Morgunblaðið - 26.05.2018, Page 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. MAÍ 2018
Verumgáfuð ogborðum
fisk
Plokkfiskur
- Hollur kostur tilbúinn á 5mín.
Kveðja Grímur kokkur • www.grimurkokkur.is
Hollt og
fljótlegt[ ]
ÁNMSG
P
R
E
N
T
U
N
.IS
Hugtakið læsi er ekki bara notað umað stauta sig framúr bókstöfum ákjörseðli eða lengri textum held-ur líka um það hvernig sögur og
kvæði eru hluti af því flókna tilvísana- og hug-
myndakerfi sem umlykur okkur á hverjum
tíma. Það getur verið erfitt að skilja samtíma-
texta en verður enn örðugra þegar rýnt er í
tilurð, hlutverk og viðtökur miðaldatexta.
Í glímu við fornbókmenntir er oft talað um
að nú á dögum séu fræðimenn ekki lengur
fastir í hinni gömlu þjóðlegu söguskoðun sem
skoðaði þróun og menningu innan hvers þjóð-
ríkis líkt og hún væri engum öðrum háð. Nú
er fremur litið svo á að menningarstarfsemi sé
í mestu samhengi við samtíma sinn, bæði í
nærumhverfinu og í öðrum löndum sem fólk
er í tengslum við. Þess vegna er það nú talið
sjálfsagt mál að Snorri Sturluson hafi til dæm-
is átt meiri samleið með veraldlegum sam-
tímavaldsmönnum í norðvestanverðri Evrópu,
hvort sem er í samskiptum við sér æðri valds-
menn, kirkjunnar fólk eða aðra leikmenn af
ólíkum þjóðfélagsstigum, en hann átti með sögulegum syni heiðins land-
námsmanns í Borgarfirði sem við þekkjum sem Egil Skallagrímsson. Líkt
og við eigum meiri samleið með íbúum landanna í kringum okkur en með
Fjölnismönnum.
Það er einnig sjálfsagt mál að Snorri hafi haft aðgang að bókviti og
þekkt helstu hugmyndir sam-
tíma síns um konungs- og
kirkjuvald, kristindóm og lög-
fræði, sögu og klassísk verk
Grikkja og Rómverja sem
voru vinsæl um hans daga.
Forverar Snorra gætu jafnvel
hafa haft Keisarana tólf eftir
Svetonius til fyrirmyndar þegar röð norsku konunganna frá Hálfdani
svarta til Sigurðar Jórsalafara var mótuð á bókum og hverjum þeirra gefn-
ar lyndiseinkunnir – sem Snorri vann áfram með í Heimskringlu.
En þótt öll verk séu afsprengi samtíma síns dregur það ekki úr mik-
ilvægi staðbundinnar menningarstarfsemi og þess hve frumleg þau verk
eru í evrópsku samhengi sem við kennum við Snorra: Eddan og Egla.
Hvorugt þeirra er sjálfsagður hluti af eðlilegri þróun eða evrópskri mið-
aldaritmenningu – þótt Eddan hafi örugglega verið innblásin af Ummynd-
unum Óvíðs og kallist á við þá þýddu stjörnufræði sem við þekkjum í hand-
ritinu GKS 1812 4to sem var skrifað á dögum Snorra. Við komumst aldrei
framhjá því að hefðu skrifarar í ritstofunni í Reykholti bara verið látnir
framleiða svipuð verk og við þekkjum frá meginlandinu hefði nafn Snorra
Sturlusonar ekki enn verið lands- og heimsþekkt.
Verkin kennd við Snorra eru afsprengi frumlegrar hugmyndar um að
nota hina evrópsku ritmenningu til að skapa eitthvað nýtt – á grunni þeirr-
ar munnlegu hefðar sem Snorri ólst upp við og var „fluglæs“ á þegar hon-
um datt í hug að miðla henni með þeirri tækni sem var nýjust og best á
hans tíma: rittækninni. Snorri var læs á menningu ólíkra heima – og þess
vegna eru verk hans ennþá uppspretta frjórrar umræðu um völd, heims-
mynd og hlutskipti manna.
Meira en stafir á blaði
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Fræðimaður Átti Snorri
Sturluson meiri samleið með
samtímavaldsmönnum í Evr-
ópu en Agli Skallagrímssyni.
Þegar þetta var skrifað í fyrradag, fimmtudags-morgun, var fátt ef nokkuð sem benti til þessað umtalsverð breyting yrði á þeirri vinstristjórn sem stjórnað hefur Reykjavíkurborg á
því kjörtímabili sem nú er að ljúka. Þó ber að hafa
þann fyrirvara á að sjónvarpsumræðurnar í gærkvöldi,
föstudagskvöld, gætu hafa breytt einhverju, eins og
fengin reynsla frá síðustu þingkosningum sýnir.
