Morgunblaðið - 16.11.2018, Blaðsíða 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2018
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Gögn tækni- og verkfræðideildar
Háskólans í Reykjavík um stærri
framkvæmdir sveitarfélaga og rík-
isins sýna að 89% allra verkefna sem
voru til skoðunar fóru fram úr áætl-
uðum kostnaði. Þetta var meðal þess
sem kom fram í kynningu Þórðar
Víkings Friðgeirssonar, lektors við
tækni- og verkfræðideild Háskólans
í Reykjavík, á fundi Verkfræðinga-
félagsins á Hilton í gær.
Þórður Víkingur sagði gagna-
grunn deildarinnar ekki tæmandi,
en að hann gæfi
ákveðna vísbend-
ingu um að mikill
meirihluti opin-
berra fram-
kvæmda færi
fram úr kostnað-
aráætlun.
Hann sagði
ljóst að ekki væri
verið að ná betri
árangri í kostnað-
aráætlunum sem
væri áhyggjuefni sérstaklega á þess-
um tímum og vísaði til þess að erfitt
væri að vera viss um hvaða tölur
væri verið að tala um í fréttum og til-
kynningum þegar framúrkeyrsla
væri almennt um 60%. Þórður Vík-
ingur fullyrti að hægt væri að gera
betur, en skortur væri á upplýsing-
um um fyrri verkefni.
Benti lektorinn á að hvergi væri
til miðlægur gagnagrunnur um op-
inberar framkvæmdir á Íslandi svo
hægt væri að læra af reynslu fyrri
verkefna og að nágrannaþjóðir Ís-
lands hefðu komið á kerfum til þess
að mæta áskorunum við áætlana-
gerð með verulegum árangri.
Þörf á skýringum
Oft er vísað til skorts á upplýs-
ingum og gögnum til þess að skýra
það að kostnaður við framkvæmdir
fari fram úr áætlun, að sögn Þórðar
Víkings. Hann telur slíkar skýringar
ekki fullnægjandi þar sem slíkt
myndi leiða til þess að hlutfall fram-
kvæmda undir og yfir áætluðum
kostnaði myndi vera jafnari. Stað-
reyndin sé hins vegar sú að mikill
fjöldi framkvæmda endi mikið um-
fram áætlaðan kostnað og má því
rekja vandann til félagslegra þátta.
„Þetta er ekki eitthvert sérís-
lenskt vandamál. Það er vel þekkt
vandamál sem kallast umboðs-
vandi,“ sagði lektorinn og útskýrði
að með því væri átt við mismunandi
hagsmuni greiðanda, hagsmunahópa
og umboðsaðila sem geta stangast á.
Vísaði hann meðal annars til stjórn-
málamanna, kjósenda, þrýstihópa og
annarra hagsmunaaðila.
Rakti hann einnig vitsmuna-
skekkju sem myndast allt frá því að
verkefni væri á hugmyndastigi yfir í
framkvæmdastig. Á hugmyndastig-
inu ríkir mikil bjartsýni sem getur
leitt af sér sjálfsblekkingar og þegar
framkvæmd hefst getur myndast
þrýstingur ólíkra hópa sem flækja
málið.
Gæðatrygging
Til þess að takast á við þann
vanda sem myndast þarf að hanna
styrkari ramma um hvernig málum
sé háttað til þess að efla áætlana-
gerðir, að mati Þórðar Víkings.
Sagði hann önnur lönd sem Íslend-
ingar gjarnan bera sig saman við
hafa innleitt verkferla til þess að
bæta áætlunargerð og vísaði til þess
að Norðmönnum hefði tekist að
lækka raunkostnað framkvæmda
um 14% með innleiðingu opinberrar
gæðatryggingar. „Ísland hefur valið
aðra leið en þær þjóðir sem við ber-
um okkur helst saman við. Norð-
menn voru á sama stað og við erum
nú fyrir um 15 til 20 árum.“
Upptaka opinbers gæðatrygg-
ingakerfis er mikilvægur hlekkur í
að auka árangur í áætlanagerð að
mati lektorsins. Þá þarf að skil-
greina betur þætti eins og hag-
kvæmisathuganir og koma á skýrum
reglum um samskipti verktaka,
hönnuða og annarra við hið opin-
bera.
Einnig lagði Þórður Víkingur
áherslu á mikilvægi þess að til yrði
miðlægur gagnagrunnur um opinber
verkefni svo hægt væri að meta
áhættu af umframkostnaði á grund-
velli reynslu. „Reynsla leiðir okkur
framhjá óskhyggjunni,“ staðhæfði
hann.
Opinberar framkvæmdir
almennt 60% yfir áætlun
 Vantar gagnagrunn um framkvæmdir  Lektor segir hægt að gera betur
Morgunblaðið/G. Rúnar
Yfirkeyrsla Kostnaður við Hörpu var 188% umfram áætlaðan kostnað.
