Morgunblaðið - 05.10.2017, Qupperneq 52

52
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 2017
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
„Það er óhætt að segja að þessi
deila hafi rist alldjúpt og um tíma
hafi hún nærri lamað samskipti Ís-
lendinga og Norðmanna,“ segir
Arnór Snæbjörnsson, sagnfræðing-
ur, lögfræðingur og starfsmaður í
sjávarútvegsráðuneytinu, um deilur
Íslendinga og Norðmanna vegna
fiskveiða í Barentshafi frá haustinu
1993 til 1999. Ekki aðeins vegna
veiða Íslendinga á alþjóðlegu haf-
svæði, sem fékk heitið Smugan,
heldur einnig á fiskverndarsvæði
Norðmanna við Svalbarða 1993-94.
Í vikunni var greint frá kröfum
norskra útvegsmanna í samtökun-
um Fiskebåt um að samningnum
frá 1999, sem leiddi til lausnar
Smugudeilunnar, yrði sagt upp eða
gerðar breytingar á honum. Sam-
kvæmt honum fengu íslenskar út-
gerðir heimildir til að veiða ákveðið
magn af þorski hvar sem er í Bar-
entshafi, bæði í norskri og rúss-
neskri lögsögu, gegn gagnkvæmum
heimildum til veiða á loðnu og fleiri
tegundum í íslenskri lögsögu. Um
þessar veiðar gilda síðan nánari
skilgreining og reglur.
Norskir útgerðarmenn
andsnúnir frá upphafi
„Samtök norskra útgerðarmanna
hafa oft áður ályktað um nákvæm-
lega þetta atriði. Þau voru þegar í
upphafi andsnúin því að þessi samn-
ingur yrði gerður og hafa því verið
samkvæm sjálfum sér í langan tíma.
Þegar samningurinn var í meðferð
norska stórþingsins á sínum tíma
börðust þau einnig gegn því að
hann yrði staðfestur þar,“ segir
Arnór, en nýlega kom út bók eftir
hann um Smugudeiluna.
Veiðarnar hófust í kjölfar þess að
mikill aflasamdráttur varð á Ís-
landsmiðum og menn tóku að horfa
til nýrra tækifæra utan efnahags-
lögsögunnar, en íslensk skip höfðu
þá ekki stundað veiðar í Barentshafi
áratugum saman. Á þessum tíma
voru miklir erfiðleikar í sjávarút-
vegi og margir óttuðust að hér gæti
orðið algert hrun í þorskstofninum
líkt og hafði orðið við Kanada rétt
áður og við Færeyjar á svipuðum
tíma.
Spurður hver hafi verið sigur-
vegari í deildunni segir Arnór:
„Eigum við ekki að segja að allar
þjóðirnar hafi unnið með því að ná
fram friðsamlegri lausn í erfiðri
deilu.“ Síldarsmugan er síðan ann-
að alþjóðlegt hafsvæði milli Nor-
egs, Íslands og Jan Mayen-lögsög-
unnar, en það er ekki til
umfjöllunar hér.
Í kynningu á bókinni um Smugu-
deiluna segir svo á baksíðu:
„„Hannibalsson, hundskastu heim!“
Svo var ritað á borða sem strengd-
ur var yfir aðalgötuna í Tromsö í
tilefni af heimsókn íslenska utan-
ríkisráðherrans haustið 1994. Sam-
skipti frændþjóðanna voru afar
stirð eftir að íslensk skip hófu
þorskveiðar í Barentshafi og við
Svalbarða sumarið 1993. Átökin á
miðunum minntu á þorskastríðin
nema hvað nú voru það Íslendingar
sem voru eltir af varðskipum.“
Margvíslegar deilur
innanlands og utan
Arnór segir að bókinni sé skipt í
nokkra meginþætti þar sem leitast
er við að svara spurningum eins og
hvernig deila ríkjanna þriggja stig-
magnaðist og hví hún varð svo hörð
sem raun bar vitni. Hver aðdrag-
andinn var að því að veiðarnar hóf-
ust og einnig hvaða þættir ollu eink-
um stirðleika og erfiðleikum í
samskiptum ríkjanna. Loks hvaða
sjónarmið vógu þyngst í samninga-
viðræðum ríkjanna og leiddu til
þess að samningar tókust að lokum.
„Veiðarnar í Barentshafi ollu
margvíslegum deilum. Hérlendis
var í upphafi ágreiningur í ríkis-
stjórninni um hvort ætti að heimila
íslenskum skipum veiðar í Smug-
unni. Einnig var deilt um málið á
Alþingi, á meðal fólks og svo á milli
þjóða.
