Morgunblaðið - 15.02.2018, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2018
Íslensk fyrirtæki
hafa um áratuga skeið
verið í fararbroddi í
heiminum við að þróa
lausnir við hámarks-
nýtingu sjávarfangs.
Það skýtur því óneit-
anlega skökku við
þegar atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneytið
kynnir frumvarpsdrög
um framtíðarskipan
fiskeldis við Ísland þar
sem úrelt og umhverfisspillandi
tækni er lögð til grundvallar í stað
nýrri og vistvænni lausna.
Opnar kvíar ekki
í nýjum leyfum í Noregi
Undanfarin ár hefur fiskeldi í sjó
mjög verið til umræðu í Noregi og
vaxandi áhersla er lögð á það að
fiskeldisfyrirtæki hagi rekstri sín-
um á sjálfbæran og umhverf-
isvænan hátt. Níu ár eru síðan
Norðmenn veittu síðast leyfi til
fiskeldis í hefðbundnum fiskeld-
iskvíum í sjó. Þar í landi leggja
stjórnvöld áherslu á útgáfu á svo-
kölluðum þróunarleyfum (utvikl-
ingstillatelser). Fiskeldisfyrirtæki
geta sótt um þessi þróunarleyfi
vegna prófana á nýjum búnaði sem
dregur úr eða kemur í veg fyrir
óæskileg umhverfisáhrif. Við síð-
ustu úthlutun um þróunarleyfi bár-
ust á annað hundrað umsókna til
framleiðslu á um 543.000 tonna líf-
massa. Í öllum þessum umsóknum
er áhersla lögð á nýjan búnað þar
sem fiskræktendur leggja sitt á
vogarskálarnar við að berjast gegn
stærstu áskorunum sem fiskeldi í
heiminum stendur frammi fyrir.
Þessi vandamál eru laxalús, sjúk-
dómar og slysasleppingar. Sam-
kvæmt norskum rannsóknum
(skýrslur um þetta má m.a. finna á
vef norsku hafrannsóknastofnunar-
innar, www.imr.no) er staðfest að
laxalús sé ekki minni ógn við villta
laxastofna en erfðablöndun, jafnvel
meiri.
Ekki verður ráðið af frumvarps-
drögum um framtíð-
arskipan fiskeldis að
nokkurt tillit sé tekið
til nýrrar fram-
leiðslutækni. Í þessi
frumvarpsdrög vantar
allan hvata til þróunar
og nýsköpunar innan
fiskeldis.
Vistvænt laxeldi í
lokuðum kvíum
AkvaFuture er dótt-
urfélag norska félags-
ins AkvaDesign AS
sem hefur hannað og
þróað lokaðar kvíar til laxeldis í sjó.
Í Noregi hefur þessi tækni verið í
prófunum frá árinu 2011 og í fullum
rekstri frá árinu 2014. Árið 2017
var slátrað um 2.000 tonnum af laxi
(u.þ.b. 20% af eldislaxi við Ísland
árið 2017) og gera áætlanir ráð fyr-
ir að á árinu 2019 verði framleiðsla
félagsins orðin um 6.000 tonn á ári.
Engin laxalús þrífst í kvíum fyr-
irtækisins og fiskur hefur ekki
sloppið úr þeim. AkvaFuture hefur
tilkynnt Skipulagstofnun áform um
laxeldi í Eyjafirði með þessari um-
hverfisvænu eldisaðferð. Með því
að taka á land úrgangsefni sem ella
söfnuðust fyrir á sjávarbotni, nýtir
eldistækni AkvaFuture burðarþol
strandsvæða mun betur en hefð-
bundin eldistækni gerir.
Fyrirbyggjandi aðgerðir
gegn sjúkdómum
Ekkert í frumvarpsdrögum at-
vinnuvega- og nýsköpunarráðuneyt-
isins tekur mið af því að sjúkdómar
eru stærsti ógnvaldurinn fyrir vax-
andi atvinnugrein. Forystuþjóðir í
fiskeldi hafa allar tekið upp skipu-
lag sem bannar óheftan flutning lif-
andi fisks milli landshluta. Nauð-
synlegt er að í lögum um varnir
gegn fisksjúkdómum sé ákvæði
sem heimilar Matvælastofnun að
setja verulegar skorður á flutning á
lifandi fiski milli landshluta og
strandsvæða. Það er tímaspursmál
hvenær alvarlegir sjúkdómar koma
upp með vaxandi atvinnugrein.
Löggjöf um fiskeldi þarf að fyr-
irbyggja að sjúkdómar skapi alvar-
legt tjón fyrir fyrirtæki og byggðir
landsins.
