Ljósmæðrablaðið - 01.12.2011, Side 23

23Ljósmæðrablaðið - desember 2011
vökva og fæðuinntekt eftir aðgerð, ógleði og
notkun ógleðistillandi lyfja, verkjastillingu
og notkun sterkra verkjalyfja, sárameðferð,
heimferðartíma og endurinnlagnir. Einnig
voru skoðaðar nokkrar bakgrunnsbreytur
eins og aldur, fyrri fæðingar og líkams-
þyngdarstuðull (BMI). Athugað var hvort
og þá hvaða áhrif þessir þættir hefðu á lengd
sjúkrahúslegunnar.
Legutími eftir valkeisaraskurð var borinn
saman við legutíma árin 2003 og 2007 með
afturvirkri gagnaöflun, þar sem tilgangurinn
var að kanna hvort stytta mætti sjúkrahús-
legu við valkeisaraskurði með aðferðum
flýtibatameðferðar án fjölgunar endurinn-
lagna. Gögn voru fengin úr legukerfi og
sjúkraskrám.
Síðast en ekki síst var ánægjukönnun
send í tölvupósti til kvennanna 4-6 vikum
eftir fæðingu, en þar fengu þær tækifæri
til þess að gefa álit sitt á flýtibataferlinu
og dvölinni á sængurkvennadeild.
Ánægjukönnunin var í gangi frá janúar til
maí 2009 og náði þar með ekki til nema
hluta þess hóps sem gæðaeftirlit náði til.
Allt ofangreint gaf okkur tækifæri til
endurmats og endurbóta á meðferð og
útgáfu á verklagsreglum í framhaldi af því.
Niðurstöður
Gæðaeftirlit tók til 192 kvenna sem fengu
flýtibatameðferð á tímabilinu nóvember
2008 til október 2009. Ánægjukönnunin var
send til 62 kvenna á tímabilinu janúar til
maí 2009, af þeim svöruðu 54 konur, svar-
hlutfall 87%.
Innskriftarfræðsla. Samkvæmt ánægju-
könnun töldu ríflega 87% kvenna sem
gengust undir flýtibatameðferð sig hafa
fengið fullnægjandi upplýsingar fyrir
aðgerð.
Legutími. Legutími við valkeisara-
skurð á LSH styttist marktækt um rúmlega
sólarhring eftir innleiðslu flýtibatameð-
ferðar og er nú 2-3 sólarhringar hjá meiri-
hluta kvenna. 80% kvenna sem fengu
flýtibatameðferð útskrifuðust heim innan
48 stunda frá fæðingu. Algengasta ástæða
þess að kona var lengur en tvo sólarhringa
á deild, var að barn var ekki útskriftarhæft.
Aðrar helstu ástæður voru að móðir óskaði
eftir lengri dvöl, verkjavandamál og
brjóstagjafarvandamál.
Rúmlega 80% kvenna sem fóru í
valkeisara á tímabilinu nóvember 2008
– október 2009 fengu flýtibatameðferð
en hinar þurfti að útiloka (frá snemmút-
skrift) vegna sjúkdóma, fjölbura, mikillar
blæðingar í aðgerð eða tungumálaörðug-
leika. Af öllum konum sem fæddu eitt
barn með valkeisaraskurði á tímabilinu
(meðtaldar þær sem ekki fengu flýtibata-
meðferð) gátu 66% útskrifast innan 48 klst
frá fæðingu. Miðgildi legutíma kvenna með
einbura fór úr 82 klukkustundum niður í 52
klukkustundir milli áranna 2007 og 2009.
Útskrift. Einungis 10% kvenna sem
útskrifuðust innan 48 stunda hefðu viljað
vera lengur þegar þær voru spurðar 4-6
vikum eftir útskrift. Þær sem útskrifuðust
snemma voru hlutfallslega ánægðari með
lengd sjúkrahúslegunnar en hinar sem voru
lengur. Engin af þeim sem útskrifaðist
snemma og fékk heimaþjónustu ljósmóður
taldi sig óörugga með umönnun barns.
Aldur og fyrri fæðingar. Tæplega sólar-
hrings munur var á legutíma frumbyrja
og fjölbyrja árið 2007 en með tilkomu
flýtibatameðferðar og snemmútskriftar varð
munurinn einungis klukkustund. Meðal-
aldur kvenna sem fóru í valkeisaraskurð var
32 ár. Konur yngri en 25 ára voru marktækt
líklegri en þær eldri til að liggja lengur á
deild en tvo sólarhringa og var aldurinn þar
afgerandi. Ungur aldur virðist þó eingöngu
skipta máli ef konan var frumbyrja.
Líkamsþyngdarstuðull (BMI). Kannað
var hvort líkamsþyngd kvenna hefði áhrif
á lengd innlagnar. Engin fylgni reyndist á
milli BMI og legutíma og þyngdarflokkur
virtist ekki hafa áhrif á hvort útskrift náðist
innan 48 stunda frá fæðingu eða ekki.
Vökva og fæðuinntekt. Konur sem fóru
heim innan 48 tíma virtust hafa tilhneigingu
til þess að borða fyrr en hinar sem lágu
lengur, munurinn var þó ekki marktækur.
