Morgunblaðið - 09.11.2018, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. NÓVEMBER 2018
Kjölturakki Snotur hundur í kjöltu besta vinar síns og á Laugavegi.
Kristinn Magnússon
Það er árátta
manns að gera eitt-
hvað af sér. Það er
misjafnt hvert sú ár-
átta leiðir. Því er nú
eitt sinn þannig varið,
að árátta kvensamra
er kvennafarið. Aðrir
hafa áráttu til að
skapa sér viðurværi
þegar enginn vill ráða
þá til starfa vegna
þess að menntun þeirra er sér-
hæfð.
Íslensk flugstarfsemi er sprottin
af þeim rótum að ungir menn
hleyptu heimdraganum, lærðu að
fljúga í útlöndum og þegar heim
kom urðu þeir að skapa sér starfs-
grundvöll. Frumkvöðlar íslenskra
flugmála sem stofnuðu Flugfélag
Íslands hf. og Lofleiðir hf. á fyrri
hluta síðustu aldar höfðu ekkert
annað en hyggjuvit sitt, dugnað og
útsjónarsemi. Þeir sem á eftir
komu byggðu á verkum frum-
kvöðlanna.
Það er örlítið annar veruleiki
sem birtist í viðskiptum. Það þarf
að finna hilluna til að starfa á. Til
þess þarf hugvit eins og hjá rithöf-
undum. Það þarf þekkingu eins og
hjá verkfræðingum. Það þarf
kjark eins og hjá fjallagörpum
sem leita hátt. Flug er í raun
fyrsta hátækniatvinnugreinin á Ís-
landi. Það skorti ekki kjarkinn hjá
ungum mönnum, sem fóru til
Bandaríkjanna og Kanada með lít-
ið annað en vilja og góðar óskir í
veganestið. Þegar heim var komið
varð að skapa við-
urværið og finna hill-
una. Hilluna má finna
í samlíkingu við flug-
vélamóðurskipið. Ís-
land er flugvélamóð-
urskip í Atlantshafi.
Það hentar vel að
safna saman farþegum
frá tveimur heims-
álfum og flytja þá frá
brottfararstað til
áfangastaðar með við-
komu á Íslandi. Það
var fyrir 65 árum sem
sú hugmynd kom fram.
Samkeppni við Flugleiðir hf.
og Icelandair hf.
Það er ekkert nýtt að flug-
rekstur sé ekki dans á rósum. Það
er sagt að þegar milljarðamær-
ingar brjótast frá milljörðum til
milljóna í örbirgð, þá er nærtækast
að stofna flugfélag. Frá því Ice-
landair hf. varð til við samruna
Flugfélags Íslands hf. og Loftleiða
hf., árið 1973, hefur verið stofnað
til innlendrar samkeppni við það
félag eigi sjaldnar en tólf sinnum.
Jafn oft hefur hinn nýi keppinaut-
ur horfið af sjónarsviðinu við mis-
mikinn glæsibrag. Í nokkrum til-
fellum hafa farþegar borið mjög
skarðan hlut frá borði í viðskiptum
við nýsnillinga í flugrekstri. Að
ekki sé talað um lánastofnanir,
jafnvel Lífeyrissjóð bænda, sem
vildi aðstoða við stofnun flugfélags
til að efla Ferðaþjónustu bænda.
Engin þessara tilrauna til flug-
rekstrar skilaði verðmætum,
hvorki til eigenda né samfélagsins.
Það er ekki allt starf frumkvöðla
til fjár.
Það eru gerðar nokkrar fjár-
hagslegar kröfur þegar stofnað er
til flugrekstrar. Þannig er gert ráð
fyrir að flugrekstraraðili geti hald-
ið áfram rekstri án tekna í þrjá
mánuði. Flugrekstur fjármagnar
sig að nokkru sjálfur, þar sem far-
þegar greiða fyrir fargjöld með
nokkrum fyrirvara. Þegar að flugi
kemur hefur flugrekstraraðili feng-
ið greiðsluna eða á von á greiðslu
frá fjármálafyrirtæki.
Krafa um rekstrarfé
Ágreiningur er um það hvort
þessi krafa um rekstrarfé sé við-
varandi eða eigi aðeins við þegar
flugfélag er stofnað. Ef krafa um
rekstrarhæfi er ekki viðvarandi
getur það leitt til þess að farþegar
sem hafa flogið fyrra flug af tveim-
ur eigi það á hættu að þurfa að
borga öðru sinni fyrir heimferð
sína. Og eigi jafnframt á hættu að
þurfa að greiða fyrir ferð sem aldr-
ei var farin. Krafa um rekstrarfé
er með öðrum orðum neyt-
endavernd.
