Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.03.2018, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.3. 2018
E
kki þarf lengi að leita til að finna full-
yrðingar frá marktækum gáfumönn-
um sem sjá ekki betur en að heim-
urinn fari hratt versnandi. Og þá er
ekki átt við okkar tima einan heldur
þróunina óslitna frá Sókratesi til
gærdagsins, frá því að sá drakk beiskan bikarinn í
botn. Og víst má finna margt sem rennir stoðum und-
ir fullyrðingarnar enda ekki fífl með fleipur. Lesand-
inn getur sjálfur auðveldlega fundið dæmi af þessum
toga. Styrjaldir hér og þar. Þrælkun og pyndingar og
tilraunir til að útrýma heilum kynþáttum og vinna
varnarlausum mein.
Við þessa tilburði voðamanna bætist svo hryllingur
sem ekki verður færður í debetdálk mannsins. Ofsa-
veður, flóð, gos, kuldi, brennandi hiti og pestir, bæði
þær landlægu og hinar, sem fóru fyrr eða síðar um
jörðina alla, eins og logi yfir akur. Að vísu tók það
sumar þeirra áratugi að berast hingað, en þegar þær
náðu loks landi var fyrirstaðan lítil.
En samt
En þrátt fyrir öll þessi áföll hafa orðið framfarir á öll-
um tímum, í misstórum stökkum þó, þegar til lengri
tíma er horft. Síðasta öld hefur verið kölluð öld fram-
fara, og það með réttu. En hvernig var hún? Hefði
mannkyninu verið birt spá strax við næstsíðustu
aldamót um það helsta sem gerast myndi næstu 100
árin hefði því verið brugðið. Þetta reyndist eina öldin
sem kom fyrir tveimur heimsstyrjöldum. Fyrirfram
hefði verið ástæðulaust að ætla að einhver slyppi lif-
andi frá því. En það fylgdu fleiri trakteringar. Berkl-
ar, lömunarveiki, spánska veikin, svo fátt eitt sé
nefnt, bættist við. Fátækt og hungurdauði varð jafn-
vel í öflugustu ríkjum vegna fjármálakreppu af áður
óþekktri stærð sem lamaði þjóðríkin á annan áratug.
En þessi framfaraöld varð einnig jarðvegur fyrir
helstefnu sósíalismans sem náði alræði á drjúgum
hluta landmassa jarðar. Heimatilbúin hungursneyð,
manndráp á heimaslóð í áður óþekktum stíl, fylgdi
þessum skugga. Nýlenduveldin plokkuðu og „skutu
marga konukind í kóngsins nafni“ í nýlendum Ind-
lands, Afríku og þar sem vel ættaðir menn voru
heiðraðir fyrir að vinna orrustur, þar sem annað liðið
var með spjót en hitt með byssur. Fasisminn fann sér
sína tíð og spriklaði, að vísu furðu stutt, en sá skammi
tími var „vel nýttur“ og illskan og mannhatrið þekkti
fá takmörk. Og þetta var öldin þegar mannkynið kom
sér upp kjarnorkusprengjum og sannfærði sig um
ógnarafl þeirra með því að prufa þær á almennum
borgurum í tveimur japönskum borgum.
En þrátt fyrir þetta allt er enn talið að framfarir
hafi verið meiri þá en á nokkurri annarri öld. Hvert
vísindaafrekið rak annað. Læknavísindin risu heldur
betur undir því nafni. Sjúkdóma sem verið höfðu
ígildi dauðadóma frá fyrstu tíð var nú hægt að lækna
eða bæta svo böl manna að líf með þeim varð bæri-
legt. Meðalaldurinn óx hratt, húsakynni bötnuðu víð-
ast, ekki síst hjá þeim þjóðum sem taldar voru fram-
sæknar og þróaðar. Rafmagnið umbreytti tilverunni,
hreint vatn sjálfsögð krafa sífellt víðar og vegalengd-
ir nánast hurfu eftir að frumstæðar flugvélar komu til
í byrjun aldar og undraskömmu síðar var farið að
fljúga með hundruð manna í einni vél heimsálfanna á
milli. Geimurinn, hið næsta jörðinni, varð mannanna
og við Íslendingar teljum sjálfsagt að sjá reglubundið
fallega mynd af landinu tekna úr geimfari fyrr um
daginn. Armstrong, sem æfði sig í Ódáðahrauni, drap
fæti á tunglið og fleiri komu í kjölfarið. Tunglinu varð
ekki meint af. Sovét-Rússland féll loks undan eigin
fargi er langt var liðið á öldina og það mátti þakka
staðföstum forseta í Bandaríkjunum, forsætisráð-
herra í Downingstræti og áhrifamiklum pólskum páfa
í Róm. En ekki þó síst innbyggðum galla í þessu kerfi
fyrir paradís öreiga á jörð.
