Skírnir - 01.09.2010, Blaðsíða 50

1950 í tímamótasýningu Leikfélags Reykjavíkur í leikstjórn Gunn-
ars R. Hansen og með Þorsteini Ö. Stephensen í aðalhlutverkinu, að
brotið var blað og leikurinn öðlast leikrænt líf æðasláttarins. Sýning
Þjóðleikhússins 1988 á hundrað ára afmæli skáldsins sýndi og að
ekki hafði verið um einstæða tilviljun að ræða.
Það má því með nokkrum sanni segja að nánast Íslendingar einir
hafi eignast þetta fyrsta alþjóðlega verk íslenskra leikbókmennta.
Kamban fann sitt yrkisefni í Bandaríkjunum og lauk verkinu 1918,
ári eftir heimkomuna að vestan. Þar með gerðist hann fyrsti heims-
borgari í íslenskri bókmenntasögu. Efnið er vel kunnugt og hefur
verið margtíundað og verður því ekki rakið til neinnar hlítar hér.46
En í stuttu máli segir þar frá hugsjónamanninum Robert Belford
sem ræðst gegn yfirdrepsskap og auðhyggju góðgerðafélaga í hinu
kapítalíska samfélagi og þó einkum gegn ríkjandi réttarkerfi, þar
sem refsingin fæði af sér fleiri glæpamenn og forhertari en bæti eng -
an; samúð hans er einnig með smáþjófnum á meðan stórþjóf arnir
sigla framhjá hekti og höftum eins og hákarlar í smáfiskaleik. Sjálfur
geldur hann líf sitt fyrir hugsjónir sínar. Fyrsti þáttur gerist í sam-
kvæmi hjá bróður Belfords sem einmitt reynist andstæðingur hans
eins og er um þá Stockmann-bræður í Þjóðníðingi Ibsens og Stefán
Einars son mun fyrstur hafa bent á.47 Annar þáttur gerist á skrif-
stofu Belfords sjálfs og herðist þá hnúturinn; þriðji þáttur fer fram
306 sveinn einarsson skírnir
frumsýningunni hafa verið tekið með nokkrum fögnuði. Sjá Børge 1939: 28. Sjá
og t.d Mainzer Anzeiger, 8. febrúar 1933, þar sem segir: „… ein gutes Stück also,
aber eine schlechte Tendenz“ (gott leikrit en vondur boðskapur); Volkszeitung
(sama dag) tekur ekki afstöðu til efnisins en lýsir gangi leiksins heiðarlega og segir
að sýningunni hafi verið mjög vel tekið („starker Beifall“) líkt og Frankfurter
Zeitung gerir, 9. febrúar 1933. Í öðrum blöðum er því mótmælt að Kamban sé
jafnoki Strindbergs, Björnsons og Ibsens svo sem haldið hafi verið fram í leikskrá
og ýmsir eiga erfitt með að kyngja boðskap leiksins. En augljóst er að sýningin
hefur þó vakið sterk viðbrögð og enginn frýr höfundi dramatískra hæfileika. Sjá
ennfremur Frankfurter Zeitung, sennilega 9. febrúar 1933, Mainzer Journal,
8. febrúar 1933, og Mainzer Tageszeitung, 8. febrúar 1933, sem spáir því að þetta
leikrit eigi eftir að fara sigurför í þýskum leikhúsum. Sem dæmi um það að ekki
létu allir danskir leikhúsmenn sér fátt um leikinn finnast má nefna ummæli Thor-
kilds Roose (1927).
46 Sjá Helgu Kress 1970a: 55–70, en þar er aðföngum leiksins ítarlega lýst; sjá einnig
Árna Ibsen 2006: 187–189, og Svein Einarsson 1996: 264–267.
47 Stefán Einarsson 1932.
Skírnir haust 2010_Layout 1 27.10.2010 18:02 Page 306