Það hefur verið nokkuð broslegt
að fylgjast með skuldabréfaútboði
flugfélagsins WOW á þessu hausti.
Fyrir slysni fóru út upplýsingar,
sem neytendum voru alls ekki ætl-
aðar. Kjörin í skuldabréfaútboðinu
voru mjög góð! Tvöföld ávöxtun
annarra svipaðra útboða! En marg-
föld áhætta! Þegar kjör í útboði
eru góð er ástæða til að spyrja:
Hvers vegna? Áhættuþættir?
Svo var útboðið framlengt. Að
lokum komu fréttir um að skulda-
fjárútboði væri lokið! Án þess að
niðurstaða væri birt neytendum.
Víst er að árangur af skulda-
bréfaútboðinu dugði ekki til að
hægt væri að halda áfram í hluta-
fjárútboð þar sem helmingur hluta-
fjár í félaginu væri seldur fyrir allt
að 25 milljarða. Félagið var selt
fyrir tvo milljarða! Eða jafnvel
ekkert ef áreiðanleikakönnun leiðir
í ljós lík í fluglestinni!
Það þurfti enginn ódrukkinn
„fjárfestir“ að kaupa þessi skulda-
bréf en kann að vera að einhver
sem átti kröfu fyrir hafi breytt
sinni kröfu í skuldabréf til að eiga
von í að einhver „drukkinn“ fjár-
festir keypti skuldabréf.
Verðmæti fyrir hluthafa
í Icelandair hf.
Fyrir hluthafa í Icelandair hf.
eru aðeins tvær spurningar sem
skipta máli í kaupum á WOW air.
Önnur spurningin er: Eykur þessi
eign verðmæti hluthafa? Hin
spurningin er: Er verðið rétt?
Hluthafa í Icelandair hf. varðar
ekkert um þjóðarhag. Það eru
kjörnir fulltrúar sem skulu hafa
þær áhyggjur. Hluthafa í Ice-
landair hf. varðar ekkert um það
hver eru áhrif áframhaldandi starf-
rækslu WOW air á samkeppni. Það
er ekki hlutverk hluthafa í öðrum
hlutafélögum að viðhalda sam-
keppni, frekar en það er hlutverk
banka og fjármálafyrirtækja að
byggja upp og viðhalda samkeppni
á öðrum sviðum en fjármálamark-
aði.
Verða þessi kaup efnd?
Þegar viðskipti af þessu tagi
eiga sér stað verður að gæta þess
að andlagið í viðskiptunum hafi þá
eiginleika sem ætla má samkvæmt
upplýsingum sem lágu fyrir þegar
samningar voru gerðir. Hvað ef
svo er ekki? Nærtækast er að
spyrja: Hvaða verðmæti eru í seld-
um flugmiðum? Hvað kostar að
flytja þá farþega, sem eiga bókað
hjá WOW ir? Ef tap verður af
þeim flutningi, þá verður það í
raun til að lækka verð á hinu selda
andlagi ef rétt er reiknað til verðs.
Og hvað með það þótt WOW air
hverfi af sjónarsviðinu? Varðar
hluthafa í Icelandair hf. eitthvað
um það hvernig afkoman verður á
hótelum á Íslandi?
Hvað gerist ef þessi kaup verða
ekki efnd vegna þess að andlagið
er ekki eins og því var lýst? Þá
kemur upp stór spurning: Hvað
vissu eftirlitsaðilar um fjárhags-
stöðu WOW air? Því þarf að svara
ef farþegar WOW air ná ekki að
ljúka ferðalagi sínu áður en rekstri
félagsins verður hætt.
En eins og skáldið sagði:
Vit er
að vanmeta
vitsmuni almennings
vandlega og
vel.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Það er sagt að þegar
milljarðamæringar
brjótast frá milljörðum
til milljóna í örbirgð, þá
er nærtækast að stofna
flugfélag.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Flug og frumkvöðlar
Okkur ber skylda
til þess að hlúa sem
best að velferð barna
og ungmenna og
tryggja þeim tæki-
færi til þess að
þroskast og dafna.
Menntakerfið er eitt
mikilvægasta jöfn-
unartæki okkar og
þar er lagður grunn-
ur að tækifærum
framtíðarinnar. Samkvæmt nýj-
ustu skýrslu Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar (e. OECD) um
menntatölfræði eru meginstyrk-
leikar íslenska menntakerfisins
gott aðgengi að menntun og góð
samskipti nemenda og kennara. Í
þeirra tölum hefur einnig komið
fram að íslenskt skólakerfi ein-
kennist af jöfnuði.
