Dagblaðið Vísir - DV - 09.02.2018, Blaðsíða 44

44 9. febrúar 2018
Tímavélin Gamla auglýsinginVísir, 19.7.1974
Zulu Stamp
á Þórscafé
Einn vinsælasti samkvæmis­
dansinn í Bandaríkjunum og
Evrópu hóf innreið sína í Ís­
land árið 1964, hinn svonefndi
Zulu Stamp. Íslensk ungmenni
tóku hann upp og dönsuðu af
mikilli elju á Þórscafé og öðr­
um skemmtistöðum Reykja­
víkur. Blaðamaður Tímans
spurði einn dansarann hvern­
ig ætti að bera sig að og gaf
hann þá skýringu að maður
ætti að láta eins og maður væri
fastur í leðju en losnaði svo
skyndilega. Eigendur Þórscafé
voru þó ekki sérlega hrifnir af
þessari nýju tísku. Stálhælar
voru þá komnir í tísku og Zulu­
stampandi kvenfólk fór illa
með gólfið á staðnum. „Hér
liggja öll gólfteppi og park­
etgólfið sömuleiðis undir
skemmdum vegna þessara
stálfleyga,“ var haft á orði.
Skunk Anansie
spilaði á þaki DV
Breska rokksveitin Skunk
Anansie var ein sú vinsælasta
hér á landi á tíunda áratug síð­
ustu aldar. Árið 1997 spilaði
sveitin tvisvar í Laugardalshöll,
í maí og september. Í seinni
heimsókninni heimsóttu Skin
og félagar DV í Þverholti og
spiluðu tvö lög á þaki hússins,
líkt og Bítlarnir forðum í höfuð­
stöðvum Apple Corps í London,
fyrir um tvö þúsund áhorfend­
ur. Uppákomunni var sjón­
varpað á Stöð 2 og eftir hana
sat hljómsveitin fyrir svörum
í beinni línu hjá DV. Voru þau
spurð út í ýmislegt er tengdist
komu þeirra hingað en einnig
annað. Um nýlegt fráfall Díönu
prinsessu sagði trommarinn
Mark: „Þetta var hörmulegt en
við þekktum konuna ekki neitt.
Snerti okkur ekki svo mikið.“
A
ð geyma mynt í sparibauk
er hefð sem nær aftur til
annarrar aldar fyrir Krist.
Forngrikkir geymdu pen­
inga í baukum sem litu út eins og
musteri. Á miðöldum geymdu
Evrópubúar mynt í baukum úr
svokölluðum „pygg­leir“ sem
þróaðist út í að farið var að tala
um sparigrísi. Fyrstu eiginlegu
sparigrísirnir komu einnig fram á
miðöldum í Indónesíu í líkneski
villisvína.
Erlendis hefur svínsformið á
sparibaukum fest í sessi en hér á Ís­
landi heyrir það til undantekninga
ef sparibaukur er svín. DV heim­
sótti Myntsafn Seðlabankans og
Þjóðminjasafnsins til að fræðast
um íslenska sparibauka sem fram­
leiddir hafa verið í gegnum tíðina.
Dyggð að spara
Sigurður H. Pálmason er safnstjóri
hjá Myntsafninu en hann rak áður
Safnaramiðstöðina við Hverfis­
götu. Nýlega var ráðist í átak hjá
safninu að ná í þá íslensku bauka
sem í boði hafa verið hér á landi.
Sigurður segir: „Við tókum af skar­
ið og reyndum að ná í sem flesta
bauka meðan þeir eru enn þá til.
En aðeins þá sem gefnir voru út af
bönkunum.“ Nokkuð hefur safn­
ast af baukum en enn er mikið
verk óunnið og Sigurður veit um
marga sem vantar í safnið. „Ég veit
um þrjá safnara sem safna þeim
og ég er með nokkra safnara sem
eru með augun opin fyrir mig og
láta mig vita af baukum sem okk­
ur vantar.“
Hér á Íslandi var það innprent­
að í almenning í áratugi, bæði
af stjórnvöldum og bönkum, að
sparnaður væri megindyggð.
Skortur var á lausafé og lánsfé og
kynslóðir ólust upp við skömmt­
unarmiða. Árið 1957 voru sett lög
um 15 prósenta skyldusparnað
fólks á aldrinum 16 til 25 ára. Sá
hluti launanna var greiddur út í
svokölluðum sparimerkjum sem
límd voru í bók og innleyst við 26
ára aldur. Hægt var þó að fá undan­
þágu vegna giftingar, íbúðarkaupa
eða náms. Þessi löggjöf var ekki af­
numin fyrr en árið 1993.
Til að hvetja börn til að spara
gripu bankarnir til þess ráðs að
hanna líflega og glæsilega spari­
bauka sem urðu eiginlegar
persónur með baksögu, rödd og
viðveru. Á sjöunda og áttunda
áratugnum hófst samkeppni milli
bankanna um sparnað barnanna
og var miklu til kostað í auglýs­
ingaherferðum. Sigurður sýndi
okkur merkustu baukana.
Oddfellow-baukurinn og
Bankabókin – Landsbankinn
Oddfellow­baukurinn var sá fyrsti
sem gefinn var út hér á landi, árið
1903, og var hann langt á undan
sinni samtíð því að eftir hann er
stórt gat í sparibaukaframleiðslu.
