Dagblaðið Vísir - DV - 05.01.2018, Blaðsíða 60

60 tímavélin Helgarblað 5. janúar 2018
1954
Styttan af
Skúla
afhjúpuð
Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur gaf Reykjavíkur-
borg styttu af Skúla Magn-
ússyni og var hún afhjúpuð
í Fógetagarðinum við Aðal-
stræti við hátíðlega athöfn
þann 18. ágúst 1954. Lista-
maðurinn Guðmundur frá
Miðdal hannaði styttuna af
fógetanum sem var upp-
hafsmaður Innréttinganna
og gjarnan kallaður faðir
Reykjavíkur. Þá voru 200 ár
síðan byggingu Innrétting-
anna lauk við Aðalstræti.
Eftir ræðuhöld veitti Gunn-
ar Thoroddsen borgarstjóri
styttunni viðtöku og lagði
blómsveig við fótstallinn.
Karlakórinn Fóstbræður og
Lúðrasveit Reykjavíkur sáu
um skemmtiatriðin. Styttan
hefur verið nokkuð umdeild
í seinni tíð í ljósi þess að
hún stendur í hinum forna
Víkurkirkjugarði. Borgaryf-
irvöld hafa viðurkennt þetta
og samþykktu að færa hana
fyrir meira en 20 árum en
þar stendur hún enn.
1977
Íslendingar
vildu reyk-
ingabann
Þann 30. mars árið 1977 gerði
Dagblaðið skoðanakönnun
á því hvort Íslendingar væru
fylgjandi reykingabanni á op-
inberum stöðum. Á þeim tíma
reykti um helmingur lands-
manna og reykja mátti víða, til
dæmis í flugvélum, sjúkrahús-
um og leikskólum. Samkvæmt
könnuninni voru 63,9 prósent
fylgjandi banni. Konur voru
frekar hlynntari banni en karl-
ar og fólk á landsbyggðinni
hlynntari því en fólk á höfuð-
borgarsvæðinu. „Banna þenn-
an óþverra, rétt eins og hnefa-
leika,“ sagði kona í Reykjavík.
Þrátt fyrir að Íslendingar hafi
al- mennt verið hlynnt-
ir banni var það ekki
lögfest fyrr en þrjá-
tíu árum síðar,
árið 2007. Þá
voru reykingar
komnar nið-
ur í um 20
prósent
og nú eru
þær í um
10 prósent-
um.
Gamla
auglýsingin
Vísir, júní, 1920
L
augardaginn 22. janúar árið
1983 féllu tvö snjóflóð á
bæinn Patreksfjörð á Vest-
fjörðum með aðeins tveggja
klukkustunda bili. Snjór var mikill
og þegar snögghlánaði safnaðist
krap fyrir í laut í fjallinu Brellum
sem orsakaði flóð snjós og aurs.
Helgi Páll Pálmason hefur búið í
bænum alla ævi og var 22 ára gam-
all þegar flóðið skall á húsinu hans.
Svartur veggur niður hlíðina
Helgi starfaði sem björgunarsveit-
armaður á þessum tíma og hafði
verið við störf frá því klukkan sex
um morguninn, við að moka frá
húsum og ofan af þökum eftir
mikla rigningu næturinnar. Eigin-
kona hans, Sólveig Ásta Ísafoldar-
dóttir, vann á spítalanum og var
sofandi þegar hann kom heim
um þrjú leytið. Þá hafði flætt inn í
heimili þeirra sem þau höfðu ný-
lega eignast. Sólveig jós vatni úr
eldhúsinu en Helgi ræsti fyrir utan.
Í samtali við DV segir hann: „Ég
stóð við hliðina á húsinu og leit
á klukkuna sem var korter í fjög-
ur. Síðan leit ég upp í hlíðina og
sá mjög háan, svartan vegg koma
niður. Ég vissi nákvæmlega ekkert
hvað þetta var en ákvað að hlaupa
inn.“ Helgi segir að þrátt fyrir hlán-
unina hafi bæjarbúa aldrei grunað
að þetta gæti gerst.
„Konan mín var inni í eldhúsi
að ausa vatni upp úr gólfinu. Ég
hljóp inn og tók hana í fangið og
svo lenti flóðið á húsinu eins
og einhver sprenging. Augna-
blik og svo búið. Húsið fylltist
allt nema eldhúsið þar sem við
stóðum. Þar var snjór upp und-
ir hné.“ Eftir þetta komust þau
út úr húsinu sem hafði slopp-
ið nokkuð vel en hreyfst til á
grunninum.
