Dagblaðið Vísir - DV - 02.03.2018, Blaðsíða 41

tímavélin 412. mars 2018
Flúði úr
sirkus
Í október árið 1935 kom kín­
verskur maður að nafni Zikka
Wonz til Reykjavíkur til þess
að halda fyrirlestur um ævi
sína. Kom hann hingað á veg­
um Hjálpræðishersins því
hann hafði tekið kristna trú
eftir að hafa sloppið úr sirkus
og stundaði eftir það trúboð.
Wonz var fæddur í Shanghai
en missti foreldra sína eins
árs gamall. Var hann þá seld­
ur í sirkus og þjálfaður til að
sýna kvalafullar „loddaralistir“
eins og segir í Morgunblaðinu.
Meðal annars var hann látinn
hanga á hárinu vera skotmark
hnífa og bar hann þess merki
síðan. Wonz hafði nokkrum
sinnum áður reynt að flýja
sirkusinn en var ávallt hand­
samaður aftur.
Reynir skoraði
sirkus-mann
á hólm
Sumarið 1978 hélt fjölleikahús
Englendingsins Gerry Cottle
sýningar í Laugardalshöll og
þar kom meðal annars fram
Barnet Travell, „sterkasti mað­
ur heims“. Tókst hann á við 12
sýningargesti í reiptogi í hverri
sýningu. Reynir Örn Leósson,
sem komst í heimsmetabók
Guinness, var ekki par sáttur
við þennan titil sem Travell
var gefinn, enda hafði hann
hvorki hnekkt heimsmetum
Reynis né annarra krafta­
manna. Á þessum tíma hafði
Reynir hætt aflraunum vegna
blóðtappa en engu að síður
bauðst hann til þess að koma
fram í fjölleikahúsinu og leika
sömu listir og Travell.
Þ
ekktasti dvergur Íslands­
sögunnar hlýtur að vera
Ólöf Sölvadóttir, títt nefnd
Ólöf eskimói. Hún flutti
ung til Vesturheims, átti þar ævin­
týralega ævi og varð heimsfræg
fyrir fyrirlestra sýna. Inga Dóra
Björnsdóttir mannfræðingur
skrifaði ævisögu Ólafar árið 2004,
Ólöf eskimói: ævisaga íslensks
dvergs í Vesturheimi, og ræddi við
DV um þessa merku konu.
Dvergar minni máttar
Ólöf var fædd í Blöndudal í Húna­
vatnssýslum árið 1858 með það
sem kallast dvergs­heilkenni og
var 122 sentimetrar á hæð fullvax­
in. Að alast upp sem dvergur var
erfitt á 19. öldinni og sérstaklega á
Íslandi. Inga Dóra segir: „Dvergar
voru minni máttar, Ólöf hefði end­
að sem hjú eða niðursetningur á
einhverjum bóndabæ hefði hún
búið á Íslandi. Fjölskylda hennar
var sárafátæk og þess vegna fluttu
þau vestur um haf til Ameríku líkt
og margir Íslendingar á þessum
tíma.“
Átján ára gömul flutti Ólöf til
Nýja Íslands með föður sínum,
stjúpmóður og systkinum en
þar bjuggu þau aðeins í eitt ár.
Þá fluttu þau til borgarinnar
Winnipeg og Ólöf starfaði sem
vinnukona. Í stórborgarlífinu í
Ameríku opnuðust dyr fyrir hina
dvergvöxnu konu, því hún gat séð
fyrir sér með því að sýna í fjöl­
leikahúsum. Þessu áttaði hún sig
á þegar kona sem hún vann fyrir
rukkaði gesti sína fyrir að fá að
sjá Ólöfu að störfum. Ólöf vildi
að sjálfsögðu sjálf hagnast á út­
liti sínu og í fjölleikahúsunum bjó
hún til atriði sem hún átti eftir að
verða heimsfræg fyrir.
Skáldaði líf inúíta
Ólöf klæddist ísbjarnarfeldi og
sagði áhorfendum frá ævi sinni á
snjóbreiðum Grænlands sem var
auðvitað uppspuni frá rótum því
hún hafði aldrei komið til Græn­
lands. Hún gekk undir nafninu
Ólöf Krarer en í seinni tíð hefur
hún fengið viðurnefnið Ólöf eski­
mói. Hún sagði þessar sögur með
miklum tilþrifum og leikrænni
tjáningu og áhorfendur hrifust af
henni. Fljótt varð hún vinsælasta
atriðið og segja má að hún hafi
sprengt fjölleikahúsin utan af sér.
Því tók hún upp á því að ferðast
á eigin vegum um Bandaríkin og
Kanada og halda fyrirlestra með
sama sniði.
„Ólöf varð fræg á því að ferðast
um Ameríku og halda fyrirlestra.