Sjálfbærni og
framleiðslutækni
Hvorki sjálfbærnihugtakið, né
áhersluna á umhverfisvæna fram-
leiðslutækni er að finna í frumvarp-
inu. Þessi þögn um vinnuaðferðir í
sátt við umhverfið er í hróplegu
ósamræmi við alla áherslu ná-
grannaþjóða okkar á þessa þætti í
þróun atvinnugreinarinnar. Fyrir-
liggjandi frumvarpsdrög taka mið
af núverandi framleiðsluaðferðum
Þegar frumvarpsdrög um nýjan
lagatexta gera ekki ráð fyrir
framþróun í atvinnugreininni á
næstu árum og áratugum, er fátt
sem hvetur fyrirtækin til að fjár-
festa i nútímalegum lausnum.
Samkeppnishæfnin felst
í umhversvænu fiskeldi
Laxeldi við strendur Íslands
verður aldrei samkeppnisfært við
aðrar þjóðir í magni. Burðar-
þolsmat Hafrannsóknastofnunar
bendir til þess að heildar fiskeldi
við landið geti að hámarki orðið
120.000 tonn. Þess vegna verðum
við að fara varlega og haga fiskeldi
við strendur landsins á þann hátt
að það sé í sátt við náttúruna og
nýta til þess bestu fáanlega tækni
sem völ er á hverju sinni. Við eig-
um að einbeita okkur að því að
framleiða gæðavöru.
Umhverfismálin eru mál okkar
allra. Ísland þarf á blómlegu at-
vinnulífi að halda sem ekki gengur
á auðlindir þess. Slíkt jafnvægi ætti
að vera sameiginlegt markmið
fyrirtækja og stjórnvalda. Sjálf-
bærni byggirst á pólitískum vilja og
krefst lagaramma sem er fram-
sýnn, skapandi og leitar vistvænna
leiða. Á þann hátt gæti íslenskt
fiskeldi, líkt og íslensku hátækni-
fyrirtækin, orðið brautryðjandi í
vistvænu og sjálfbæru fiskeldi í
heiminum.
Frumvarp um stöðnun
í íslensku fiskeldi
Eftir Rögnvald
Guðmundsson » Þessi þögn um
vinnuaðferðir í sátt
við umhverfið er í hróp-
legu ósamræmi við alla
áherslu nágrannaþjóða
okkar á þessa þætti í
þróun atvinnugrein-
arinnar.
Rögnvaldur
Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
AkvaFuture ehf.
rg@akvafuture.is
Móttaka
aðsendra
greina
Morgunblaðið er vettvangur lif-
andi umræðu í landinu og birtir
aðsendar greinar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi
blaðsins. Kerfið er auðvelt í notk-
un og tryggir öryggi í samskiptum
milli starfsfólks Morgunblaðsins
og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru send-
ar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir
Morgunblaðslógóinu efst í hægra
horni forsíðu mbl.is. Þegar smellt
er á lógóið birtist felligluggi þar
sem liðurinn „Senda inn grein“ er
valinn.
Í fyrsta skipti sem inn-
sendikerfið er notað þarf notand-
inn að nýskrá sig inn í kerfið. Ít-
arlegar leiðbeiningar fylgja hverju
þrepi í skráningarferlinu.
Aðalfundur
Össurar
2018
Athygli hluthafa er vakin á því að í tengslum við
sameiningu viðskipta með hlutabréf Össurar hf. í
kauphöll Nasdaq Copenhagen þann 6. desember sl. var
öllum hlutabréfum í Össuri hf. sem voru til viðskipta í
Kauphöll Íslands umbreytt í hlutabréf í Össuri hf. sem
eru til viðskipta í kauphöll Nasdaq Copenhagen.
Við umbreytinguna færðust hlutabréfin á safnreikning
og nöfn hluthafa eru því ekki lengur skráð beint í
hlutaskrá Össurar hf. Af þeim sökum þurfa þeir
hluthafar, sem vilja virkja atkvæðisrétt sinn fyrir
aðalfundinn, að hafa samband við þá fjármálastofnun
sem er með hlutabréf þeirra í vörslu, sem allra fyrst.
Hluthafar geta nálgast dagskrá fundarins, fundargögn
og nánari upplýsingar um aðalfundinn á heimasíðu
Össurar hf.: www.ossur.com/investors/AGM
Aðalfundur Össurar hf. verður haldinn
í höfuðstöðvum félagsins að Grjóthálsi 5 í
Reykjavík, fimmtudaginn 8. mars 2018 kl. 9:00.
Nokkrar stað-
reyndir um hringavit-
leysu lífeyris-
sjóðakerfisins.
Kostnaður á
rekstri sjóðanna sem
eru 23 að tölu er hátt
í 10 milljarðar á ári.
