Morgunblaðið - 15.11.2018, Blaðsíða 43

43
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2018
Móskarðshnúkar Úr Mosfellsdalnum er skemmtileg gönguleið á Móskarðshnúka, líparíthnúka austur af Esju. Stórbrotið útsýni er í nánast allar áttir á hæsta hnúknum sem er 807 metra hár.
Eggert
Pakkinn er að sjálfsögðu 3.
orkupakki Evrópusambandsins en
ráðherrarnir eru ekki bara núver-
andi ráðherrar því fyrrverandi
ráðherrar virðast komnir í sama
pakkann. Þeirra a meðal er Björn
Bjarnason, fyrrverandi ráðherra
og formaður utanríkismála-
nefndar Sjálfstæðisflokksins og
núverandi formaður starfshóps
ríkisstjórnarinnar um EES-
samninginn.
Björn hefur að undanförnu
skrifað nokkra pistla til stuðnings orkupakk-
anum og virðist helst telja það málinu til fram-
dráttar að ríkisstjórn mín hafi ekki kæft áform
ESB um þriðja orkupakkann í fæðingu.
Línan gefin
Það er engu líkara en starfandi ráðherrar
flokksins séu orðnir lærisveinar forvera síns og
EES-formannsins í málinu. Þeir endurtaka í sí-
fellu sama svarið við öllum spurningum um
þriðja orkupakkann. Svarið er að ríkisstjórn mín
(og þ.a.l. sérstaklega ég) hafi ekki sett ofan í við
Evrópusambandið á sínum tíma vegna þriðja
orkupakkans. „Röksemdafærslan“ sem að baki
liggur er sú að þá þegar hafi verið tímabært að
taka afstöðu til málsins en þar sem það hafi ekki
verið gert sé ekki tímabært að taka afstöðu til
málsins nú og því þurfi meiri tíma til að velta því
fyrir sér.
Að innleiða eða innleiða ekki
Nú kann vel að vera að ég og aðrir stjórnar-
þingmenn fyrri ára hefðum átt að gera enn
meira af því en raun var að beita
okkur gegn hugmyndum sem upp
hafa komið innan Evrópusam-
bandsins um aukna ásælni á ýms-
um sviðum. Ég verð þó að við-
urkenna að vangaveltur í Brussel
um þriðja orkupakkann komu ekki
mikið inn á radar ráðuneytisins í
minni tíð. Önnur mál voru þar ofar
á baugi og ekkert þeirra snerist um
undanlátssemi við Evrópusam-
bandið, öðru nær.
Að minnsta kosti er ljóst að við
innleiddum ekki þriðja orkupakk-
ann eða aðrar tilraunir ESB til að
auka vald sitt yfir stjórn landsins.
Það er nýmæli ef Sjálfstæðisflokkurinn, sem
ósjaldan hefur bent á minnisleysi annarra flokka
um þátttöku í ríkisstjórn, kannast ekki við hlut-
verk sitt í ríkisstjórnum undanfarinna ára. Ég
minnist ekki mikillar mótspyrnu úr þeirri átt
gagnvart reglugerðafargani ESB á sínum tíma.
Þó skal ég vera fyrstur til að viðurkenna að
gagnrýni á fyrri ríkisstjórnir fyrir að hafa ekki
veitt ESB enn meiri viðspyrnu og kæft fleiri mál
í fæðingu kunni í einhverjum tilvikum að vera
réttlætanleg. Slík gagnrýni getur þó varla verið
réttlæting fyrir því að núverandi ríkisstjórn taki
stór skref í að gefa eftir fullveldi landsins og inn-
leiði löggjöf sem skerðir sjálfstjórnarrétt Ís-
lands.
Nýjasta útspil EES-formanns ríkisstjórn-
arinnar er að minna á að ég hafi umborið áhuga
Davids Camerons, þáverandi forsætisráðherra
Bretlands, á að skipa hóp til að skoða hugsanlega
lagningu sæstrengs til Íslands. En eins og ég
sagði hinum breska nafna mínum á sínum tíma,
og fram kom í þingræðum og viðtölum, taldi ég
ekki líkur á að niðurstaðan yrði sú að slík tenging
þjónaði hagsmunum Íslands. Og þá var ekki einu
sinni orðið ljóst að ESB ætlaði sér að stjórna
orkumálum á Íslandi.
Í þessu máli þarf bandamenn
Hvað varðar afstöðu Sjálfstæðisflokksins og
ráðherra hans til orkupakkans hef ég engan
áhuga á að gera flokkinn að andstæðingi mínum í
málinu. Samfylkingin og Viðreisn geta séð um
það hlutverk. Andstæðingar gera stundum sitt
gagn en í þessu máli vil ég miklu fremur banda-
menn en andstæðinga. Málið snýst enda um
grundvallarhagsmuni og fullveldi þjóðarinnar.