Hún var mjög eftirsótt og efnaðist
vel.“ Ólöf vissi ekkert hvernig lífi
inúítar á Grænlandi eða annars
staðar lifðu og því þurfti hún að
beita mikilli skáldskapargáfu. Til
dæmis sagði hún fólki að kuldinn
á Grænlandi væri slíkur að börnin
fengju aldrei að fara út fyrir snjó­
húsið og ef inúítabörn væru óþekk
væru þau brennimerkt af mæðr­
um sínum.
Hún sór heimaland sitt Ísland
þó ekki alveg af sér enda átti hún
erfitt með að útskýra hvers vegna
hún talaði fullkomna íslensku.
Í fyrirlestrum sínum sagði Ólöf
að hún hefði flutt með fjölskyldu
sinni til Íslands um stund. En ís­
lenska veðráttan og hlýjan hent­
aði inúítunum illa og því hafi hún
flutt vestur um haf til Ameríku.
Ólöf var með umboðsmann
sem kynnti hana vel og þegar hún
var tæplega þrítug, árið 1887, kom
út ævisaga hennar á ensku, með
lygasögunum um inúítalífið en
ekki almúgalífið í Húnavatnssýsl­
unum.
Ævisagan kennd í háskólum
Þeir sem hafa kynnt sér sögu
Ólafar í seinni tíð hafa margir hrif­
ist af henni, klókindum hennar og
útsjónarsemi. Hvernig útlensk,
dvergvaxin kona, alin upp í sárri
fátækt, gat orðið fræg og efnuð í
sjálfri Ameríku á þeim tíma þegar
konur almennt höfðu lítil réttindi.
Að hún hafi vísvitandi logið að
áhorfendum sem komu til að sjá
hana virðist skipta minna máli. En
einnig má segja að hún hafi gert
lítið úr menningu inúíta, minni­
hlutahóps sem almenningur í
Ameríku þekkti ekkert.
Trúði fólk því sem hún sagði
eða leit það meira á fyrirlestrana
sem skemmtun?
„Það trúði því sem hún sagði.
Ævisaga hennar var notuð sem
kennslubók bæði á barnaskóla­
stigi og á háskólastigi.“
Gerðu inúítar sjálfir engar
athugasemdir við þessa fyrirlestra
hennar?
„Nei, enginn Grænlendingur
vissi af henni. Fréttir bárust seint
og illa á þessum tímum. Inúítar í
Kanada og Alaska vissu greinilega
ekkert um hana heldur.“
Íslendingar skömmuðust sín
Ólöf giftist aldrei og átti engin
börn. Hún kom aldrei aftur til Ís­
lands og lést 76 ára gömul árið
1934 í Bandaríkjunum. Hún rauf
í raun og veru öll tengsl við Ís­
land þegar hún flutti út. Þrátt fyrir
frægð hennar í Ameríku vissu ekki
margir Íslendingar af tilvist henn­
ar og athæfi. „Sumir Íslendingar
í Vesturheimi vissu af henni, en
þeir afhjúpuðu hana ekki.“ Inga
segir að margir hafi þó verið
hneykslaðir á henni.
Árið 1902 er skrifuð frétt í dag­
blaðinu Lögbergi frá Ameríku
og er hún ekki skjallandi: „Ólöf
Krarer – sem réttu nafni heitir
Ólöf Sölvadóttir og strauk héðan
úr bænum fyrir meira en tuttugu
árum síðan – á að halda fyrir­
lestur hér í bænum 10. næsta
mánaðar fyrir Young Men's
Christian Association. Umtals­
efni hennar á að vera „Búningar
og lifnaðarhættir íslenskra eski­
móa (!!!) Það er merkilegt, hvernig
Ólöfu þessari hefir tekist öll þessi
ár að spila á vitleysu tilheyrenda
sinna; og hún má vera Íslending­
um þakklát fyrir að hafa ekki kom­
ið upp um hana öllum þvættingn­
um og lýginni, sem hún hefur gert
að lífsstarfi sínu.“
Í Alþýðublaðinu frá 1937 segir
að Magnús Björnsson, fósturbróð­
ir Ólafar, hafi eitt sinn rekist á hana
í sirkus skömmu eftir að hún hóf að
sýna. „Hún lézt ekki þekkja hann,
og þótti honum það ekki miður.“
Engar minningargreinar voru
ritaðar um Ólöfu í íslenskum
blöðum en í amerískum var henni
gert hátt undir höfði í kjölfar and­
látsins. n
Dvergurinn sem Ameríkanar
dáðu en Íslendingar fyrirlitu
n Ólöf Sölvadóttir þóttist vera eskimói n 122 sentimetrar á hæð
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
„Hún lézt
ekki
þekkja hann,
og þótti honum
það ekki miður.
Inga Dóra Björnsdóttir „Dvergar voru
minni máttar, Ólöf hefði endað sem hjú eða
niðursetningur á einhverjum bóndabæ hefði
hún búið á Íslandi.“
Ólöf í fullum skrúða
Lögberg – Heimskringla
31. maí 2002.
Hítardals-
annáll 1732
Í Herdísarvík týndi maður sjálfum sér.