Til samanburðar
má benda á að rekstr-
arkostnaður Trygg-
ingastofnunar rík-
isins (TR) samkvæmt
fjárlögum ríkisins árið 2016 var 1,6
milljarðar, þó svo að starfsemi TR
sé margfalt flóknari en starfsemi
frjálsu lífeyrissjóðanna. Hjá TR er
sýslað um ellilífeyrisbætur, ör-
orkubætur, barnabætur, húsa-
leigubætur og vaxtabætur o.fl. o.fl.
Hjá frjálsu lífeyrissjóðunum er að-
eins um ellilífeyrisbætur og ör-
orkubætur að ræða. Að vísu þurfa
þeir að fylgjast með innkomu til
sjóðanna og ávöxtun fjármagnsins,
en mikið fjári virðist það vera erf-
iður rekstur að kostnaður þeirra
skuli vera 6-7 sinnum meiri en hjá
TR. Auðsöfnun frjálsu lífeyrissjóð-
anna er brjálæði. Þar er spilað með
sparifé launafólks af pókerspila-
mönnum sjóðanna um framtíðar-
afkomu eldra fólks að loknu ævi-
starfi. Mörg dæmi er um þetta. Ég
nefni t.d. miljarða tap á fjárfest-
ingum í United Silicon USI í
Helguvík og á Grundartanga og
fleira mætti nefna.
Það er til háborinnar skammar
fyrir stjórnendur sjóðanna að sára-
lítill hluti fjármuna sjóðanna hefur
verið notaður til samfélagslegrar
uppbyggingar, t.d. byggingar lítilla
hagkvæmra íbúða fyrir eldra fólk
og ungt fólk sem er að byrja bú-
skap. Þeir hafa aftur á móti lánað
fasteignafélögum (bröskurum)
ómældar upphæðir til kaupa á
íbúðum sem eru svo oft leigðar
þessu gamla og unga fólki á ok-
urvöxtum. Meðalleiguverð á íbúð á
mánuði í Reykjavík 2016 var 2.500
kr. á fm, sem gerir í leigu á 80 fer-
metra íbúð 200 þúsund á mánuði x
12 = 2,4 milljónir á ári. Ný 80-85
fermetra íbúð í blokk í Reykjavík
kostar tæpa 40 milljónir og ef líf-
eyrissjóðirnir byggðu og ættu slík-
ar íbúðir og leigðu þær
og krefðust 3,5%
ávöxtunar (sem er yf-
irlýst lágmarksávöxt-
unarkrafa sjóðanna) af
kostnaðarverði íbúðar-
innar í leigutekjur þá
yrði kostnaður leigj-
enda tæplega helmingi
minni eða 3,5% af 40
milljónum = 1,4 millj-
ónir á ári.
Fleira hef ég verið
að skoða í skammdeg-
inu um mismunandi að-
ferðir við að tryggja eldra fólki elli-
lífeyri að ævistarfi loknu.
Launamaður með 5 milljóna laun á
ári leggur til lífeyrissjóðanna 4% af
launum sín þ.e. 200 þúsund og
vinnuveitandi 10% þ.e. 500 þúsund
samtals 700 þúsund á ári. Á 40 ára
starfsævi sinni t.d. frá 25 ára til 65
ára hefur þetta árlega framlag með
3% vöxtum sem hægt er fá í öllum
bönkum (hálfri prósentu lægri
vextir en lífeyrissjóðirnir krefjast)
orðið að 62 milljónum króna. Með-
alævi Íslendinga 83 ár og ef við
deilum 18 árum (65 mínus 83) í 62
milljónir þá gerir það 3.445.000. í
árslaun fyrir utan vexti af inn-
stæðu fjármagnsins á hverjum
tíma. Á söfnunarfé í lífeyrissjóð-
unum er enginn erfðaréttur, þann-
ig að látist eigandi fjárins stuttu
áður en 67 ára aldri er náð, þá fær
lífeyrissjóðurinn allt það fé sem
safnast hefur til þess eiganda, sem
gæti verið allt að 62 milljónum
króna.
Þessar augljósu staðreyndir
ættu að nægja til þess að gjör-
breyta því kerfi sem nú er til
tryggingaframfærslu eldra fólks að
loknu ævistarfi.
Þessu kolvitlausa kerfi verður að
breyta og taka upp gegnumstreym-
iskerfi, eins og t.d. sænska kerfið
sem er talið það besta í heimi.
Lífeyrissjóðirnir
Eftir Hafstein
Sigurbjörnsson
Hafsteinn
Sigurbjörnsson
»Um óheyrilegan
kostnað við rekstur
lífeyrissjóðanna og erf-
iðleika að fá upplýsingar
úr gögnum þeirra.
Höfundur er eldri borgari.