Konur í flýtibatameðferð borðuðu að
jafnaði fimm tímum eftir fæðingu og allar
höfðu þær borðað innan átta tíma.
Hreyfing. Engin tengsl virtust vera á
milli þess hvenær konurnar hreyfðu sig
fyrst og þess hvenær þær fóru heim, en þær
fóru að jafnaði fram úr rúmi tveimur tímum
eftir fyrstu máltíð.
Verkjameðferð. Svo gott sem allar konur
í flýtibatameðferð fengu paracetamol,
ibuprofen og OxyContin reglulega meðan
á innlögn stóð, auk morfíns í æð eða
undir húð eftir þörfum. Öllu jöfnu var
OxyContin gefið í þrjá til fjóra sólarhringa
eftir aðgerð og þær konur sem útskrifuðust
í heimaþjónustu innan 48 stunda fengu
eina til tvær OxyContin töflur með sér
heim. Heildarmagn morfíns á legutíma var
að meðaltali 15 mg á hverja konu. Konur
sem dvöldu lengur en 48 tíma á deildinni
fengu marktækt meira morfín en hinar. Það
skýrðist einkum af sex konum sem gátu ekki
útskrifast á tilsettum tíma vegna verkja.
Einungis 3% kvenna lágu lengur inni en 48
klukkustundir vegna verkjavandamála og
fáar konur voru með mikla verki (< 5%).
Við ánægjukönnun á flýtibatameðferð
kom fram að um 90% kvennanna fannst
verkjastilling eftir aðgerð fullnægjandi. En
um 10% kvenna töldu sig vera með verki
eftir heimferð.
Brjóstagjöf. Erfiðleikar í tengslum við
brjóstagjöf hindruðu snemmheimferð 4
kvenna af 192 eða um 2%. Samkvæmt
ánægjukönnun töldu ríflega 75% kvenna
sig hafa fengið næga aðstoð við brjóstagjöf
meðan á dvöl á sængurkvennadeild stóð.
Tæplega 8% töldu sig enga aðstoð hafa
fengið, sem er umhugsunarvert, en reyndar
er óljóst hvort þær voru einfaldlega sjálf-
bjarga eða hefðu þurft aðstoð og ekki
fengið.
Endurinnlagnir. Fjórar konur voru endur-
innlagðar á tímabilinu nóvember 2008 -
október 2009, allar meira en hálfum mánuði
eftir útskrift. Svipuð niðurstaða var fyrir
árið 2007 ef miðað er við heildarfjölda
keisara. Hlutfall kvenna sem þarf endur-
innlögn var og er lágt, eða minna en tvö
prósent.
Samantekt/Umræður
Af ofangreindu má sjá að flýtibatameð-
ferð virðist ætla að skila tilætluðum árangri.
Um það bil 80% kvenna sem fá flýtibata-
meðferð við valkeisaraskurð útskrifast heim
innan 48 stunda. Þannig hefur legutími
þessa hóps styst marktækt um rúman sólar-
hring og því staðfest að hagræðing verður í
rekstri við breytingarnar. Vissulega færist þó
ýmis þjónusta í auknum mæli frá legudeild
til göngudeildar. Snemmútskriftir virðast
hvorki stuðla að aukningu endurinnlagna
né fylgikvilla. Síðast en ekki síst eru lang-
flestar konurnar ánægðar með lengd dvalar á
sængurkvennadeild og aðeins 10% aðspurðra
hefðu viljað dvelja lengur. Með öðrum orðum
eru um 80% kvenna sem fá flýtibatameð-
ferð tilbúnar til heimferðar eftir 48 klst, geta
fengið heimaþjónustu og virðast í flestum
tilfellum sáttar við þjónustuna.
Þess ber að geta að konur sem fæða
með bráðakeisaraskurði fá nú að mestu
sömu meðhöndlun eftir aðgerð og
valkeisarakonur. Vissulega er það þó háð
efnum og aðstæðum hverju sinni eins og til
dæmis því hversu lengi konan hefur verið
í fæðingu, hvort hún er svæfð í aðgerð,
hvernig barni reiðir af og svo framvegis.
Þessi hópur fer nú í síauknum mæli heim
innan 48 stunda og þiggur heimaþjónustu
ljósmæðra. Ekki hefur verið tekinn saman
fjöldi þessara kvenna né hvernig þeim reiðir
af í samanburði við valkeisarakonur, en er
engu að síður þróun sem búast mátti við og
verðugt verkefni til skoðunar síðar meir.
Að lokum ber að geta þess að allt
samstarf og vinna við innleiðslu á nýju
verklagi gekk með miklum ágætum, þökk
sé góðu starfsfólki - sem auk þess virðist
vera nokkuð ánægt með breytingarnar og er
það vel!
Nánari umfjöllun og útlistun á gæða-
eftirliti og samanburðarrannsókn, ásamt
heimildalista, má sjá í fræðigrein Jóhönnu
Gunnarsdóttur læknis sem birtist á nýliðnu
sumri; Stytt sjúkrahúslega við valkeisara-
skurði eftir upptöku flýtibatameðferðar og
heimaþjónustu. (Læknablaðið 07/08. tbl.
97.árg. 2011).
September 2011,
Guðrún Halldórsdóttir og
Þorbjörg Edda Björnsdóttir