Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.01.2018, Page 42

42 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.1. 2018
LESBÓK
Soffía Andreévna Tolstaja, eigin-kona hins kunna rússneska rit-höfundar Lev Tolstoj, skrifaði
á sínum tíma tvær nóvellur, langar
smásögur, sem svar við Kreutzer
sónötu eiginmannsins; umdeildri bók
sem kom út 1889 og var umsvifalaust
bönnuð í heimalandinu en kom fljót-
lega út vestanhafs. Sögur eiginkon-
unnar eru nú komnar út á íslensku í
bókinni Svar Soffíu, þar sem einnig er
að finna áðurnefnda sónötu, sem fyrst
kom út í íslenskri þýðingu árið 1949.
Það er Lafleur útgáfan á Sauð-
árkróki sem gefur bókina út. Ingi-
björg Elsa Björnsdóttir þýðir báðar
sögur Soffíu, en Benedikt Lafleur og
eiginkona hans, Vita Volodymyrivnu
Sigurðsson Lafleur, þýða Kreutzer
sónötuna.
Rödd Soffíu fái að hljóma
„Ég er rödd Soffíu 100 árum seinna
svo ég þarf að fara varlega; frumtext-
inn er mjög fallegur og vel gerður og
mér finnst ég hafa þær skyldur gagn-
vart Soffíu að vanda mig eins vel og
get þannig að hennar rödd fái að
hljóma,“ segir þýðandinn, Ingibjörg
Elsa, í samtali við Sunnudagsblað
Morgunblaðsins, en hún stundar
doktorsnám í þýðingarfræðum við
Háskóla Íslands.
Sögur Soffíu voru fyrst gefnar út í
Rússlandi 2010. Þær höfðu þá legið í
þagnargildi í rúma öld, einkum og sér
í lagi vegna þess að hún var kona,
segir Ingibjörg Elsa. Það sé kynja-
hneyskli, en útgáfan að sama skapi
mikill bókmenntaviðburður. „Sög-
urnar voru sem sagt ekki þekktar,
hvorki í Rússlandi né annars staðar,
fyrr en 2010.“
Dagbækur Soffíu höfðu áður komið
út en svo virðist sem fjölskyldan hafi
lengi vel ekki viljað opinbera sögurnar
af ótta við að þær vörpuðu óheppilegu
ljósi á líf hjónanna.
„Þegar sögurnar voru skrifaðar, um
1890, var ekkert samsvarandi í evr-
ópskum bókmenntum. Enginn þorði,
nema Rússar, að fjalla um samskipti
kynjanna á jafn opinskáan hátt.
Vangaveltur um hjónabandið, hvort
hin sanna ást sé til og hvað ást sé, voru
einstakar á sínum tíma.
Í vestrænum bókmenntum hafði
varla verið snert á þessum tilfinn-
ingum, slíkum heimspekilegum spurn-
ingum, en í rússneskum bókmenntum
rekst maður hins vegar á magnaðan
og kraftmikinn texta sem grípur
mann; lesandinn stendur allt í einu
frammi fyrir djúpum tilvistarlegum
spurningum sem hann er ekki vanur.“
Ingibjörg nefnir að Soffía fjalli m.a.
um stöðu kvenna. „Mega eldri karl-
menn til dæmis giftast mjög ungum
stúlkum? Ekki er auðvelt að fá skilnað
og staða kvenna í hjónabandi var oft
þannig að þær voru algjörlega háðar
eiginmanninum fjárhagslega.
Ungar stúlkur eru látnar ganga í
hjónaband og Soffía gefur í skyn að
konur eigi líka sinn þátt í svo sé; þær
hafi lent í þessu og láti dætur sínar
ganga í gegnum það líka. Bæði Lev
og Soffía vilja meina að samfélagið
setji fólk inn í þessi hlutverk; karl-
menn máttu vera með reynslu en áttu
að giftast ungum stúlkum sem höfðu
enga reynslu af því að vera í sam-
bandi við karlmenn. Tekið er á alls
konar tvískinnungi í siðferðismálum,
sem jafnvel er enn til staðar að hluta
til. Margar spurningar í sögunum eru
enn fullgildar og margt hefur enn
ekkert breyst.“
Hjónin rithöfundateymi?
