Morgunblaðið - 15.02.2018, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2018
Á aðalfundi Dómara-
félags Íslands 24. nóv-
ember sl. voru sam-
þykktar siðareglur
fyrir félagið. Undirrit-
aður var ekki orðinn að-
ili að félaginu þegar
siðareglur þessar voru
ræddar og samþykktar.
Með vísan til þess tel ég
bæði rétt og skylt að
koma nokkrum sjónar-
miðum á framfæri, sem ég tel að
skipti máli hér.
Í 5. mgr. 4. gr. siðareglnanna kem-
ur fram að dómarar skuli gæta að því
að „virk þátttaka í stjórnmálabaráttu
á opinberum vettvangi sé ósam-
rýmanleg starfi dómara“. Þetta
ákvæði þarfnast endurskoðunar ef
það á ekki að aftra dómurum frá þátt-
töku í starfi mannréttindasamtaka
o.þ.h. Í niðurlagi ákvæðisins er eftir-
farandi setningu að finna: „Það sama
kann að eiga við um þátttöku í ýmsum
félögum sem hafa yfirlýst pólitísk
markmið eða í félögum þar sem leynd
hvílir yfir siðareglum, félagatali eða
starfsemi félags.“ Síðastgreind setn-
ing vekur að mínu mati fleiri spurn-
ingar en hún svarar. Að sumu leyti
hefði síðastgreint ákvæði siðaregln-
anna mátt ganga lengra. Nánar til-
tekið tel ég að þar hefði berum orðum
átt að útiloka aðild dómara að rétt-
nefndum leynifélögum, sem leyna til-
vist sinni og / eða gefa ekki upp nöfn
félagsmanna. Orðalagið er að öðru
leyti svo óljóst að það tekur ekki af
tvímæli um það hvort aðild að lögleg-
um félögum á borð við frímúrara-
reglu, Oddfellow eða annarri slíkri
starfsemi telst samræmanleg dóm-
arastarfi. Ég set þessar línur á blað til
að undirstrika að niðurlag 5. mgr. 4.
gr. reglnanna taki ekki með nokkru
móti til starfsemi frímúrara. Eins og
flestum íslenskum lögfræðingum má
vera vel kunnugt hefur slíkum sjónar-
miðum að vísu verið hreyft á fyrri
tímum, bæði á Alþingi
og fyrir dómstólum, en
verið afdráttarlaust
hafnað bæði af löggjaf-
anum og í réttarfram-
kvæmd. Afstaða lög-
gjafans og niðurstöður
dómstóla hafa grund-
vallast á fordómalaus-
um viðhorfum til starf-
semi frímúrara, sem
hér verður gerð nánari
grein fyrir. Tekið skal
fram að málið er mér
skylt að því leyti að ég
hef starfað innan Frímúrararegl-
unnar á Íslandi síðastliðin 9 ár og sótt
þangað bæði endurnæringu og styrk.
Sjónarmið mín birti ég opinberlega til
að hvorki ég né dómarafélagið verði
sökuð um leyndarhyggju.
Á Íslandi eru starfandi tvenn sam-
tök sem kenna sig við frímúrara.
Hvorug þeirra verða flokkuð sem
leynifélög, enda leyna þau ekki tilvist
sinni á nokkurn hátt. Á almennum
bókasöfnum má nálgast upplýsingar
um lög og reglur Frímúrararegl-
unnar á Íslandi (FMR). Félagatal
hennar er prentað í þúsundum ein-
taka og upplýsingar um félagsaðild
eru auk þess fúslega veittar af skrif-
stofu FMR við Bríetartún í Reykja-
vík. Félagatal hennar er því bæði opið
og aðgengilegt. Yfirlit um trúnaðar-
stöður og skipulag FMR eru aðgengi-
legar á opnum almennum vettvangi.
FMR heldur úti vandaðri heimasíðu
(https://frimurarareglan.is/) þar sem
finna má ítarlegar upplýsingar um
markmið hennar, starfsemi og sögu,
auk þess að birta svör við algengum
spurningum. Hið sama má segja um
hina Alþjóðlegu frímúrarareglu karla
og kvenna, LE DROIT HUMAIN,
sem hefur starfað hér á landi í tæp-
lega 100 ár (http://www.samfrim.is/).
Þá má jafnframt geta þess að tímarit
FMR, sem kemur út tvisvar á ári, er
öllum aðgengilegt á vefsíðu regl-
unnar.
Í dag er talið að um 6 milljónir
karla – og kvenna – eigi aðild að
frímúrarareglum um víða veröld. Frí-
múrarar geta ferðast til flestra landa
í heiminum og fengið góðar móttökur
í stúkum, þar sem þeim er fagnað
með þessu fallega ávarpsorði „Vertu
velkominn bróðir minn / systir mín“.