Raunkostnaður stærri opinberra verkefna
Fjöldi verkefna og raunkostnaður umfram kostnaðaráætlun
Raunkostnaður umfram kostnaðaráætlun
8
7
6
5
4
3
2
1
0
fjöldi verkefna
-25% 0% +25% +50% +75% +100% +125% +150% +175% +200% +300%
Heimild: Verkfræðideild HR
1
4
5
2
1
3
8
3
6
1 1
89% verkefna voru yfirkostnaðaráætlun
Undir kostnaðaráætlun
Raunkostnaður jafn áætlun
Yfir kostnaðaráætlun
Þórður V.
Friðgeirsson
Hæstiréttur hefur
dæmt Akur-
eyrarbæ til að
greiða Snorra
Óskarssyni 3,5
milljónir króna í
skaðabætur vegna
uppsagnar hans
sem grunnskóla-
kennara við
Brekkuskóla á Ak-
ureyri. Áður hafði
Héraðsdómur Norðurlands dæmt bæ-
inn til að greiða honum 6,5 milljónir.
Snorra var sagt upp störfum hjá
Akureyrarbæ vegna ummæla um
samkynhneigð á bloggsíðu sinni árið
2012. Þar skrifaði hann m.a. þetta:
„Kjarninn í sjónarmiði evangelískra
er sá að samkynhneigðin telst vera
synd. Syndin er ekki Guðs ríkið og því
óæskileg. Laun syndarinnar er dauði
og því grafalvarleg.“
Bæði héraðsdómur og Hæstiréttur
höfðu dæmt uppsögnina ólöglega.
Fram kemur í dómi Hæstaréttar að
hann hafi fallist á að Snorri eigi rétt á
skaðabótum frá Akureyrarbæ. Hins
vegar taldi rétturinn að þegar litið
yrði til aðdraganda uppsagnar hans
yrði hvorki talið að með uppsögninni
né í aðdraganda hennar hefðu viðkom-
andi starfsmenn bæjarins komið fram
með þeim hætti að í því hefði falist
ólögmæt meingerð gegn Snorra. Ak-
ureyrarbær var því sýknaður af kröfu
um miskabætur.
Í dómi Hæstaréttar kemur fram að
vegna uppsagnarinnar og með tilliti til
þess að Snorri fékk greidd laun í fimm
mánuði eftir hana voru bætur til hans
ákveðnar 3.500.000 krónur með drátt-
arvöxtum.
Akureyrarbær skaut málinu til
Hæstaréttar í desember síðastliðnum
og krafðist aðallega sýknu af kröfum
Snorra, en til vara að þær yrðu lækk-
aðar.
Snorri áfrýjaði héraðsdómi í mars í
ár. Hann krafðist þess að Akur-
eyrabær skyldi greiða sér annars veg-
ar 13.682.779 krónur og hins vegar
4.000.000 krónur.
Snorri fær
3,5 milljónir
í bætur
Snorri
Óskarsson
 Hæstiréttur lækk-
aði um 3 milljónir
Eftir að haustfeti hafði
varla sést í haust kom
smáskot í síðustu viku
og sjá mátti fiðrildið við
útiljós við heimili fólks.
Erling Ólafsson, skor-
dýrafræðingur hjá
Náttúrufræðistofnun,
segir að sumarið hafi
verið erfitt fyrir mörg
skordýr vegna vætut-
íðar.
„Stöðug rigning á
uppvaxtartíma lirfanna
í júní og fram í júlí
gerði það að verkum að
aldrei hefur sést eins
lítið af haustfeta. Í síð-
ustu viku var nokkuð
hlýtt heila sjö daga í röð
og þeir haustfetar sem
voru á lífi á annað borð sáu að ekki
þýddi að hangsa lengur og fóru af
stað. Því var nokkuð um stráka á
flögri í leit að stelpum, þótt það hafi
ekki verið neitt í líkingu við þann
fjölda sem verið hefur síðustu
haust,“ segir Erling.
Á pödduvef Náttúrufræðistofnun-
ar segir meðal annars um haustfeta:
„Kvendýrin skríða upp eftir trjá-
stofnum þegar þau koma úr púpum
á haustin og út á greinar trjánna.
Þar laða kerlurnar fleyg karldýrin
til sín með efnaboðum til að mak-
ast … Drapplit karldýrin eru oft
áberandi á húsveggjum í október
þegar mest er af þeim, ekki síst að
morgni umhverfis útiljós sem hafa
logað yfir nótt. Engin önnur tegund
feta er á ferli á sama tíma.“
Vöktun ársins á fiðrildum víða um
land er nýlega lokið, en þeim er safn-
að í ljósgildrur. Úrvinnsla er hins
vegar eftir. Erling segir að varðandi
haustfetann virðist niðurstaðan vera
hin sama í gildrunum og á hús-
veggjum. Fáir á ferðinni fyrr en í
síðustu vitjunum. aij@mbl.is
Ljósmynd/Erling Ólafsson
Haustfeti Karldýrin sækja í útiljós við heimili fólks.
Hrun hjá haustfeta
 Rigning á uppvaxtartíma  Færri
strákar hafa flögrað um í stelpuleit