Þó er ýmislegt sem hefur vakið athygli í aðdraganda
þessara kosninga. Það virðist hafa verið meðvituð
ákvörðun Sjálfstæðisflokksins að reka það sem kalla
má „mjúka“ kosningabaráttu. Í ljósi veikrar mál-
efnastöðu vinstri flokkanna hefur það komið á óvart.
Þó er ekki hægt að útiloka að frambjóðendur flokksins
í Reykjavík, og raunar víðar, kunni að lesa betur í við-
horf yngri kynslóða en þeir sem eldri eru og að þeirra
skilningur sé sá að ungir kjósendur kunni lítt að meta
harðvítuga pólitíska baráttu af þeirri tegund sem tíðk-
aðist fyrr á tíð.
Það kemur í ljós í kvöld hverjir hafa rétt fyrir sér í
þeim efnum.
En af því sem fram hafði komið í
kosningabaráttunni í fyrradag var
það á margan hátt fjögurra síðna við-
tal sem Baldur Arnarson tók við þá
Dag B. Eggertsson, borgarstjóra og
Eyþór Arnalds, oddvita Sjálfstæð-
isflokksins í Reykjavík, hér í Morg-
unblaðinu, sem hefur gefið bezta mynd af þeim mál-
efnalega ágreiningi sem uppi er á milli Sjálfstæðis-
flokks og Samfylkingar um borgarmálin.
Síðustu daga hafa húsnæðismálin verið í brennidepli
og nokkuð ljóst að þar er staðan verri en hún hefur
verið í a.m.k. hálfa öld og jafnvel lengur. Staðreynd er
að fólk getur hvorki keypt né leigt og ætla mætti að
það komi verr við þá sem stjórnað hafa borginni und-
anfarin ár en hina sem hafa verið í minnihluta.
Að óbreyttu er ljóst að þessi staða húsnæðismála
verður lykilþáttur í kjarasamningum eftir nokkra mán-
uði. Það má ganga út frá því sem vísu að verkalýðs-
hreyfingin setji fram kröfur um einhvers konar „þak“
á hækkanir á húsaleigu eins og tíðkazt hefur áratugum
saman með ýmsum hætti í stórborgum Evrópu og
jafnvel sums staðar í Bandaríkjunum.
Húsaleigufélögin sem orðið hafa til á seinni árum
munu eiga í vök að verjast ef að líkum lætur.
Annað sem hefur vakið vaxandi athygli í kosninga-
baráttunni í sveitarstjórnarkosningunum, sérstaklega á
suðvesturhorninu, er vísbendingar um að þau viðhorf
sem hafa legið að baki ákvörðunum Kjararáðs um
launahækkanir til handa æðstu embættismönnum,
þingmönnum og ráðherrum, og Alþingi sá ekki ástæðu
til að afnema með lögum, eins og gert var 1992 og
2005, virðast hafa síast inn í sveitarstjórnir að ein-
hverju leyti og í ýmsum myndum.
Í því birtist sú heildarmynd að þeir sem bjóða sig
fram nú á dögum til þess að sjá um sameiginleg mál-
efni borgaranna geri það ekki síður í eiginhags-
munaskyni en vegna löngunar til að láta gott af sér
leiða. Þetta er varasöm þróun sem þarf að stöðva.
Enn einn þáttur þessara kosninga sem vakið hefur
athygli og umræður er fjöldi nýrra framboða. Frá
sjónarhóli lýðræðislegra stjórnarhátta er engin ástæða
til að amast við því heldur er það þvert á móti fagn-
aðarefni. En slíkur fjöldi nýrra framboða, sem geta ta-
lizt koma fram á öllum vígstöðvum stjórnmálabarátt-
unnar, bæði til hægri og vinstri og á miðjunni, getur
líka verið vísbending um að eitthvað sé að í starfi
hinna hefðbundnu stjórnmálaflokka. Og þá er líkleg-
asta skýringin skortur á umburðarlyndi gagnvart ólík-
um skoðunum og að krafa um einsleitni eða fyrirvara-
lausan stuðning við þá stefnu sem forystusveitir
flokkanna marka hverju sinni eigi
hér hlut að máli.
Þegar úrslitin liggja fyrir í kvöld
eða í nótt munu þegar í stað hefjast
umræður innan hinna hefðbundnu
flokka um hvaða ályktanir megi af
þeim draga.
Verði úrslitin eitthvað svipuð því sem fram hefur
komið í síðustu skoðanakönnunum verður erfitt fyrir
Sjálfstæðisflokkinn að halda áfram að neita að horfast
í augu við þverrandi stuðning, sem hlýtur að gjör-
breyta möguleikum flokksins til áhrifa á samfélags-
þróunina.
Með sama hætti má gera ráð fyrir að innan Sam-
fylkingar verði spurt hvers vegna flokkurinn nái svo
miklu betri árangri í borgarstjórnarkosningum í
Reykjavík en í þingkosningum.