Um þetta ávarp má hafa fleiri orð. Í
frímúrarastarfi koma menn saman úr
öllum starfsstéttum. Þar hittast
menn sem jafningjar, sem bræður og
systur, í þeim skilningi að lífsneistinn
innra með sérhverjum manni sé af
einum og sama uppruna, ljós af sama
ljósi. Slíkt ávarpsorð kann að virðast
ankannalegt og jafnvel til þess fallið
að vekja vantraust hjá þeim sem telja
sig standa utan við slíkt samfélag.
Slík tortryggni er óþörf, enda er
Reglan mér vitanlega eini félags-
skapurinn á landinu sem berum orð-
um bannar félagsmönnum að reyna
að hagnýta sér félagsaðild. Í grund-
vallarlögum FMR segir að frímúr-
arar skuli virða landslög. Þar kemur
einnig fram að Reglan taki ekki af-
stöðu til stjórnmála og að umræður
um stjórnmál séu ekki leyfðar á vett-
vangi hennar.
Í bókum á almennum markaði er
greint frá því að frímúrarar temji sér
að mæta áskorunum og erfiðleikum
með jákvæðni að leiðarljósi. Þar er
lögð áhersla á sjálfstæða hugsun – og
stúkur frímúrara hafa raunar öldum
saman staðið undir nafni í því sam-
bandi með því að vera hugsandi
mönnum athvarf og vettvangur til
frjálsrar hugsunar og tjáningar, ekki
síst á tímum alræðis og trúarofsókna.
Markmið frímúrarastarfs er að gera
góða menn betri. Í þessu felst ekki að
frímúrarar telji sig á nokkurn hátt
betri en annað fólk. Umbótastarfið
snýr inn á við og miðar að því að
byggja upp „karakter“ í besta skiln-
ingi þess orðs. Þetta er að megin-
stefnu gert með því að beina sjónum
að þeirri djúpu visku sem býr í þeim
höfuðdyggðum sem kristallast hafa í
sögu mannkyns, dyggðum sem hafa
sannað gildi sitt í hörðum straumi
ólíks aldafars og skína í gegnum þoku
tíma og menningar. Í stúkustarfinu
vinna menn sjálfstætt og í samein-
ingu að þessu marki. Nefnt hefur ver-
ið að Reglan kenni að með því að
bæta okkur sjálf og með því að hjálpa
öðrum geti hver og ein manneskja
rækt þá skyldu sína að gera þennan
heim að betri stað. Auðvelt væri að
leiða fram vitni um að Reglan kenni
mönnum að vernda sakleysið, efla
góðvild, virða fjölskyldubönd, tileinka
sér undirstöður Guðstrúar og virða
þau lögmál sem trúin boðar, að styðja
sjúka og leiða blinda.
Samkvæmt 61. gr. stjórnarskrár-
innar skulu dómarar í embættis-
verkum sínum fara einungis eftir lög-
unum. Við embættistöku vinna
dómarar drengskaparheit þar sem
viðkomandi lýsir því yfir, að við-
lögðum drengskap sínum og heiðri,
að halda stjórnarskrá lýðveldisins Ís-
lands og gegna starfsskyldum sínum
af árvekni og samviskusemi. Tilvitnað
ákvæði í siðareglum Dómarafélags
Íslands bætir engu við þetta.
Ég vil ljúka þessari umfjöllun á til-
vitnun til greinar sem Njörður P.
Njarðvík, þáverandi stórmeistari Al-
þjóða Sam-Frímúrarareglunnar Le
Droit Humain, birti í Morgunblaðinu
4. mars 1998 til að andmæla tillögu til
breytingar á frumvarpi til dómstóla-
laga. Breytingartillagan, sem beind-
ist leynt og ljóst gegn frímúrara-
starfi, var síðar felld í meðförum
Alþingis. Ég geri orð Njarðar að mín-
um:
„Til þess að taka neikvæða afstöðu
til tiltekinnar starfsemi þurfa menn
að vita eitthvað um hana. Og það er
hægt að afla sér talsvert mikillar
vitneskju um frímúrarareglur ef
menn hafa áhuga á því. […]
Hvers vegna ættu dómarar ekki að
mega vera frímúrarar og taka þátt í
því mannræktarstarfi sem þar er
ástundað? Trúlega vegna óljósra hug-
mynda um að frímúrararegla sé
karlaklúbbur, þar sem menn séu að
stofna til sameiginlegra sérhagsmuna
og verji hver annan hvernig sem á
stendur. En þetta er ekki rétt. Og ef
slíkt skyldi bera við, þá er það ótvíræð
misnotkun á hugsjónum frímúrara. Á
Íslandi eru frímúrarar eitthvað á
fjórða þúsund í tveimur reglum. Dóm-
ari þekkir þá ekki alla persónulega.