Lesskilningur
Kveikjan að þessum skrifum er
umræða í þinginu í gær um stöðu
drengja. Hún bar yfirskriftina
„Drengir í vanda“ og þar ræddu
þingmenn vítt og breitt um stöðu
íslenskra drengja. Ég færi Karli
Gauta Hjaltasyni, þingmanni
Flokks fólksins, þakkir fyrir að
vekja máls á þessu brýna málefni.
Mér er málið hugleikið og líkt og
samstarfsfólk mitt í þinginu hef
ég áhyggjur af slökum lesskiln-
ingi íslenskra drengja. Niður-
stöður PISA-rannsóknarinnar
2015 sýndu að 29% íslenskra
drengja væru í lægstu hæfniþrep-
um prófsins og gætu ekki lesið
sér til gagns. Það er stórt sam-
félagslegt verkefni að bæta læsi
íslenskra barna og að því vinnum
við í sameiningu. Eitt mikilvægt
tæki til þess eru lesfimipróf sem
innleidd hafa verið. Vísbendingar
eru um að okkur miði í rétta átt
samkvæmt nýjustu niðurstöðum.
Brotthvarf
Töluverður munur
er á brotthvarfi nem-
enda úr framhalds-
skólum eftir kynjum
og þar hallar á
drengina. Á Íslandi
eru fleiri karlar á
aldrinum 25-34 ára
án framhaldsskóla-
menntunar en í flest-
um öðrum vestræn-
um ríkjum.
Menntunarstig þjóð-
arinnar hefur aukist mjög á sl. tíu
árum, en háskólamenntuðum kon-
um hefur fjölgað mun hraðar en
körlum þannig voru konur eru
tveir af hverjum þremur sem
brautskráðust af háskólastigi hér
á landi á árunum 2015-2016. Að
undanförnu höfum við gripið til
aðgerða til að sporna við brott-
hvarfi úr framhaldsskólum m.a.
með því að veita auknum fram-
lögum til skólanna til að mæta
nemendum í brotthvarfshættu,
hefja skimun fyrir brotthvarfi og
vinna að bættri geðheilbrigð-
isþjónustu fyrir nemendur í sam-
starfi við heilbrigðisráðuneytið.
Samstarf um árangur
Vellíðan og velgengni nemenda
er stöðugt verkefni skólafólks og
menntakerfisins í heild. Þar þurfa
margir þættir að koma saman til
að árangur náist og hann sé við-
varandi. Nú í haust var stigið gott
skref í þá átt að auka samstarf í
þágu barna þegar ráðherrar fé-
lags- og jafnréttismála, dóms-
mála, samgöngu- og sveitarstjórn-
armála, heilbrigðismála og
mennta- og menningarmála und-
irrituðu viljayfirlýsingu þess efn-
is, ásamt fulltrúa Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga. Í
viljayfirlýsingunni kemur fram að
við hyggjumst auka samstarf okk-
ar á þeim málefnasviðum er snúa
að velferð barna og brjóta niður
múra sem myndast geta milli
kerfa. Markmiðið er skýrt; að
tryggja sem best að börn og ung-
menni fái heildstæða og sam-
hæfða þjónustu þvert á stofnanir
og kerfi.
Snemmtæk íhlutun
Þessi viljayfirlýsing kallast á
við þær áherslur sem við höfum
talað fyrir er snerta snemmtæka
íhlutun. Hún felur í sér að börn
og ungmenni fái aðstoð og hjálp
sem fyrst á lífsleiðinni og þeim sé
veitt liðsinni áður en vandi þeirra
ágerist. Við náum mestum ár-
angri með snemmtækri íhlutun
þegar allir leggja sig fram við að
eyða þeim hindrunum sem geta
skapast milli málefnasviða, stjórn-
sýslustiga og stofnana þegar
kemur að því flókna verkefni að
stuðla að velferð barna.
Íslenskt menntakerfi er öflugt
og mörgum kostum búið. Við vilj-
um gera enn betur og sókn-
arfærin eru víða. Menntatölfræði
og niðurstöður rannsókna eru
mikilvæg innlegg í þá stefnumót-
un sem nú stendur yfir vegna
mótunar menntastefnu til ársins
2030. Eitt af því sem er til skoð-
unar þar er hvernig við getum
forgangsraðað með skilvirkari
hætti í þágu þeirra sem mæta
áskorunum í menntakerfinu,
hvort sem það eru drengir eða
stúlkur.
Bæta þarf stöðu drengja
í menntakerfinu
Eftir Lilju Dögg
Alfreðsdóttur »Markmiðið er skýrt;
að tryggja sem best
að börn og ungmenni
fái heildstæða og sam-
hæfða þjónustu þvert á
stofnanir og kerfi.
Lilja Alfreðsdóttir
Höfundur er mennta- og
menningarmálaráðherra.