Morgunblaðið - 13.10.2017, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2017
L
engsta á landsins, Þjórsá,
rennur í öllu sínu veldi á
flúðum meðfram bæjunum
Stóra-Núpi, Fossnesi og
Haga í Skeiða- og Gnúp-
verjahreppi. Á þessum hluta árinnar,
sem og víðar, er að finna grösugar
eyjur og lítið eitt neðar er sú sérstæð-
asta þeirra allra; Viðey sem var frið-
uð árið 2011 vegna einstaks nátt-
úrufars.
Nú stefnir Landsvirkjun á að
virkja á þessu svæði. Með Hvamms-
virkjun yrði til fjögurra ferkílómetra
manngert stöðuvatn, Hagalón, og
með tilkomu þess myndi fjölbreytt
landslag við ána og bakka hennar
breytast. Eyjur, hólmar og flúðir
færu á kaf ofan stíflunnar og á um
þriggja kílómetra kafla neðan henn-
ar, þar sem Viðey er að finna, myndi
vatnsrennsli minnka verulega þar
sem því yrði að mestu veitt um að-
rennslisgöng. Vatnið mun þá ekki
vernda Viðey í sama mæli og nú fyrir
ágangi manna og dýra. Verði af virkj-
un stendur til að girða Viðey af í sam-
ræmi við friðlýsingarskilmála.
Ef flúðirnar hverfa mun árnið-
urinn, sem ábúendur á bújörðunum í
nágrenni hennar hafa alist upp við
kynslóðum saman, hljóðna. Ásýnd
landsins í næsta nágrenni virkjunar-
innar myndi auk þess breytast veru-
lega. Í stað þess að geta horft á
Þjórsá veltast um klappirnar með
Heklu í baksýn væri komið lón, eins
og Edda Pálsdóttir læknir orðar það
en hún dvelur oft í húsi fjölskyldu
sinnar á jörðinni Hamarsheiði í ná-
grenni þess staðar þar sem Hvamms-
virkjun myndi rísa.
Álitin góður virkjunarkostur
Hingað til hefur oftast verið virkj-
að á hálendinu eða í jaðri þess en með
Hvammsvirkjun yrði reist virkjun í
blómlegri byggð. Hún yrði neðsta
virkjunin í Þjórsá og sú sjöunda á
vatnasviði Þjórsár og Tungnaár og
stæði fimmtán kílómetrum neðan
Búrfellsstöðvar.
En þessi staðsetning er einmitt
ástæða þess að Hvammsvirkjun er
álitin góður virkjunarkostur.
„Almennt séð tel ég þetta skyn-
samlegan kost af því að þarna yrðu
nýttir mjög mikið innviðir sem eru
þegar til staðar; uppistöðulón, há-
spennulínur og vegir,“ segir Hörður
Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar.
„Raddir um að vernda ósnortin víð-
erni heyrast meira en áður og end-
urspeglast í nýjum náttúruverndar-
lögum. Hvað Hvammsvirkjun varðar
eru langmestu áhrifin nú þegar kom-
in. Þannig að þetta er mjög skyn-
samlegur næsti kostur ef samfélagið
þarf orku.“
Hugmynd um virkjun á þessu
svæði er langt í frá ný af nálinni. Hún
hefur verið í umræðunni í um tvo ára-
tugi og að mati margra, m.a. Gjálpar
– félags um atvinnuuppbyggingu við
Þjórsá, hefur það valdið stöðnun í
nærsamfélaginu.
Athuganir á hagkvæmni virkjana í
neðanverðri Þjórsá hófust árið 1999.
Ýmist tvær eða þrjár virkjanir voru
þá nefndar; Núpsvirkjun og Urriða-
fossvirkjun eða Hvamms-, Holta- og
Urriðafossvirkjun. Árið 2003 kom út
skýrsla um mat á umhverfisáhrifum
allra þessara kosta. Metin voru áhrif
virkjunar við Núp í einu skrefi
(Núpsvirkjun) og í tveimur skrefum
(Holta- og Hvammsvirkjun).
Hugmyndir á ís um hríð
Mikil andstaða var við þessi áform
og að auki breyttust ýmsar forsendur
í þjóðfélaginu sem urðu til þess að
Landsvirkjun setti þau á ís. Nokkru
síðar hófst vinna við áætlun um vernd
og orkunýtingu landsvæða, svonefnda
rammaáætlun, þar sem virkjana-
kostir voru flokkaðir í orkunýtingar-,
bið- og verndarflokk. Árið 2013 var
tekin ákvörðun á Alþingi um að
Hvamms-, Holta- og Urriðafoss-
virkjun færu í biðflokk, m.a. vegna
óvissu um áhrif á laxfiska í Þjórsá.
„Ég tel að þær hafi verið settar í þann
flokk til að koma að einhverju leyti til
móts við þá gagnrýni sem hafði komið
fram nokkrum árum áður,“ segir
Anna Sigríður Valdimarsdóttir, íbúi
að Stóra-Núpi í Skeiða- og Gnúp-
verjahreppi, sem barist hefur gegn
virkjunum á svæðinu árum saman.
Sama ár var svokölluð Norðlinga-
ölduveita, sem reisa átti í – og með
síðari breytingum við þröskuldinn að
– náttúruperlunni Þjórsárverum, sett
í verndarflokk rammaáætlunar.
Andstæðingar virkjananna önduðu
léttar. Áralöng barátta fyrir verndun
Þjórsárvera hafði ekki síst tekið á og
almenn ánægja var meðal íbúa á
svæðinu að virkjunarhugmyndin var
slegin út af borðinu.
En tveimur árum síðar, í byrjun
sumars 2015, samþykkti Alþingi
þingsályktunartillögu um að færa
Hvammsvirkjun eina og sér í orku-
nýtingarflokk. Þá þegar hafði Lands-
virkjun hafið undirbúning að bygg-
ingu hennar að nýju. „Það kom
nokkuð aftan að mörgum,“ segir
Anna María Flygenring, bóndi á
bænum Hlíð í nágrenni Þjórsár. „Á
því höfðum við ekki átt von.“
Og nú hefur verið lagt til að hinar
tvær virkjanahugmyndirnar, Holta-
og Urriðafossvirkjun, verði einnig
færðar úr biðflokki í orkunýtingar-
flokk. Þingsályktunartillaga þar um
bíður enn afgreiðslu Alþingis.
Allar þrjár aftur á dagskrá
Þar með yrðu allar virkjanirnar,
sem svo umdeildar voru í upphafi ald-
arinnar, aftur komnar á dagskrá.
Samanlagt afl þeirra yrði 290 mega-
vött (MW) en til samanburðar er
Búrfellsstöð, næststærsta vatnsafls-
virkjun landsins, 270 MW.
Hörður segir að Hvammsvirkjun
sé nú algjörlega óháð hinum tveimur
virkjanakostunum. Verði hún að
veruleika þýði það ekki að Holta- og
Urriðafossvirkjun fylgi sjálfkrafa í
Stefnt að
virkjanaþrennu í
blómlegri byggð
Með Hvammsvirkjun yrðu nýttir miklir innviðir sem
þegar eru til staðar. Hún yrði sú sjöunda í röðinni á
vatnasviði Þjórsár og Tungnaár.
MÁTTURINN
EÐA DÝRÐIN
Fréttaskýring
Sunna Ósk Logadóttir
sunna@mbl.is
Ljósmyndir
Kjartan Þorbjörnsson
golli@mbl.is