Auk þess er í öllum frímúrarareglum
sem ég þekki til lögð þung áhersla á
löghlýðni, réttsýni og viðleitni til
bættrar siðferðiskenndar. Því ættu
frímúrarar ekki að vera tíðir sakborn-
ingar fyrir dómstólum. Og hafi dóm-
ari bundist frímúrarabróður eða
-systur sérstökum persónutengslum,
vildi hann áreiðanlega ekki sitja í
dómarasæti yfir honum / henni. Hið
sama gildir í slíku máli og um almenn
vináttubönd. Því mætti alveg eins
spyrja: Mega dómarar ekki eiga vini?
Starfsaðferð frímúrara er fólgin í
siðrænum athöfnum sem byggjast á
táknfræði. Settar eru á svið ákveðnar
aðstæður sem eiga að vekja skilning á
ákveðnum þáttum í innra og ytra lífi
manna. Grundvöllur táknfræðinnar
er byggingalist miðalda, er menn
reistu stórfenglegar dómkirkjur með
fábrotnum áhöldum en miklu hyggju-
viti. En í táknfræði frímúrara er
mannkyni reist andlegt musteri þar
sem þátttakendur í starfinu eru hvort
tveggja í senn, byggjendur og bygg-
ingarefni. Hver og einn leggur fram
sinn stein til þessa musteris, og þann
stein verður að höggva til, fegra og
fága, svo að hann geti orðið hæft og
traust byggingarefni. Vísa má í 1.
Pétursbréf 2:5: „...látið sjálfir upp-
byggjast sem lifandi steinar í andlegt
hús...“ Þetta er tilgangurinn og tákn-
fræðin og ekkert leyndarmál.“
Eftir Arnar Þór
Jónsson » Afstaða löggjafans
og niðurstöður dóm-
stóla hafa grundvallast
á fordómalausum við-
horfum til starfsemi frí-
múrara, sem hér verður
gerð nánari grein fyrir.
Arnar Þór Jónsson
Höfundur er héraðsdómari.
Ónákvæmt ákvæði í siðareglum Dómarafélags Íslands
Kosið var til þýska
sambandsþingsins
Bundestag 24. sept-
ember sl. haust, mán-
uði fyrr en hér til Al-
þingis. Á Íslandi var
mynduð ríkisstjórn
eftir viðræður sem
staðið höfðu í fjórar
vikur, á Þýskalandi
tók þetta ferli á
fimmta mánuð og nú
er það undir óbreytt-
um flokksmönnum í
þýska krataflokknum
SPD komið hvort nú-
verandi stjórn þriggja
flokka (SPD, CDU og
CSU) verður endur-
nýjuð og taki formlega
við völdum í mars-
byrjun. Þessar löngu
fæðingarhríðir hafa
verið sögulegar og
varpa um leið ljósi á
flókna stöðu í þýskum
stjórnmálum og þá um
leið innan Evrópusam-
bandsins. Allir töpuðu
þessir þrír flokkar miklu fylgi í
kosningunum í september og hefur
SPD ekki séð framan í minna fylgi
(20,5%) frá upphafi. Nýr formaður,
Martin Schulz (62 ára), fór fyrir
flokknum í kosningabaráttunni,
kallaður til af fráfarandi formanni
Sigmari Gabriel (58 ára) sem enn
er utanríkisráðherra og vara-
kanslari. Schulz var áður þing-
forseti á Evrópuþingi ESB í
Strassborg en var fyrst sl. haust
kosinn á sambandsþingið í Berlín.
Þessi mannaskipti reyndust enginn
happadráttur fyrir
SPD og tóku á sig
sögulegan kollhnís í
síðustu viku. Afleið-
ingarnar gætu haft
víðtæk áhrif og varpa
ljósi á kreppu sósíal-
demókrata og viðhorf
almennings til stjórn-
mála nú um stundir.
Þýskir sósíal-
demókratar
lengi gefið tóninn
Stefna þýskra krata
hefur lengi verið tón-
gefandi fyrir sósíal-
demókrata víðast
hvar í Evrópu, þar á
meðal á Norður-
löndum. SPD hefur
þannig allt frá seinni
hluta 19. aldar verið
eins konar móðurskip
annarra krataflokka í
álfunni. Grundvallar-
breyting varð á stefnu
flokksins 1959 með
nýrri stefnuskrá sem
kennd er við Godes-
berg í Bonn. Þar var
formlega fallið frá
andstöðu við kapítalismann sem
leiðandi afl en í staðinn skyldi
reynt að endurbæta ríkjandi kerfi.
