Skírnir - 01.09.2010, Blaðsíða 274

rannsókn samkvæmt VII.–XVI. kafla sakamálalaganna. En um máls -
meðferð á því stigi eru engin ákvæði í landsdómslögunum nema um gerð
ákæru sem lýst er að framan. Af því leiðir meðal annars að ráðherrar sem
sakaðir eru um embættisbrot njóta ekki réttarstöðu grunaðra manna eða
sakborninga áður en þingsályktunartillaga um ákæru er lögð fram. Í því
máli sem nú hefur verið stefnt til landsdóms er að vísu tekið fram í grein-
argerð með þingsályktunartillögunni að ráðherrarnir fjórir hafi notið
andmælaréttar við gerð Skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis frá 12. apríl
2010 og við gerð skýrslu þingmannanefndarinnar frá september 2010 sem
stendur að ákærunni. Þessu verður þó ekki jafnað við þau réttindi sem
sakaður maður nýtur við lögreglurannsókn samkvæmt sakamálalögum,
þar á meðal að hann hafi átt þess kost að svara sakargiftum og skýra mál
sitt með sama hætti og þar er mælt. Úr þessu ætti landsdómur þó að geta
bætt með stoð í sakamálalögunum þegar hann fær málið til meðferðar.
Þá má velta því upp hvort landsdómur sé úreltur, þar sem reglur um sér-
staka ráðherraábyrgð og landsdóm hafi mótazt löngu áður en þingræðisregla
hafði náð viðurkenningu. Réttast sé og eðlilegast að ráðherra lúti hinni al-
mennu refsilöggjöf landsins og almennir dómstólar dæmi um slík brot, en að
öðru leyti eigi ráðherra að bera pólitíska ábyrgð fyrir Alþingi og þingræðis-
reglan veita aðhald. Sá meinbugur er á þessu, að þingið veitir ríkisstjórn ekki
það aðhald sem þingræðisreglan ætti að gera. Um þetta er ekki deilt og er
meðal annars meirihlutastjórnum kennt um, þar sem ríkisstjórn og meiri-
hluti þingmanna myndi eina valdablokk, en stjórnarandstaðan megi sín
lítils. Það úrræði hefur helzt verið nefnt að skilja betur en gert er milli lög-
gjafar- og framkvæmdarvalds, en ekki hafa menn verið á einu máli um hversu
langt skal ganga. Raunar er vandséð hvernig þau skil tryggi viðhlítandi aðhald
öðru vísi en ráðherrar verði að hafa samráð við þing um lagasetningu og fjár-
veitingar, en nægir það? Kann það ekki að enda í hrossa kaupum og spillingu?
Hitt sýnist vænlegra að landsdómur veiti framkvæmdarvaldinu nauð -
synlegt aðhald með því að Alþingi fengi sér til fulltingis rannsóknarnefnd
skipaða löglærðum mönnum til að rannsaka embættisfærslu ráðherra og
þar yrði farið eftir ákvæðum sakamálalaga og réttindi hins grunaða eða
sakaða til hins ýtrasta tryggð.
Niðurstaðan yrði síðan lögð fyrir Alþingi sem annað tveggja hefðist
ekki frekar að eða tillaga um málshöfðun yrði lögð fram þar sem úrslit
réðust af atkvæðagreiðslu.13
530 sigurður líndal skírnir
13 Í Danmörku voru árið 1999 sett lög um rannsóknarnefndir sem rannsaka skyldu
embættisfærslu ráðherra ef þingið samþykkti ályktun þess efnis. Sjá Eirík Tómas -
son 2005: 138–139.
Skírnir haust 2010_Layout 1 27.10.2010 18:03 Page 530