Íslenskir útgerðarmenn túlkuðu
stöðuna þannig að um væri að ræða
alþjóðlegt hafsvæði sem þeir mættu
veiða á, en á sama tíma stóðu yfir
viðræður á vettvangi svokallaðrar
úthafsveiðráðstefnu á vegum Sam-
einuðu þjóðanna sem vörðuðu veiði-
stjórnun á alþjóðlegum hafsvæðum
og þessi deila kom inn á það.
Ágreiningur var meðal annars
um hvort fullt samræmi væri í af-
stöðu Íslands á úthafsveiðiráðstefn-
unni og þess að hefja á sama tíma
veiðar í Smugunni.
Skotið á skip, klippt aftan úr
og háar upphæðir í sektir
Norðmenn efldu mjög eftirlit með
fiskveiðum í Barentshafi og árið
1994 var norska strandgæslan að-
gangshörð við íslensk fiskiskip sem
voru að veiðum innan fiskverndar-
svæðisins við Svalbarða, en þar
töldu íslenskir útgerðarmenn að
Norðmenn hefðu tekið sér stjórn
sem byggðist á vafasömum þjóð-
réttarlegum grunni.
Strandgæslan varðist með því að
klippa troll aftan úr íslenskum skip-
um og skjóta aðvörunarskotum.
Nærri lá að siglt yrði á Drangey SK
og föstu skoti var skotið á henti-
fánaskipið Hágang II síðar um sum-
arið,“ segir Arnór.
Í lok september færði strand-
gæslan síðan tvö skip til hafnar og
var útgerðum þeirra gert að greiða
háar upphæðir í sekt, sem m.a. varð
til þess að veiðarnar á Svalbarða-
svæðinu féllu niður og þær ein-
skorðuðust við Smuguna.
Mikil umsvif íslenskra
útgerða í Barentshafi
Arnór segir að veiðarnar hafi ver-
ið mjög umfangsmiklar á árunum
1993 og 1994 en tekið hafi að draga
úr þeim eftir því sem árin liðu. „Ís-
Deilan nærri lamaði samskiptin
 Fjallað um harðvítuga Smugudeilu Íslendinga, Norðmanna og Rússa 1993-97 í nýrri bók  Deilt um
málið innanlands og á alþjóðavettvangi  5,5% af útflutningstekjum Íslendinga úr Barentshafi 1994
Smugudeilan verður til umræðu
í málstofu í Sjávarútvegshús-
inu, Skúlagötu 4, næsta mánu-
dag kl. 12-13.30, í tilefni af út-
komu bókar Arnórs. Í upphafi
málstofunnar flytur Guðni Th.
Jóhannesson, forseti Íslands,
stutt ávarp en hann var annar
leiðbeinenda Arnórs í lokaverk-
efni í sagnfræði við Háskóla Ís-
lands 2015, en það fjallaði um
Smugudeiluna. Arnór flytur síð-
an erindi og kynnir bók sína.
Hafréttarstofnun Íslands og
Bókaútgáfan Sæmundur standa
fyrir málstofunni og stjórnar
Tómas H. Heiðar, forstöðumað-
ur Hafréttarstofnunar, málstof-
unni.
Málstofa um
Smugudeiluna
NÝ BÓK KYNNT
NOREGUR
Barentshaf
GRÆNLAND
RÚSSLAND
ÍSLAND Norður-Atlantshaf
Smugan
Síldar-
smugan
Fiskverndarsvæðið
við Svalbarða
Deilt um veiðar
í Barentshafi
Jan Mayen
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Arnór Snæbjörnsson Frá ráðstefnu
SÞ um málefni úthafanna.
Rafstilling ehf
Dugguvogi 23, 104 Reykjavík, sími 581 4991, rafstilling@rafstilling.is
Opið mán.-fim. 8-12 og 13-18, fös. 8-14
Hröð og góð þjónusta um allt land
Áratuga
reynsla
Startar bíllinn ekki?
Við hjá Rafstillingu leysum málið
www.VBL.is REYKJAVÍK
Krókháls 5F
110 Reykjavík
Sími: 414-0000
AKUREYRI
Baldursnes 2
603 Akureyri
Sími: 464-8600
TILVALIÐ FYRIR FAG- OG ÁHUGAFÓLK
FYRIR HEIMAVINNSLUNA - MIKIÐ ÚRVAL
KYNNTU ÞÉR MÁLIÐ!
Fáðu nánari upplýsinga hjá sölumönnum okkar
Reykjavík: 414-0000 - Akureyri: 464-8600
HAKKAVÉLAR
Hágæða hakkavélar úr ryðfríu stáli sem
uppfylla gæðastaðla fyrir kjötvinnslur.
HAMBORGARAPRESSA
Hamborgarapressan er handvirk og pressar á
auðveldan hátt þykka 13cm hamborgara með einu handtaki.