Tákngervingur þessa málstaðar
varð Willy Brandt og síðar Helmut
Schmidt og Gerhard Schröder, allir
um tíma leiðandi sem forsætisráð-
herrar með kanslaranafnbót. Þeir
ásamt formönnum franskra sósíal-
ista, Mitterrand og Delors, drógu
EB/ESB-vagninn sem skandinav-
ískir sósíaldemókratar stukku á
1989 með afdrifaríkum afleiðingum,
ekki síst fyrir norrænt samstarf.
Merkel sem kanslari frá 2005, m.a.
í tveimur samsteypustjórnum með
sósíaldemókrötum, hefur með
flokki sínum CDU lengi sótt inn á
miðjuna og býr sig nú undir að
leiða slíka ríkisstjórn með krötum
innanborðs í þriðja sinn. Hvort þau
áform ganga eftir er nú óvíst og
hangir margt á þeirri spýtu.
Kviðrista krataforystunnar
Viðbrögð Schulz við kosninga-
úrslitunum sl. haust voru eindregið
þau að áframhaldandi stjórnarþátt-
taka með Merkel kæmi ekki til
greina. Að áeggjan Steinmeiers for-
seta sá hann sig um hönd. Miðviku-
daginn 7. febrúar sl. eftir lyktir
margra vikna stjórnarmyndunar-
viðræðna önduðu margir léttar og
talið var að krataforystan hefði náð
ýmsu fram á lokametrunum. En þá
féll sprengja. Martin Schulz opin-
beraði að hann hygðist stíga niður
úr formannssæti sínu og afhenda
Andreu Nahles keflið. Sjálfur
myndi hann verða utanríkis-
ráðherra í nýrri ríkisstjórn. Þá
geystist fram Sigmar Gabriel, enn í
því embætti, og sagði áform flokks-
forystunnar ganga þvert á loforð
um að hann héldi ráðherrastarfinu.
Jafnframt varð ljóst að formanns-
efnið Nahles hafði vikum saman
verið þátttakandi í þessum áform-
um Schulz. Þessi tíðindi féllu eins
og sprengja og viðbrögð fjölda
flokksmanna leiddu til þess að
Schulz sá þann kost einan að draga
sig í hlé. Síðan hefur umræðan
meðal flokksmanna SPD og í fjöl-
miðlum snúist um þessa ótrúlegu
atburðarás. Í Süddeutsche Zeitung
skrifaði 9. febrúar sl. Ferdos For-
udastan, nú yfirmaður á ritstjórn
og áður blaðafulltrúi Gauck fyrr-
verandi forseta, að nú yrðu félagar
í SPD að spyrja sig réttra spurn-
inga:
„Hvað ætla þeir sér með þessa
Evrópu fyrirheitanna sem virðist
þó svo mörgum framandi? Og
hreint út sagt: Hvernig mun flokk-
urinn framvegis standa að gagnrýni
á kapítalismann? Munu menn tala í
hálfum hljóðum? Eða fullum hálsi?
Ellegar þegja þunnu hljóði? Um
þetta heyrist hingað til lítið frá
SPD. Svo lengi sem það varir mun
vart nokkuð breytast um eymdar-
stöðu þessa flokks.“
Uppgjör krata við frjálshyggj-
una á brauðfótum
Mikil andstaða er innan SPD við
fyrirhugað stjórnarsamstarf, ekki
síst meðal ungliða í flokknum. Úr-
slit í atkvæðagreiðslu flokksmanna
í marsbyrjun með eða á móti
stjórnarþátttöku eru engan veginn
gefin og hætt er við að áfram fjari
undan fylginu. Það sama er að ger-
ast jafnvel í enn ríkari mæli víðast
hvar í álfunni, m.a. í Frakklandi
þar sem fylgi við sósíalista reyndist
undir 10% í kosningum á síðasta
ári. Tvístígandi stefna og óljós af-
staða krata til meginspurninga
varðandi samfélagsþróun síðustu
ára og framhaldið, stuðningur við
hnattvæðingu á forsendum fjár-
magnseigenda og hálfvelgja í um-
hverfismálum eiga eflaust ríkan
þátt í sögulegu hruni þessara fyrr-
verandi merkisbera á vinstri væng
stjórnmálanna.
Eftir Hjörleif
Guttormsson
»Úrslit í at-
kvæða-
greiðslu flokks-
manna í mars-
byrjun með eða
á móti stjórnar-
þátttöku eru
engan veginn
gefin og hætt er
við að áfram fjari
undan fylginu.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Hrakfarir þýskra sósíaldemókrata ekkert einsdæmi
AFP
Brosandi á góðri stund Martin Schulz og Sigmar Gabriel. Nú hefur heldur
betur slegið í bakseglin með ófyrirséðum afleiðingum fyrir flokk þeirra,
þýska krataflokkinn SPD, og þýsk stjórnmál.