Gamansama nefndin
Norska nóbelsnefndin um friðarverðlaun er skondin.
Hún hefur veitt fjórum forsetum eða varaforsetum í
Bandaríkjunum friðarverðlaun. Obama að því er virð-
ist fyrir það eitt að hafa náð kjöri. (Tilvalið að verð-
launa Hillary fyrir að hafa næstum náð kjöri.) Og
Jimmy Carter, sem er þó óneitanlega í hópi mis-
heppnuðustu forseta Bandaríkjanna. Al Gore (!)
varaforseta, þó ekki fyrir að hafa fundið upp inter-
netið, og Woodrow Wilson forseta Bandaríkjanna
fyrir að hafa komið Þjóðabandalaginu á, sem honum
tókst þó ekki að fá Bandaríkin til að taka þátt í.
Þjóðabandalagið reyndist gagnslaus tilraun.
Síðasti sovétleiðtoginn, Gorbasjeff, fékk friðar-
verðlaunin líka, en ekki forsetinn sem hafði mest um
það að segja að Sovétríkin, þessi mikli hryllingur 20.
aldarinnar, lognuðust út af.
Henry Kissinger fékk, sem embættismaður, friðar-
verðlaunin vegna verka sem hann vann að fyrir-
mælum og í umboði og ábyrgð Nixons forseta, sem
jafnframt gerbreytti heimsmyndinni þegar hann dró
Kína inn úr kuldanum. Það hefur haft meiri áhrif og
jákvæðari en flestar ákvarðanir aðrar.
Það hlýtur að vera algjör tilviljun að allir þessir for-
setar og varaforsetar eru úr röðum demókrata og þá
skiptir ekki máli hversu misheppnaðir leiðtogar þeir
hafa reynst þegar horft er til bandarískra utanríkis-
mála og friðarhorfa í heiminum. Árið 2017 fengu sam-
tök sem berjast gegn kjarnorkuvopnum friðarverð-
laun. Ekki hefur verið upplýst hvaða árangri þau hafa
náð. Það er væntanlega gert í framhaldi af því að Ind-
land og Pakistan komu sér upp kjarnorkuvopnum öll-
um að óvörum og eftir að Obama samdi við Íran um
að eftir átta ár gætu þeir komið sér upp kjarnorku-
vopnum án þess að nokkur gæti gert við það athuga-
semd. Og hann bætti um betur og borgaði þeim yfir-
gengilegar fjárfúlgur sem fluttar voru í myrkvuðum
flugvélum og samanstóðu af óskráðum seðlahrúgum í
margvíslegum myntum!
Winston Churchill, sem lengi vel stóð einn stjórn-
málamanna, sem einhver veigur var í, gegn því að
Hitler næði að leggja undir sig heiminn, fékk á sínum
tíma bókmenntaverðlaun Nóbels. Hann sagði við
konu sína og vini að sér hefði þótt fara betur á því að
hann hefði fengið friðarverðlaun Nóbels. Næstir á
eftir Churchill fengu Ernest Hemingway og Halldór
K. Laxness bókmenntaverðlaunin. Það hefði komið til
álita að veita Hemingway friðarverðlaun, því þegar
hann gekk sem hermaður í sigurgöngunni niður
Champs Elysées sagði hann skyndilega við félaga
sína að nú skyldu þeir hverfa úr skrúðgöngunni og
verða fyrstir til að frelsa barinn á Ritzhótelinu. Þegar
Heimur versnandi fer.
Mannkynið býr betur.
Lifir lengur.
Lýðræðisríkjum fjölgar.
Þekkingu fleygir fram.
Hvað á að gera í þessu?
’
Winston Churchill, sem lengi vel stóð
einn stjórnmálamanna, sem einhver
veigur var í, gegn því að Hitler næði að
leggja undir sig heiminn, fékk á sínum tíma
bókmenntaverðlaun Nóbels. Hann sagði
við konu sína og vini að sér hefði þótt fara
betur á því að hann hefði fengið friðar-
verðlaun Nóbels.
Reykjavíkurbréf23.03.18