Fann stúlku í sjónum
Þegar út var komið fór Sólveig
yfir að næsta húsi til manns
sem hafði sloppið við flóðið.
Hún fór seinna upp á spítala
að vinna. „Ég heyrði kallað á
hjálp frá öðru húsi og sá mann
þar hálfgrafinn í snjó og fastan.
Ég hjálpaði honum upp úr og
heyrði þá kallað á hjálp niðri í fjöru.
Þangað hljóp ég og sá allt í braki og
drasli og mannshendi úti í sjó. Ég
óð upp undir mitti út í sjó þar sem
ég fann stúlku, dró hana upp og fór
með hana í land og upp á sjúkrahús.
Hún var örvilnuð og sofandi þegar
við komum þangað. Síðan hélt ég
áfram björgunarsveitarstörfum.“
Tveimur tímum seinna féll
annað snjóflóð á Patreksfjörð en
á öðrum stað. Um sjö leytið var
Helgi kallaður upp á lögreglustöð.
Þar var honum gerð grein fyrir því
að hann hefði verið í mikilli hættu.
„Fyrst þá áttaði ég mig á því að við
vorum þarna við dauðans dyr. Ég
hvíldi mig í tvo tíma á sjúkrahús-
inu og hélt svo áfram að vinna við
björgunarstörfin.“
Báru harm sinn í hljóði
Fjórir létust í flóðunum á Patreks-
firði. Þrír í fyrra flóðinu, sex ára
stúlka og fullorðin feðgin, sem
voru allir innandyra á heimilum
sínum. Í seinna flóðinu lést kona
á sextugsaldri sem var á göngu
ásamt annarri konu sem bjarg-
aðist fyrir mikla lukku. Hún skall
í gegnum hurð sláturhússins og
slapp lítið meidd. Fjórir slösuðust
í flóðunum og á fjórða tug manna
urðu heimilislausir þar sem tutt-
ugu hús skemmdust.
Helgi segir að engin hjálp hafi
verið í boði fyrir íbúana, hvorki frá
sálfræðingum né öðrum. Fólkið
tók þetta á hnefanum og bar harm
sinn í hljóði. „Til dagsins í dag hefur
ekki verið mikið talað um þetta. Við
Sólveig höfum alltaf farið og kveikt
á minningarkerti á þeim degi sem
flóðið varð.“ Einungis einu sinni
hafi verið haldin minningarathöfn í
bænum og komið upp merki.
Misstu allt
Sumir kenndu bæjaryfir-
völdum um flóðið því að
lautin sem krapið safnað-
ist saman í var manngerð.
Málið endaði fyrir dómstól-
um og höfðu kærendur sig-
ur í héraði en Hæstiréttur
sneri dómnum við árið 1992.
Helgi segir ástandið í bæn-
um hafa verið ömurlegt eft-
ir flóðin og illa staðið að að-
gerðum eftir þau. „Það var
allt of mikill hraði í hreinsun
á rústunum. Við vorum látin
skrifa upp á pappíra til að rífa
húsið okkar þremur eða fjór-
um dögum eftir flóð sem var
alveg óþarfi að gera. Þetta var
fyrsta húsið okkar og við höfðum
átt það í innan við eitt ár. Allt okkar
sparifé fór í þetta og við stóðum eftir
slypp og snauð eftir þetta.“ Helgi
segir mjög lítið hafa verið greitt úr
Viðlagasjóði.
Fluttu margir úr bænum?
„Það var byggt raðhús fyrir fólk-
ið sem missti húsin sín í flóðun-
um. En enginn sem lenti í flóðun-
um fór þar inn. Mér var neitað
um það af því að ég fékk hús hjá
verkalýðsfélaginu þar til nýja hús-
ið yrði reist. En ég varð að fara fyrst
á götuna. Þá vorum við komin
með eitt barn og annað á leiðinni.
Fleiri lentu í þessu og fluttu bara
úr bænum.“
Í gegnum árin hafa komið lítil
snjóflóð, síðast árið 2015. Árið
2016 hófst gerð snjóflóðagarða
fyrir ofan bæinn og er áætlað að
framkvæmdinni ljúki árið 2025. n
„Leit upp og sá háan,
svartan vegg koma niður“
1983 – Snjóflóðin á Patreksfirði:
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Sólveig og
Helgi Sluppu á
ótrúlegan hátt og
hjálpuðu öðrum.
Patreksfjörður eftir flóðin
Mynd úr DV, 24. janúar 1983.