Morgunblaðið - 18.08.2018, Síða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. ÁGÚST 2018
Norðurleiðarrútan
dimmrauða
stöðvast
á miðri Hvítárbrúnni
þegar ökumaður
álpast á móti
farþegi hrópar
og bendir
sjáið alla laxana
í bátnum
loks
bakkar drossían
og rútan
sveigir rólega
að Hvítárvallaskálanum.
Haustið 1928 var Hvítárbrú hjá
Ferjukoti í Borgarfirði vígð, mikið
mannvirki á þeirrar tíðar mæli-
kvarða. Hún er tveir bogar sem
eru 51 metri hvor og tengjast með
stórum stöpli í miðri ánni. Yfir
þessu er svo aðalboginn. Hann er
því rúmlega 102 metra langur.
Hvítárbrúin er með virðulegustu
mannvirkjum, rétt
eins og aðalborin
væri.
Hún varð strax eins
og hjarta sem dældi
umferðinni í báðar
áttir, vestur eða aust-
ur yfir ána. Blómatíð
þessa mannvirkis varð
heill mannsaldur, en
hlutverkið breyttist
þegar nýr tími gekk í
garð með Borgar-
fjarðarbrúnni. Enn er
þó Hvítárbrú augna-
yndi, 90 ára gömul. Hún er
óbreytt að öðru leyti en því, að
handrið hennar hafa fengið nokk-
urn fláa út á við.
En hún er barn síns tíma og er
því einbreið. Þurfti oft að bakka af
brúnni ef annar varð fyrri til á
móti. Þetta muna margir.
Ekki bætti um þegar heilu hóp-
arnir af ríðandi fólki þurftu yfir
brúna þegar yfir stóðu hin stóru
hestamannamót í Faxaborg. Það
reyndi því oft á þolinmæði öku-
manna.
Í gamla daga var smáverslun í
Ferjukoti, aflögð um 1960. Þar var
alltaf lax til sölu meðan netaveiðin
var stunduð í Hvítá. Einnig var
lax seldur á bakkanum Hvít-
árvallamegin í veiðihúsi sem
Hannes Ólafsson átti og kallaði
gjarnan Höll Sumarlandsins. Lax-
veiðin í ánni var geysimikil og
bátar með utanborðsmótor brun-
andi um ána flesta sumardaga að
vitja um netin.
Það var því oft mikið um að
vera við Hvítárbrú á þessum ár-
um. Það var ekki síst að þakka
Hvítárvallaskálanum. Hann var
ekki hefðbundin vegasjoppa held-
ur ágætis veitingahús og það mjög
vinsælt. Hvern dag var þriggja
rétta matseðill og mikil áhersla
lögð á fagmennsku. Fólk stoppaði
mikið í skálanum, enda var talið á
þeim árum að tveggja tíma akstur
væri þaðan til Reykjavíkur. Hvít-
árvallaskálinn var eingöngu í
rekstri sumartímann og starf-
ræktur fram undir 1990.
Nú er umferð lítil við Ferjukot.
Hvítárbrú hin fagra
Eftir Helga
Kristjánsson
Helgi Kristjánsson
»Enn er þó Hvítárbrú
augnayndi, 90 ára
gömul.
Höfundur býr í Ólafsvík.
Í 1. grein raf-
orkulaga frá 2003 segir
að skapa eigi forsendur
fyrir samkeppni í
vinnslu og viðskiptum
með raforku. Í 8. grein
laganna er þetta út-
fært sem ákvæði um að
Landsneti sé heimilt að
reka raforkumarkað.
Þetta er allt og sumt
sem sagt er um málið.
Landsnet hefur nokkrum sinnum
gefið út yfirlýsingar um stofnun á
uppboðsmarkaði, nú síðast á vor-
fundi í mars 2018 um að stefnt skuli
að því fyrir 2020. Nefnt var að ekki
væri víst að þeir yrðu sjálfir rekstr-
araðilar svo þetta er frekar óljóst í
augnablikinu.