Ingibjörg nefnir að ekki sé einungis
merkilegt að Soffía svari eiginmanni
sínum heldur skrifi hún einstaklega
vel. „Sögurnar hennar hefðu ekkert
bókmenntagildi ef þær væru bara
svar, en hún skrifar ótrúlega vel og
mér finnst sögur hennar minna á
Tsjekov. Það vekur aðrar spurningar,
sérstaklega þegar haft er í huga að
hún skrifaði upp sögur eiginmanns
síns, til dæmis Stríð og frið, mörgum
sinnum og þegar ritvélar komu fram
á sjónarsviðið um 1870 hreinritaði
hún sögur hans. Þegar maður les
skrif hennar veltir maður því fyrir sér
hve stóran þátt hún átti sögum hans.
Voru þau ekki bæði snillingar þessi
hjón? Voru þau í raun ekki rithöf-
undateymi?“ spyr Ingibjörg Elsa.
Hún segir sögur Soffíu hafa sjálf-
stætt bókmenntalegt gildi vegna
gæðanna. „Þegar maður ber sög-
urnar saman finnst mér hún ekki
skrifa síður vel en Tolstoj.“
Ekki síðri höfundur
en eiginmaðurinn
Soffia Tolstaja, eiginkona rússneska rithöfundarins Lev Tolstoj skrifaði fyrir
rúmri öld tvær nóvellur sem svar við frægri sögu eiginmannsins. Verk
hennar komu fyrst fram fyrir nokkrum árum og eru nú komin út á íslensku.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
Haust í Skírisskógi, þriðja skáldsaga Þorsteins frá
Hamri, kom fyrst út árið 1980 og er fjörug og
óvenjuleg ævintýrasaga ofin úr litríkum og fjöl-
breyttum þráðum í sögu og samtíð. „Þarna var á
ferð einhver áður óséð blanda af módernískri evr-
ópskri sagnagerð og þjóðlegum íslenskum frásagn-
arháttum,“ segir Hermann Stefánsson rithöfundur í
inngangi sínum að þessari útgáfu.
Gagnrýnendur tóku bókinni vel og fyrir hana
hlaut Þorsteinn Menningarverðlaun Dagblaðsins 1981. „Sagan á sem
fyrr erindi við lesendur og er nú gefin út að nýju í tilefni af áttræð-
isafmæli skáldsins og sextíu ára höfundarafmæli.
Þorsteinn frá Hamri er fæddur 1938 og var aðeins tvítugur að aldri
þegar fyrsta ljóðabók hans, Í svörtum kufli, kom út. Allar götur síðan
hefur hann verið meðal helstu og virtustu skálda landsins og ljóða-
bækur hans eru orðnar á þriðja tug talsins, auk sagnaþátta og þriggja
skáldsagna,“ segir í tilkynningu frá Forlaginu.
Haustar í Skírisskógi á ný
Íslenski draumurinn er margslungin saga sem ger-
ist á ýmsum sviðum og ólíkum tímum en er öðru
fremur saga um vináttu tveggja manna, ást og svik.
„Er íslenski draumurinn frægð og frami og skjót-
fenginn auður eða er hann vinna og strit? Er hann
tálsýn, snýst hann um að skálda tilveru sína, vera
annað en maður er, takast á við það sem maður ræð-
ur ekki við? Að vera frjáls og óháður en í rauninni
ófrjáls og einskis megandi?“ er spurt í tilkynningu
frá útgefanda, Forlaginu. „Guðmundur Andri Thorsson kallar hér
margar persónur til sögunnar og blandar saman alvöru, gríni, íhygli
og óvæntum líkingum.
Íslenski draumurinn, sem er önnur skáldsaga Guðmundar Andra,
hlaut afar góðar viðtökur lesenda og gagnrýnenda þegar hún kom
fyrst út og þótti sýna vel stílgáfu höfundarins og fimleg tök hans á við-
fangsefninu. Bókin var meðal annars tilnefnd til Íslensku bókmennta-
verðlaunanna og hlaut Menningarverðlaun DV 1991. Jón Yngvi Jó-
hannsson ritar formála að þessari útgáfu.“
Íslenski draumurinn
Kona finnst látin í íbúð sinni í Osló eftir að hafa átt
stefnumót á bar. Líkið er blóðlaust og á hálsinum eru
bitför. Fleiri dýrsleg morð fylgja í kjölfarið ...