Annars eru áhyggjurnar líklega óþarfar því
framsóknarmenn munu hafa ályktað um að flokk-
urinn sé andsnúinn þriðja orkupakkanum og þá
hljóta ráðherrar og þingmenn flokksins að fara
eftir því. … Nei, þetta er líklega ekki rétti tíminn
fyrir hótfyndni. Nú þurfum við stuðning allra sem
eru reiðubúnir til að verja fullveldi landsins, sama
hvort þeir gera það af sannfæringu eða vegna
þess að einhverjir aðrir eru til í þann slag.
Má gagnrýna EES-mál?
Það er raunar merkilegt hversu margir eru
viðkvæmir fyrir gagnrýni á Evrópusambandið
eða EES-samninginn. Samningurinn hefur gríð-
arleg áhrif á reglur og viðskipti á Íslandi. Það
hlýtur því að vera óhætt og eðlilegt að ræða eðli
hans, kosti og galla.
Það eru ekki mjög mörg ár síðan íslenskir
kratar lofuðu EES-samninginn í hástert og út-
skýrðu á Alþingi, á fundum og í fjölmiðlum að
vöxtur íslensku bankanna og útrás íslenskra fyr-
irtækja væru afleiðing EES-samningsins og
hefðu ekkert með þáverandi stjórnvöld að gera.
Sá málflutningur hvarf skyndilega, nánast á ein-
um degi. Mig minnir að það hafi verið haustið
2008. Eftir það var umræðunni í auknum mæli
beint að stjórnarskrá landsins og henni kennt
um alla skapaða hluti.
EES-samningurinn hefur vissulega gert gagn
á ýmsum sviðum en hann er sannarlega ekki
gallalaus. Æskilegt og eðlilegt væri að Íslend-
ingar ræddu samninginn og áhrif hans mun
meira en raunin hefur verið. Vonandi mun nið-
urstaðan af vinnu Björns Bjarnasonar gefa til-
efni til þess.
Í millitíðinni er ljóst að við getum ekki leyft
okkur að fallast á tilraunir til að færa erlendum
stofnunum valdheimildir á Íslandi og leggja
grundvallarhagsmuni þjóðarinnar í hendur
ókjörinna fulltrúa erlendra ríkja. Prinsippið eitt
og sér nægir til að hafna slíkum tilburðum. Til
viðbótar hefur þeim praktísku hættum sem af
málinu stafa þegar verið lýst ágætlega af inn-
lendum og erlendum sérfræðingum.
Þarf nú að berjast við vindmyllur?
Loks veldur það mér áhyggjum að sjá að iðn-
aðarráðherra landsins skuli þegar vera farinn að
tala fyrir draumórum Evrópusambandsmanna
(og afmarkaðs hóps íslenskra vinstrimanna) um
að gera Ísland að vindmyllugarði. Það er í sam-
ræmi við hugmyndir um að gera Ísland að
orkubúi í svokölluðu „Super-grid“-orkukerfi
Evrópu. Vindmyllur eru hins vegar hvorki lausn-
in á orkubúskap Íslands né umhverfisvanda
heimsins eins og ég hef áður fjallað um nokkuð
ítarlega. Vonandi þurfum við ekki að slást við
vindmyllur þegar búið er að skila þriðja orku-
pakkanum.
Eftir Sigmund
Davíð Gunnlaugsson » Það er raunar
merkilegt hversu margir
eru viðkvæmir fyrir gagnrýni á
Evrópusambandið
eða EES-samninginn.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
Höfundur er formaður Miðflokksins.
Ráðherrar fastir í sama pakkanum
Fyrir Alþingi liggur frumvarp
sjávarútvegsráðherra um veiði-
gjald. Í athugasemdum frum-
varpsins og í kynningum ráðherra
hefur verið lögð á það áhersla að
hvorki sé verið að hækka né lækka
gjaldið. Vafalaust hafa margir
skoðun á því hvort það sé kostur
eða galli. Það er hins vegar óþarft
að takast á um þessa staðhæfingu;
hún er röng. Hið rétta er að það er
verið að hækka veiðigjaldið. Tveir
afgerandi þættir eru óyggjandi
staðfesting þess og mikilvægt er að allir átti sig
á hvers eðlis þeir eru. Fyrir utan hið augljósa
að rétt skuli vera rétt.
Föndrað við breytilegan kostnað
Í sinni einföldustu mynd felst aðferðafræði
veiðigjalds í því að taka 33% af afkomu veiða.
Afkoman felst í heildartekjum að frádregnum
kostnaði (sem myndar svokallaðan reiknistofn).
Að því er kostnað varðar er bæði litið til breyti-
legs og fasts kostnaðar. Í útgerð er breytilegur
kostnaður nokkuð augljós, en í honum felst all-
ur kostnaður sem breytist eftir því hve mikið
veiðist. Gjöld ýmiss konar sem miðast við veitt
magn og falla til við það að veiða fisk og koma
með hann að landi eru þannig hluti breytilegs
kostnaðar. Má þar meðal annars nefna afla-
gjald og veiðigjald. Nú bregður hins vegar svo
við, að í 3. mgr. 5. gr. frumvarps-
ins er veiðigjald ekki talið breyti-
legur kostnaður. Engar skýr-
ingar er því miður að finna á
þessari grundvallarbreytingu frá
fyrri framkvæmd og fordæma-
lausu skilgreiningu á breyti-
legum kostnaði. Þegar ráðherra
hefur verið inntur svara hefur
jafnframt orðið fátt um svör,
enda er enga rökrétta skýringu á
þessu að finna. Þessum mikil-
væga kostnaðarlið hefur einfald-
lega verið kippt út til þess að
blása upp reiknistofninn – og
hækka þannig álagt veiðigjald.
