Morgunblaðið - 09.11.2017, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 2017
Háskólatorg Alþjóðadagar 2017 hófust 6. nóvember og þeim lýkur á morgun. Markmiðið er að vekja athygli á tækifærunum sem fylgja virkri þátttöku Háskóla Íslands í erlendu samstarfi.
Kristinn Ingvarsson
Allt frá iðnbyltingu
hafa markaðsöflin verið
að bæta líf okkar. Við
eignumst það sem við
vinnum okkur inn og
þegar við verslum þá
kjósum við með budd-
unni þann sem stendur
sig best. Fyrir vikið er
allt sífellt að verða
ódýrara, launin hækka
og frítíminn lengist.
Á frjálsum markaði ber kaupand-
inn ábyrgð á því sem hann kaupir og
framleiðandinn á því sem hann selur.
Annað gildir um opinbera geirann. Sá
sem kaupir borgar oft ekki og sá sem
selur getur þvingað viðskiptin. Í
Reykjavík birtist þetta í gjafapakka-
keppni við kosningar og í að upp-
blásin gæluverkefni fá mun meira
vægi en leiðinlegu skyldustörfin.
Enginn vill taka á erfiðum málunum
og grínista þurfti til áður en tekið var
á rekstrarvanda Orkuveitunnar eftir
hrun. Fram að því hreyktu valdhafar
sér af því að vernda störf í borginni (á
kostnað skattgreiðenda) meðan
einkageiranum blæddi út. Orkuveitan
er síðan sérstakt dæmi vegna ásókn-
ar í samkeppnismarkaði eins og fjar-
skiptamarkað, orkuöflun stóriðju og
hitaveituútrás út um allt land.
Ábyrgðarlaus opinber einokunarfyr-
irtæki eiga ekkert erindi í slíkar
áhættufjárfestingar. Þegar vel gekk
voru byggðar hallir en þegar harðn-
aði í ári fengu skattgreiðendur að
hlaupa undir bagga, hitareikning-
urinn hækkaði og höllin grotnaði nið-
ur.
Tilbúinn vandi
Óseðjandi fjárþörf sóunarinnar
hefur svo átt þátt í því að lóðasala og
hærri fasteignaskattar (vegna hærra
lóðaverðs) fóru að verða veigameiri
tekjustofn. Síðan hefur eflaust þótt
snjallt að geta rukkað full gatnagerð-
argjöld á svæði þar sem götur eru
þegar komnar og þéttingarstefnan
fór á flug. Slíkt er þó skammsýni því
gamlir innviðir þola illa mikla þétt-
ingu nema með rándýrri endurnýjun.
Versta afleiðing þétt-
ingarstefnunnar er
samt verðbólan vegna
skortsins sem þvingar
fólk til að borga yfir-
verð við íbúðakaup.
Takmörk eru samt á
því hversu mikið er
hægt að brengla mark-
aði og í dag er íbúða-
verð það hátt að margir
flytja frekar til ná-
grannasveitarfélaga en
að láta okra á sér. Þétt-
ingarstefnan hefur því snúist í and-
hverfu sína og stuðlar að dreifðari
byggð.
Ofbeldi og óráðsía
Ofbeldi og óráðsía er eina svar
valdaelítunnar. Banna á ný gistiheim-
ili í miðbænum, kaupa á rándýr frið-
þægingarfátæktarúrræði sem kosta
30 milljónir á hverja félagslega íbúð
og byggja á borgarlínu með stofn-
kostnað upp á hátt í milljón á hverja
íbúð á höfuðborgarsvæðinu. Til að
fjármagna óráðsíuna á að selja Vatns-
mýrarlandið en þar sem byggja þarf
rándýran nýjan flugvöll í staðinn
munu skattgreiðendur stórtapa.
Gróði fasteignafélaganna sem græða
verður því að fullu fjármagnaður með
skattfé. Ef innanlandsflug flyst frá
Reykjavík mun það leggjast af í nú-
verandi mynd og miðast við þarfir út-
lendinga en ekki íslenskra höfuðborg-
arbúa. Þróun sífellt hljóðlátari
flugvéla og lægri flugfargjalda mun
aldrei ná til Reykjavíkur og ferða-
hagræðið mun aldrei verða samt aft-
ur.