Lögreglan er ráðþrota og aðeins einn maður getur
komið til hjálpar: Harry Hole, sem er sestur í helgan
stein og kennir við Lögregluháskólann. Hann er treg-
ur til en þegar draugar fortíðarinnar skjóta upp koll-
inum og ástvinum hans er ógnað grípur hann til sinna
ráða. Þorsti er ellefta sagan um lögreglumanninn
Harry Hole. „Spennumeistarinn Jo Nesbø bregst ekki frekar en fyrri
daginn,“ segir í tilkynningu frá Forlaginu. Halla Kjartansdóttir þýddi.
Ellefta bókin um Harry Hole
Var Jósef Stalín, leiðtoga Sovétríkj-
anna, byrlað eitur til að koma í veg
fyrir þriðju heimsstyrjöldina? Ljóst
er hvaða dag leiðtoginn lést og
ýmsar kenningar hafa komið fram
um dauða hans. Ein er þessi með
eitrið sem fyrst kom fram í bók
sagnfræðingsins Edvard Radzinskij
fyrir röskum tveimur áratugum.
Rit Radzinskij er loks komið út á
íslensku. „Bókin sem þýtt er eftir
kom út árið 2003, lítillega endur-
skoðuð útgáfa frá 1996, en sú bók
var fyrsta ævisaga Stalíns sem kom
út eftir rannsókn skjala í nýopn-
uðum skjalasöfnum í Rússslandi,“
segir þýðandinn, Haukur Jóhanns-
son, í samtali við Sunnudagsblað
Morgunblaðsins.
„Á sínum tíma hefur komið þar
fram ýmislegt nýstárlegt, en ekki
lengur. Ég veit hinsvegar ekki til
að Íslendingum hafi hingað til gef-
ist kostur á að lesa eitthvað heild-
stætt um þetta efni á sínu máli,“
segir Haukur.
Höfundurinn, Edvard Radzinskij,
er fæddur 1936 og man því vel eftir
valdatíma Stalíns, segir Haukur,
„auk þess sem hann hefur áreið-
anlega frétt ýmislegt utan að sér.
Svo hefur hann stundað sögurann-
sóknir alla ævi.“
Fram kom, þegar bók Radzinskij
var gefin fyrst út, að kvöldið áður
en Stalín lést hefðu lífverðir hans
verið sendir til hvílu – sem var eins-
dæmi; ekki þó af leiðtoganum sjálf-
um, sem var mjög var um sig og í
raun gagntekinn af eigin öryggi,
heldur aðalverði hans. Bókarhöf-
undur fékk það staðfest hjá einum
varðanna sem voru á vakt. Lagði
Radinskij í framhaldi þess saman
tvo og tvo og leiðir að því líkur að
umræddur aðalvörður, Krústalev,
hafi eitrað fyrir Stalín að skipan
Bería, yfirmanns öryggislögregl-
unnar KGB, yfirmanns varðanna.
Þýðandinn, Haukur Jóhannsson,
er ári yngri en höfundur bók-
arinnar. Fæddur 1935, bygging-
arverkfræðingur að mennt. Hann
var við nám í Tékkóslóvakíu frá
1957 til 1961 og segist hafa lært dá-
lítið í rússnesku fyrir aldarfjórð-
ungi, m.a. í MÍR. Kveðst þó ekki
rússneskumælandi en komist fram
Er mögulegt að eitrað hafi
verið fyrir félaga Stalín?
STALÍN - ÆVI OG ALDURTILI
Baðaðu þig í gæðunum
Vandaðar vörur, gott verð og fjölbreytt úrval
Smiðjuvegi 76 • Kópavogi • Sími 414 1000 • Baldursnesi 6 • Akureyri • Sími 414 1050 • www.tengi.is • tengi@tengi.is
Opið virka daga frá kl. 8-18 og laugardaga kl. 10-15