Svona vinnubrögð eru óboðleg við smíði vand-
aðrar löggjafar og sanngjarnrar gjaldtöku.
Föndrað við aflaverðmæti
uppsjávarfisks
Samkvæmt frumvarpinu er lagt til að hætt
verði að innheimta veiðigjald af fiskvinnslu
enda er þar ekki um nýtingu auðlindar að ræða.
Sú breyting felur því í sér leiðréttingu á rangri
gjaldtöku. Eðli máls samkvæmt hefði mátt ætla
að við þessa leiðréttingu hefði lækkun orðið á
reiknistofni, þar sem ekki er þá lengur lagt
auðlindagjald á fiskvinnslu. Í frumvarpinu
bregður hins vegar svo við að bætt er 10% álagi
á aflaverðmæti uppsjávarafla, með þeirri skýr-
ingu að „fyrirliggjandi gögn um aflaverðmæti
botnfiskafla og uppsjávarafla [séu] ekki að öllu
leyti sambærileg vegna ólíkra aðstæðna sem
uppi eru við bæði veiðar og vinnslu þeirra teg-
unda sem um ræðir.“ Þessi skýring fær ekki
staðist.
Hvort sem litið er til botnfiskveiða eða upp-
sjávarveiða, þá liggur aflaverðmæti fyrir. Í því
samhengi má meðal annars benda á að
uppsjávarútgerðir senda vikulega ítarlegar
upplýsingar um verð til Verðlagsstofu skipta-
verðs og sú ríkisstofnun rýnir þær og gætir að
því að verð einstakra útgerða víki ekki í veru-
legum atriðum frá því sem algengast er. Verð-
lagsstofa kemur þessum upplýsingum síðan
áleiðis til úrskurðarnefndar sjómanna og út-
vegsmanna. Ekkert er því á huldu í þessum
efnum sem réttlætt getur þá aðgerð sem frum-
varpið boðar, þ.e. að hækka handvirkt aflaverð-
mæti uppsjávarútgerða um 10%. Raunar er hér
um sérstaklega varhugaverða tillögu að ræða
þar sem hún leiðir til þess að hlutfall gjaldsins
verður hærra í erfiðu árferði.
Til skýringar má benda á að ef framlegðar-
hlutfall er 20% verður gjaldhlutfallið 50% af
reiknistofni og ef framlegðarhlutfall er 10%
verður gjaldhlutfallið 66% af reiknistofni. Verð-
ur að telja þetta verulegan ágalla, enda verður
fyrirtækjum þá íþyngt enn frekar þegar erf-
iðlega gengur. Hún fer því þvert gegn mark-
miði frumvarpsins um að láta veiðigjaldið end-
urspegla, með betri hætti en gert er í dag,
afkomu greinarinnar á hverjum tíma. Líkt og
með breytilega kostnaðinn, er eina sannanlega
skýring þessarar aðgerðar ekki önnur en sú að
blása upp reiknistofninn – og hækka þannig
álagt veiðigjald á uppsjávarfisk. Svona vinnu-
brögð eru óboðleg við smíði vandaðrar lög-
gjafar og sanngjarnrar skattheimtu.
Bellibrögð að baki 33%
Þekki menn ekki þeim mun betur til hljómar
það vafalaust ágætlega að 33% af afkomu út-
gerða séu greidd í formi auðlindagjalds. Sú tala
er þó lítt upplýsandi ef menn þekkja ekki af
hvaða fjárhæð sú prósenta er tekin. Með frum-
varpinu er handvirkt verið að stækka reikni-
stofn og hækka þannig veiðigjaldið. Um það
þarf ekki að deila.
Á þessum tímapunkti er mikilvægt að Al-
þingi átti sig á forsendum fyrirliggjandi frum-
varps og að leitað sé skýringa á þeim sjónhverf-
ingum sem beitt er þegar staðhæft er að hvorki
sé verið að hækka né lækka veiðigjald. Sé það
raunveruleg ætlun löggjafans að miða veiði-
gjald við rétta afkomu, þ.e. sannanlegar tekjur
og gjöld, þá er ekki unnt að samþykkja óbreytt
frumvarp með því fordæmalausa föndri sem
þar er viðhaft. Sé það hins vegar vilji meirihluta
Alþingis að hækka veiðigjald, og skaða þannig
samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs frekar
en nú er væri réttara að koma hreint fram og
leggja einfaldlega til hækkun á því hlutfalli sem
tekið er af raunverulegum tekjum að frádregn-
um sannanlegum gjöldum.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur » Þegar ráðherra hefur verið
inntur svara hefur jafn-
framt orðið fátt um svör, enda
er enga rökrétta skýringu á
þessu að finna.
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Hækkun á veiðigjaldi