Ný Dögun - 01.11.1992, Blaðsíða 28

Dögun
skiptir miklu máli í þróun líkamsímyndar
og sjálfsímyndar almennt. Barninu verður
fljótt tamt að sjá sjálft sig í spegli skoðana og
væntinga annarra, einkum foreldra sinna
(5). Viðbrögð foreldra við líkamskönnun
barnsins eru talin vega þungt í mótun
líkamsímyndar barnsins. Lýsi þeir almennt
megnri vanþóknun á þessari sjálfskönnun,
ýtir það undir þá skoðun hjá barninu að
eitthvað sé „ vont" við líkama þess og viðbúið
að það ali með sér sektarkennd vegna hans.
Fái barnið hinsvegar ekkert aðhald eða
leiðbeiningar í umgengninni við eigin
líkama, er líklegt að það eigi erfitt með að
þróa með sér sjálfsaga og virðingu fyrir
líkama sínum (2).
Barnið fer að fá stjórn á líkama sínum og
byrja að þróa samhæfingu hans á seinni
hluta 1. aldursárs. Smám saman fer það að
fá aukið vald yfir handahreyfingum, lærir
að ganga og að stjórna þvag- og hægðalosun.
Vitundin um þessa stjórn vex jafnt og þétt og
er mjög nátengd líkamsímynd og sjálfs-
virðingu barnsins. Sé félagslega umhverfið
jákvætt gagnvart viðleitni barnsins, ýtir það
undir jákvæða líkamsímynd þess og sjálfs-
virðingu. Hlýleg snerting foreldra er barninu
mikilvæg við að móta líkamsímynd þess og
ýtir undir jákvætt sjálfsmat (2).
Mikil þróun verður á líkamsímyndinni á
unglingsárunum, jafnhliða líkamlegum
breytingum og kynhvöt. Aukin áhersla er
lögð á útlit, einkum í þeim tilgangi að ganga
í augun á hinu kyninu. Þá fer félagslega
umhverfið einnig að gera auknar kröfur um
útlitið, og tísku- og auglýsingaímyndirnar
magna þessar kröfurenn frekar. Á unglings-
árunum eru sérstaklega sterk tengsl á milli
líkamsímyndar og sjálfsvirðingar (3).
Þótt sjónum hafi hér verið beint að bernsku
og unglingsárum, heldur líkamsímyndin
áfram að þróast og leika stórt hlutverk. Þeir
þættir, sem að ofan eru nefndir eru tengdir
henni ævilangt og hafa áhrif á sjálfsvirðingu
fólks.
Þetta er mjög skýrt þegar fólk missir að
einhverju leyti stjórnina á eigin líkama, vegna
slysa, sjúkdóma eða öldrunar. Þörfin fyrir
hlýlega snertingu endist einnig ævina á enda
og er of t sérlega rík hjá sjúklingum og öldruð-
um. Þá er það mönnum tamt á öllum aldri
(í mismiklum mæli þó) að sjá sjálfa sig með
augum annarra. Þetta hefur mikla þýðingu
hvað varðar afleiðingar slysa og sjúkdóma
fyrir sjálfsímynd manna,og sýnir m.a. hvaða
gildi lýtalækningar geta haft í að bæta líkams-
ímynd og líðan viðkomandi.
Brey+mga>* á líkamsímynd
Líkamsímyndin er ekki alltaf í samræmi við
raunverulegt ástand líkamans. Alltaf má
finna einhvern minniháttar mismun, en
þegar misræmið verður of mikið er það
sjúklegt ástand, svokallað „mind-body-
split". Þekktar eru geðrænar truflanir þar
sem líkamsímyndin er brengluð, án þess að
það eigi sér stoð í breytingum á útliti líka-
mans, eins og sýnir sig í lystarstoli (anorexia
nervosa) (9).
Við sjúkdóma og slys, þar sem varanlegur
líkamlegur skaði hlýst af, skerðist óhjá-
kvæmilega líkamsímynd viðkomandi. Sú
reynsla að missa líkamsímynd sína getur
verið margskonar, eftir því hver missirinn
er. T.d. eftir því hvort um er að ræða skerta
starfsorku til frambúðar (örorku), eða
breytingar á útliti.
Mögulega hefur hún mikla félagslega þýð-
ingu, eða kynferðislega. E.t.v. gerir hún
framtíðardrauma viðkomandi að engu. Þá
ber að hafa í huga að hver og einn bregst við
missinum á sinn hátt. En í öllum tilfellum
stendur einstaklingurinn frammi fyrir
breyttum aðstæðum - breyttri sjálfsmynd.
Það er eðlilegt að fólk syrgi það sem það
hefur misst, jafnvel svipað og þegar um
ástvinamissi er að ræða, og gangi í gegn um
„sorgarferli", sem lýst verður hér á eftir.
Lokastigið í ferlinu er aðlögun að hinni
breyttu líkamsímynd (2).
Ef þessi aðlögun misferst, getur það
hinsvegar leitt til geðrænna einkenna s.s.
þunglyndis og ofsakvíða. Þess vegna er
mikilvægt að læknar, sem og annað heil-
brigðisstarfsfólk, hafi skilning á því hvað
sjúklingurinn gengur í gegn um og séu færir
um að styðja viðkomandi á réttan hátt.
28