Fari sem horfir um fylgi VG í Reykjavík má búast
við að innan þess flokks komi fram raddir um að þarna
sé komin pólitísk afleiðing af stjórnarsamstarfi með
Sjálfstæðisflokki og Framsóknarflokki. Slíkar umræð-
ur innan VG geta leitt til harðari afstöðu VG við ríkis-
stjórnarborðið.
Inn í þá mynd kemur hinn nýi Sósíalistaflokkur. Nái
hann árangri getur VG staðið frammi fyrir nýrri sam-
keppni vinstra megin frá, sem getur líka haft áhrif á
viðhorf ráðherra VG í ríkisstjórn. Það er forvitnilegt í
þessu sambandi að á tali yngstu kjósendanna má heyra
að í framhaldsskólum sé að vakna nýr áhugi á hinum
gömlu kenningum Karls Marx, sem kaldastríðs-
kynslóðin hélt að væru endanlega dauðar.
Þótt kosningabaráttan hafi verið litlaus og daufleg
er, eins og hér hefur verið rakið, ýmislegt í þessum
kosningum sem haft getur áhrif á framhaldið á lands-
vísu.
Úrslit kosninganna sem fram fara í dag geta því haft
margvísleg áhrif á þróun landsmála næstu árin.
Dauflegar kosningar
sem þó skipta máli
Er Karl Marx að
vakna til lífsins meðal
yngstu kynslóða?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Á ráðstefnu Frelsisnetsins, Free-dom Network, sem Atlas
Foundation og fleiri aðilar efna til í
Kaupmannahöfn 29.-30. maí 2018,
kynni ég rit mitt, sem kom út hjá
hugveitunni New Direction í Brussel
árið 2016, The Nordic Models. Þar
bendi ég á, að velgengni Norður-
landa er ekki vegna jafnaðarstefnu,
heldur þrátt fyrir hana. Þessa vel-
gengni má rekja til fjögurra þátta í
sögu Norðurlanda: Gamalgróins
réttarríkis, friðhelgi eignarréttarins,
frjálsra alþjóðaviðskipta og mikillar
samleitni norrænu þjóðanna, en síð-
astnefndi þátturinn auðveldar
ákvarðanir, eflir traust og stuðlar að
sáttum.
Frjálshyggja á sér sterkar rætur
á Norðurlöndum. Til dæmis setti
sænskumælandi Finni, Anders
Chydenius, fram hugmyndina um,
að atvinnulífið gæti verið skipulegt
án þess að vera skipulagt og að eins
gróði þyrfti ekki að vera annars tap,
árið 1765, ellefu árum á undan Adam
Smith. Chydenius lýsti eðli verka-
skiptingarinnar, sem er meginskýr-
ing hagfræðinga á því, að þjóðir
heims geti brotist úr fátækt í bjarg-
álnir. Margir eindregnir frjáls-
hyggjumenn mótuðu andlegt líf Svía
á 19. öld, þar á meðal Georg Adler-
sperre, Johan Gabriel Richert (sem
var aðdáandi Íslendinga sagna),
Lars Johan Hierta og síðast, en ekki
síst, Johan August Gripenstedt, sem
var einn áhrifamesti stjórnmála-
maður Svía um og eftir miðja 19. öld
og gerbreytti atvinnulífi þeirra í
frjálsræðisátt. Fjöldinn allur af
framsæknum frumkvöðlum hagnýtti
sér nýfengið atvinnufrelsi til að
stofna öflug útflutningsfyrirtæki.
Frjálshyggja var líka áhrifamikil í
Noregi, eins og Eiðsvallastjórnar-
skráin 1814 ber vitni um, og í Dan-
mörku, þar sem Danir brugðust við
ósigrum í stríðum við Þjóðverja með
því að auka atvinnufrelsi og efla at-
vinnulíf. „Það, sem tapast út á við,
skal endurskapast inn á við,“ orti
skáldið. En aðalpúðrinu eyði ég í að
lýsa frjálshyggju á Íslandi. Þjóð-
veldið var eins og Jón Sigurðsson
benti á sérstakt rannsóknarefni, þar
sem menn bjuggu við lög án ríkis-
valds. Sjálfur var Jón frjálshyggju-
maður og horfði einkum til Breta um
fyrirmyndir. Arnljótur Ólafsson
birti fyrstu bókina um hagfræði á ís-
lensku, Auðfræði, 1880 undir sterk-
um áhrifum frá franska ritsnill-
ingnum Frédéric Bastiat. Jón
Þorláksson, forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksins, studdist
ekki síst við stjórnmálahugmyndir
sænska hagfræðingsins Gustavs
Cassels.
Rit mitt er þó ekki aðeins um liðna
tíð, heldur líka nútímann, þegar
frjálshyggja hefur eflst að rökum.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað segi ég í
Kaupmannahöfn?