Baukurinn var úr kopar og fram­
leiddur í samstarfi við Oddfellow­
regluna. „Hver baukur var með sitt
númer. Ég veit um fjögur eintök af
þessum bauk sem hafa varðveist.“
Baukurinn kostaði 10 krónur sem
var mikið fé á þeim tíma. Banka­
starfsmaður kom heim að dyrum
til að losa baukinn og greiða þurfti
5 aura fyrir vikið.
Seinna gaf Landsbankinn út
bauka sem voru í laginu eins og
bankabók og urðu mjög vinsæl­
ir. „En aðeins var hægt að opna þá
í bönkunum. Þeir voru rammfastir
og það voru tennur sem læstu fyrir
þegar peningur var settur ofan í þá.“
Trölli – Útvegsbankinn
Fuglinn Trölli kom fram í upphafi
áttunda áratugarins og varð einn
vinsælasti sparibaukur sögunnar.
Einnig var kvenkyns útgáfa sem lengi
var nafnlaus en fékk síðan nafnið
Trína í verðlaunaleik Æskunnar
árið 1972. Útvegsbankinn notaði
Trölla og Trínu fram yfir gjaldmið­
ilsbreytinguna árið 1980 þegar verð­
mæti smámyntar hundraðfaldaðist.
Trölli var einna þekktastur fyrir leti­
legt kántrílag sem notað var í auglýs­
ingum og hefst á textanum:
„Í kolli mínum geymi ég gullið,
sem gríp ég höndum tveim. Svo fæ
ég vexti og vaxtavexti, og vexti líka
af þeim“
Sigurður segir erfitt að finna góð
eintök af Trölla eða Trínu í dag:
„Nánast allir áttu Trölla en einhverra
hluta vegna er mjög erfitt að finna
hann. Annaðhvort lætur fólk hann
ekki frá sér eða að flestum baukun­
um hefur verið hent þar sem hann
var svo algengur. Krakkarnir voru að
bursta á honum hárið og ég hef séð
hann með svakalegar hárgreiðslur,
með slaufur og alls konar.“
Máni, Bjössi og Sammi
– Samvinnubankinn
Máni og Bjössi voru baukar Sam­
vinnubankans á sjöunda áratugn­
um. Máni var hálfgerður broskall
í jakkafötum en Bjössi bangsi í
rauðum smekkbuxum. Báðir áttu
þeir ódauðleg slagorð. Máni seg­
ir: „Meiri vandi er að gæta fengins
fjár en afla þess“ og Bjössi: „Betri
er króna í Bjössa en tvær í sjoppu.“
Sammi var baukur bankans á
níunda áratugnum. Hann var stór
og þéttur karl í jakkafötum, með
hatt og skjalatösku. Næstum eins
og karíkatúr af bankamanni eða
ríkisbubba. Hægt var að fá Samma
í þremur litum, gulan, grænan eða
bláan og honum fylgdi óbund­
inn verðtryggður sparireikning­
ur, Sammabók. Sammi tók mik­
ið pláss á gluggakistum barna úr
Framsóknarfjölskyldum.
Skápurinn, apinn
og Paddington -
Búnaðarbankinn
Búnaðarbankinn
gaf út marga spari­
bauka sem slógu
í gegn. Þá fyrstu á
sjöunda áratugn­
um sem litu út
eins og peninga­
skápar. „Þessi er
sígildur. Vinur minn kenndi mér
hvernig ætti að pikka hann upp.
Maður tosaði og sneri nokkrum
sinnum.“ Sigurður sýnir hvernig
þetta er gert eins og fimasti inn­
brotsþjófur. „Þetta er í raun frekar
einfalt en þegar ég var lítill var
mikill sigur að ná að opna hann.“
Síðar kom út flennistór baukur í
líki simpansa. Hægt var að fá hann
í rauðum og bláum lit. „Hann var
með svo starandi augnaráð. Það
var eiginlega nokkuð óþægilegt að
horfa á hann.“
Á níunda áratugnum gaf
bankinn út fjölmarga vinsæla
bauka. Meðal annars víkinginn,
kengúruna, húsið, krókódíl­
inn og hundinn úr Eldfærunum.
Sá vinsælasti var þó sennilega
Paddington­bangsi sem hægt var
að fá í tveimur stærðum. Á tíunda
áratugnum tóku svo snjófólkið
Snæfinnur og Snædís við.
Króni og Króna – Sparisjóðirnir
Krakkar sem aldir voru upp í við­
skiptum við Sparisjóðina þekktu
Krónu og Króna vel enda voru
þau notuð um langa hríð. Þau
komu fyrst fram
í Stundinni okk­
ar árið 1991 þar
sem þau börðust
við Eyðsluklærn­
ar. „Króni og Króna
voru gefin út í alls
konar útgáfum
og litum. Sum­
ar útgáfurnar voru
meira að segja
handmálaðar.“ n
Trölli, Sammi, Paddington og
api með starandi augnaráð
n Myntsafnið heldur utan um sparibaukana n Erfitt að finna Trölla og Trínu
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Sigurður H.
Pálmason
„Hann var með
svo starandi
augnaráð. Það
var eiginlega
nokkuð
óþægilegt að
horfa á hann.“
MynD SiGTryGGur Ari