir náttúrulega heitavatnsuppsprettu
við bæjarhúsaþorpið, líklega til hitunar. Slík kerfi sem notuðust við viðarelda
í stað jarðhita þekkjast frá miðöldum á Norðurlöndum, en hafa líklega
einungis verið þar sem mektarfólk bjó. Í bókinni fjallar Alfred Geptner um
athuganir sem benda til að lagnirnar hafi flutt heitt vatn eða gufu og stuttur
kafli eftir Halldór Pálsson fjallar um hversu mikið af heitu lofti hefði getað
streymt um lagnirnar. Líkan hans bendir til að kerfið hefði dugað til að hita
upp stórt herbergi eða lítið hús en ekki hefði verið hægt að ná upp hita sem
væri nægilegur fyrir baðhús.
Líklega er höfuðkostur bókarinnar, umfram það að kynna minjastaðinn
og það sem þar fannst, áherslan sem lögð er á samspil fornleifa og ritheimilda.
Höfundurinn viðurkennir að þessi tvíþætta aðferð við að lesa í minjastaðinn
heppnist aðeins að hluta. Hinsvegar er ítarlegur samanburður gagnlegur vegna
þess að hann sýnir hvernig þessar tvær gerðir heimilda ýmist skarast eða víkja
hvor frá annarri. Innan íslenskrar fornleifafræði hefur oft verið einblínt á
víkingaöld og þannig horft fram hjá því hve mikið af fornleifafræðinni varðar
sögulegan tíma. Algengt hefur verið að notast við heimildir úr fornritum til
að varpa ljósi á fyrstu tímabil Íslandssögunnar, en þessar heimildir eru yfirleitt
of óljósar eða svo almenns eðlis að þær gagnast ekki nema sem bakgrunnur
við túlkun fornminja. Á stöðum eins og Reykholti, þar sem finnast minjar frá
miðöldum og yngri, blasir við hvaða vandi og hugsanlegir kostir fylgja því að
nýta saman sagnfræðilegar og fornleifafræðilegar heimildir.
Í Sturlunga sögu er lýst tilteknum húsum í Reykholti og þær Guðrún
Svein bjarnardóttir og Guðrún Harðardóttir bera kerfisbundið saman lýs-
ingar texta við fornleifarnar. Þess háttar athugun er sérstaklega mikilvæg á
höfuðbólum miðalda, sem eru svo stór og hafa verið svo lengi í byggð að
það er nánast ómögulegt að grafa upp bæjarstæðin í heild og líkur eru á að
einungis brot af bæjarhúsum verði nokkurn tíma könnuð. Samanburðurinn
beinist óhjákvæmilega að því hvernig tilteknar fornminjar tengjast byggingum
sem lýst er í rituðum heimildum. Af túlkuninni má ráða að í Reykholti hafi
staðið fjölbreytt samstæða bæjarhúsa og þar hafi verið sérhæfðar byggingar
sem sýna skyldleika við húsagerðir frá sama tíma á Norðurlöndum. Sum af
þeim húsum virðast hafa verið aðallega úr timbri frekar en torfi sem algengast
var. Flest bendir til að timburbyggingar hafi verið fátíðar á Íslandi á fyrri
öldum að undanteknum nokkrum kirkjum sem farið er að reisa fljótlega upp
úr 1000 og enn sem komið er eru þessi timburhús einstök meðal íslenskra