Ef uppboðsmarkaður fyrir heild-
sölu á raforku verður einhvern tíma
að raunveruleika á Íslandi þá mundi
hann taka yfir heildsölu á almennum
raforkumarkaði, sem nú stjórnast af
gjaldskrám. Einnig væri hægt að
opna fyrir þann möguleika að hluti
af sölu á raforku til stórnotenda gæti
farið þar í gegn, í litlum mæli til að
byrja með, en gæti aukist er fram
líða stundir.
Euphemia
Miklar raforkutengingar hafa ver-
ið gangsettar um alla Evrópu á und-
anförnum áum og áratugum með
það að markmiði að skapa einn sam-
eiginlegan raforkumarkað fyrir Evr-
ópu.
Þetta form á samrekstri er kallað
PCR (Price Coupling of Regions).
Ísland er enn sem komið er ótengt
Evrópu með sæstreng og á því ekki
kost á að taka fullan þátt í sam-
rekstrar-kerfinu að óbreyttu. En
notkun á hinni evrópsku aðferða-
fræði fyrir einangrað Ísland ætti
samt að vera möguleiki sem vert
væri að kíkja á.
Reiknilíkan PCR gengur undir
nafninu Euphemia (Pan-European
Hybrid Electricity Market Integra-
tion Algorithm). Hin „vel-talandi“
heilög Euphemia er nefnd sem mey
Guðs og píslarvottur í grísk-
kaþólsku rétttrúnaðarkirkjunni.
Hún hafnaði dýrkun á Vares, sem
var herguð Forngrikkja. Í refsing-
arskyni var henni varpað fyrir ljón
og dó hún þar. Árið var 303.
Reiknilíkön
Sagt er: „Öll reiknilí-
kön eru vitlaus, en sum
eru nothæf.“
Reiknilíkön eru eft-
irlíking af raunveru-
leikanum og tekst mis-
vel að ná tilsettri
nákvæmni með skap-
legum reiknitíma.
Reiknilíkanið Eup-
hemia hefur það fram
yfir flest önnur að það
byggir á traustum
grunni, hefur reynst vel og farið í
gegnum gríðarlegar prófanir í mörg
ár. Ekki annað að sjá en að vel hafi
til tekist, sbr. útbreiðslu þess í dag.
Löndin í Evrópu sem taka þátt í
daglegum rekstri eru 28: Austurríki,
Belgía, Bretland, Búlgaría, Dan-
mörk, Eistland, Finnland, Frakk-
land, Grikkland, Holland, Írland,
Ítalía, Lettland, Litháen, Lúx-
emborg, Noregur, Portúgal, Pól-
land, Rúmenía, Serbía, Slóvakía,
Slóvenía, Spánn, Svíþjóð, Tékkland,
Tyrkland, Ungverjaland og Þýska-
land.
Erum við þess burðug að standa
fyrir utan þetta samstarf og þróa
alla hluti á rammíslenskan hátt? Og
ef við ætlum að fá þetta annars stað-
ar frá, þá hvaðan? Meðan allar þjóð-
ir heims eru í óða önn að taka upp
aðferðir Evrópu.
„Ég þekki góðan hlut, hvaðan sem
hann kemur, það er bara sann-
gjarnt.“
Samrekstrarkerfi raforku
í Evrópu
Euphemia reiknar á uppboðs-
markaði, á hverjum degi fyrir næsta
dag, rafmagnsverð um alla Evrópu,
skammtar framleiðslu milli virkjana
og úthlutar flutningsgetu yfir landa-
mæri.
Einnig er reiknað út á hverjum
rekstrardegi verð á skyndimarkaði
sem breytist í gegnum daginn. Upp-
gjörstímabil á skyndimarkaði hefur
verið 30 mínútur en á mörgum
mörkuðum víða um heim er nú
stefnt að fimm mínútna uppgjörs-
tímabili. Hvatinn að því er aðallega
stóraukin þátttaka óstöðugra orku-
gjafa svo sem vind- og sólarorku í
raforkuframleiðslunni, tilkoma
stórra rafhlaðna sem varaafl og þró-
un á snjallnetum fyrir raforkustýr-
ingu.
Með óbeinum uppboðum (Implicit
Auction) er flutningsgeta tenginga
milli uppboðssvæða notuð til að sam-
þætta þau og hámarka þannig al-
menna velferð.