Í svæðisskipulagi höfuðborg-
arsvæðisins 2015-2040 er stefnt að
því að almenningssamgöngur þre-
faldist og að hlutur gangandi, hjól-
andi og almenningssamgangna verði
a.m.k. 42% allra ferða. Það eru ekki
bara feitir, fótalúnir og kulvísir sem
ættu að hafa áhyggjur, heldur líka
skattgreiðendur. Stórfellt markaðs-
sókn í úreltar samgöngulausnir frá
miðri síðustu öld er galin hugmynd.
Alla daga aka niðurgreiddir hálftómir
risavagnar eftir sömu föstu leiðunum
á föstum tímaáætlunum. Ef Strætó
yrði lokað á morgun myndu einkaað-
ilar strax taka við. Í samkeppn-
isumhverfi gæti þjónustan þróast á
heilbrigðan hátt þar sem besta lausn-
in yrði brátt ofan á. Uber-strætóút-
færsla gæti t.d. haft endalausan
sveigjanleika með allar stærðir vagna
og stýringu verðs og ferða með síma-
öppum sem gæti stytt ferðir og bið-
tíma og lækkað kostnað. Uber er hins
vegar bannað á Íslandi.
Í krafti pólitísks valds eru nú ein-
göngu byggðar strætóreinar og
hjólastígar í borginni. Götur eru
þrengdar og til stendur að lækka há-
markshraða helstu stofnbrauta. Ríki
og borg hafa meira að segja samið um
að taka árlega milljarð af skattfé bíla-
eigenda og nota í rekstur strætó en
bílaeigendur fá ekkert. Árið 2003 stóð
til að gera alla Miklubraut og
Kringlumýrarbraut að hraðbrautum
án umferðarljósa en 14 árum síðar
hefur ekkert gerst. Nýlega var sam-
þykkt að byggja háhýsi við Kringluna
og þar með byrja að takmarka til
frambúðar mögulegar útfærslur á að
gera mikilvægustu gatnamótin mis-
læg. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
deiluskipulaginu er beitt til að hindra
samgöngur því bæði Sundabrautin og
Neyðarbrautin urðu að víkja eftir
svipaðar æfingar.
Breytinga er þörf
Þegar viðskipti eru óhindruð þá
græða báðir aðilar. En þegar við-
skipti eru þvinguð þá græðir bara
annar. Í höfuðborginni er fast-
eignaverð komið í yfirverð, úreltar
samgöngulausnir munu þvælast fyrir
betri lausnum og flugsamgöngur frá
höfuðborginni munu leggjast af. Því
munu höfuðborgarbúar framtíð-
arinnar verða skuldsettari, skatt-
píndari, hafa minni frítíma og minna
ferðafrelsi en nú er. Allt er þetta af-
leiðing af skilningsleysi á mikilvægi
frjáls markaðar. Þessari valdníðslu
og óráðsíu verður að linna. Það er
kominn tími fyrir nýja iðnbyltingu
frjálshyggjunnar.
Eftir Jóhannes
Loftsson
» Lífsgæði borgarbúa
munu versna ef
haldið verður áfram að
takmarka frelsi fólks
gegn vilja þess.
Jóhannes Loftsson
Höfundur er formaður
Frjálshyggjufélagsins.
Andiðnbylting í höfuðborginni
Íslenska bóluhagkerfið: Ójafnvægi markaðsins sést þegar skoðuð er þróun
markaðsverðs m.t.t. byggingarkostnaðar án lóðaverðs (byggingavísitölu).
Leyfa þarf hraða uppbyggingu í ódýru úthverfi til að markaðurinn leiðrétti
sig. Unnið úr gögnum Hagsstofunnar.
Síðan þéttingarstefnan varð vinsæl um síðustu aldamót hefur íbúafjölgun í
Reykjavík dregist saman um helming og íbúafjölgun nágrannasveitarfélag-
anna tvöfaldast. Reykjavík hefur þannig lítið gert til að leysa húsnæð-
isskortsvandamál. Unnið úr gögnum frá Hagstofunni.