Raforkuflæði í flutningslínum
milli landa er ákvarðað út frá mark-
aðsupplýsingum frá tengdum mörk-
uðum. Óbein uppboð tryggja um leið
að raforka flæði frá svæðum með
lágu verði í átt að svæðum með háu
verði og leiti þannig í átt til verð-
samruna. Mismunur í verði á raf-
orkumörkuðum við sitt hvorn enda
flutningslínu myndar grundvöll að
verðlagningu á flutningsgetu. Þess
vegna minnka tekjur af raforku-
flutningum eftir því sem flutnings-
takmarkanir minnka. Ef raf-
orkukerfið væri án flutnings-
takmarkana þá væri sama raforku-
verð alls staðar í kerfinu nema með
smá mismun vegna orkutaps í flutn-
ingskerfum.
Að gefnum niðurstöðum taka síð-
an kerfisstjórnir hvers lands við og
stýra sínum hluta, virkjunum og
öllu, hver á sinn hátt.
Euphemia gerir upp daglega við-
skipti með raforku í Evrópu sem
nema 200 milljónum evra, eða 25
milljörðum íslenskra króna á núver-
andi gengi. Kerfið er í dag talið vera
mikilvægasta fjárhaglega uppgjörs-
og upplýsingakerfi álfunnar.
Að lokum
Sams konar reiknilíkan og Eup-
hemia var hannað hjá Landsvirkjun
upp úr síðustu aldamótum og er það
ennþá í dálítilli notkun. Gengur það
undir nafninu Hyena og tekur það
allar virkjanir í landinu og allar
helstu flutningslínur og getur reikn-
að óhemju langar rekstrarhermanir
á skaplegum tíma. Grunnur líkans-
ins er hinn sami og í Euphemia en
það notar aðrar bestunaraðferðir.
Undirritaður hefur meðal annars
dundað við að keyra þar hermun á
raforkusæstreng frá Íslandi til Bret-
lands í ýmsum útgáfum.
Á að stofna uppboðs-
markað fyrir raforku?
Eftir Skúla
Jóhannsson »Erum við þess
burðug að standa
fyrir utan þetta sam-
starf og þróa alla hluti á
rammíslenskan hátt?
Skúli Jóhannsson
Höfundur er verkfræðingur
skuli@veldi.is
Lögð voru fram
fjárlög á Alþingi
haustið 2008, þegar út-
gjöld ríkisins fyrir árið
2009 voru áætluð um
460 milljarðar króna
og ríkissjóður nær
skuldlaus. Í stað neð-
ansjávarganga milli
lands og Eyja voru
kynntar hugmyndir
um Bakkafjöruhöfn
sem menn hafa deilt
um.
Fyrir og eftir bankahrunið hefur
gengið illa að kveða niður allar efa-
semdarraddir um þessa ferjuhöfn á
Bakka. Eftir bankahrunið voru fjár-
lög ríkisins endurskoðuð en óljóst er
hver niðurstaðan verður þegar Al-
þingi lýkur afgreiðslu. Í sambandi
við fjárlögin var rætt um að auka
þyrfti opinberar framkvæmdir í
samgöngumálum, m.a. með vega-
gerð og jarðgangagerð vítt og breitt
um landið. Á samgöngubótum til
Vestmannaeyja lét áhugamannahóp-
ur í Suðurkjördæmi gera athugun
þegar hugmyndir um neðansjáv-
argöng komust í fréttirnar. Vegna
óvissuatriða og misgengis í jarðvegs-
lögum sem eru á hreyfingu þurfa
þau lengri umþóttunartíma, á meðan
mörgum spurningum er enn ósvar-
að.
Eitt samgönguverkefni sem til
stóð að ráðist yrði í var bygging
nýrrar Vestmannaeyjaferju. Áætlað
er að kostnaður við þessar fram-
kvæmdir gæti orðið um 12-15 millj-
arðar kr. Hluta af þessu fjármagni
er betur varið í stutt veggöng undir
Reynisfjall, mislæg gatnamót við
Hveragerði og Selfoss, nýja Ölfus-
árbrú með fjórum akreinum og tvö-
földun Suðurlands- og Vesturlands-
vegar, sem skal miðast við leiðina
2+2. Samanlagt væri vel hægt, að
dreifa þessum fjármunum á höf-
uðborgarsvæðið og alla landsbyggð-
ina, ef rétt er á málum haldið.
Í stað þess að byggja höfn í
Bakkafjöru og grafa neðansjáv-
argöng til Eyja fyrir 60-80 milljarða
króna hefði verið heppilegra að
byggja fyrst upp trausta og öruggari
heilsársvegi á hringveginum og í öll-
um innsveitum Suðurlands. Brot af
þessari heildarupphæð getur vel
staðið undir kostnaðinum við gerð
jarðganga undir Reynisfjall og 500
m langra vegganga undir Geitafjall.
Kostnaðurinn við hvor tveggja göng-
in nær aldrei einum tíunda hluta af
heildarupphæðinni sem samgöngu-
hneykslið undir Vaðlaheiði mun
kosta þegar upp er staðið. Göng und-
ir Reynisfjall væru fyrir löngu kom-
in inn á langtímaáætlun ef heima-
menn í öllum sýslum Suðurlands
hefðu staðið saman og safnað undir-
skriftum, sem grein-
arhöfundur hefði strax
skrifað undir. Þing-
menn Suðurkjördæmis
skulu kynna sér vand-
lega eftir hvaða leiðum
öryggi vegfarenda er
best tryggt og flytja til-
lögu um gerð vegganga
undir Reynisfjall á
næstu árum til að
heimamenn í Vík-
urþorpi losni við slysa-
hættuna sem of mikil
umferð í gegnum íbúð-
arhverfið skapar. Enn vinnst tími til
að taka á þessu máli, ef kjörnir þing-
menn ganga á undan með góðu for-
dæmi.
Hvort sem ríkisstjórnarflokkarnir
sitja öll sín kjörtímabil eða ekki eiga
heimamenn að vara þingmenn Suð-
urkjördæmis við afleiðingum Bakka-
fjöruhafnar ef jarðskjálftar hrella
Sunnlendinga enn einu sinni. Þrátt
fyrir allt skeytingarleysið vöruðu
margir verkfræðingar við því að á
þessu svæði yrði áhættan fyrir þessa
höfn fullmikil.
Eini álitlegi kosturinn til fram-
búðar sem þeir sjá virðist vera ný
stór og hraðskreið ferja í stað gamla
Herjólfs. Framkvæmdir við grjót-
varnargarð fyrir Bakkafjöruhöfn
voru ákveðnar þegar hart var deilt
um hvort áhættan yrði of mikil eða
ekki. Í 20 km fjarlægð frá Bakka var
grjótvinnsla ákveðin á Seljalands-
heiði að heimamönnum forspurðum.
Illa leist Vestmannaeyingum á til-
löguna um höfnina í Bakkafjöru þeg-
ar þeir söfnuðu undirskriftum til að
fá nýja ferju í stað Herjólfs. Rætt er
um að nú þurfi að losa ríkið frá
rekstri ferjusiglinga og koma þeim í
hendur Eyjamanna. Á Íslandi tíðk-
ast að gengið skuli gegn vilja heima-
manna hvort sem þeim líkar það vel
eða illa.
Í næstu framtíð eru fjögur verk-
efni réttlætanleg í jarðgangagerð.
Það eru göngin undir Reynisfjall,
Bröttubrekku, Dýrafjarðargöng og
fyrir austan Lónsheiðargöng og ný
Norðfjarðargöng sem rjúfa ein-
angrun Fjórðungssjúkrahússins við
suðurfirði Austurlands. Þessi göng
koma öllum landsmönnum til góða.
Afskrifum hugmyndina um vegtoll
á Hálendisveginum fyrir fullt og allt.
Veggöng undir
Reynisfjall
Eftir Guðmund
Karl Jónsson
Guðmundur Karl
Jónsson
»Hluta af þessu fjár-
magni er betur varið
í stutt veggöng undir
Reynisfjall, mislæg
gatnamót við Hvera-
gerði og Selfoss og nýja
Ölfusárbrú.
Höfundur er farandverkamaður.
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
Íslensku
þjónustufyrirtækin
eru á finna.is
VEISTU UM GÓÐAN
RAFVIRKJA?